Raymond Klibansky

Raymond Klibansky (ur. 15 października 1905 w Paryżu; zm. 5 sierpnia 2005 w Montrealu) – niemiecko-kanadyjski filozof, historyk kultury, profesor logiki i metafizyki na Uniwersytecie McGilla w Montrealu. Znany stał się dzięki edycjom i badaniom dotyczącym Mistrza Eckharta i Mikołaja z Kuzy. Jako jeden z nielicznych skorygował lukę między antykiem a nowożytnością i odsłonił tradycję myśli średniowiecznej, która połączyła obie epoki. Razem z Erwinem Panofskym i Fritzem Saxlem opublikował w 1964 roku sztandarowe dzieło Saturn i Melancholia : studia z historii, filozofii, przyrody, medycyny, religii oraz sztuki.

Genealogia

  • Ojciec: Hermann, handlarz winem;
  • Matka: Rosa Scheidt.

Życiorys

Raymond Klibansky urodził się 15 października 1905 w Paryżu w ortodoksyjnej rodzinie żydowskie jako syn handlarza winem Hermanna Klibanskyego i Rosy Scheidt. Po wybuchu I wojny światowej rodzina przeprowadziła się do Frankfurtu nad Menem. Początkowo uczęszczał do szkoły we Frankfurcie, a następnie do Odenwaldschule w Ober-Hambach, gdzie poznał Klausa Manna. Od 1921 roku studiował filozofię i filologię na uniwersytecie w Heidelbergu. Trafił tam na takich uczonych jak Karl Jaspers, Alfred Weber, Friedrich Gundolf i Ernst Kantorowicz. Przebywał w salonie Marianne Weber i utrzymywał kontakt z Golo Mannem. W 1926 roku spędził dwa semestry na uniwersytecie w Hamburgu, gdzie słuchał wykładów filozofa Ernsta Cassirera. Utrzymywał też ścisły kontakt z historykiem sztuki Aby Warburgiem i romanistą Ernstem Robertem Curtiusem. Program Warburga dotyczący ogólnego kulturoznawstwa i badania Cassirera na temat wczesnej historii nowożytnej filozofii i nauki w renesansie nadały kierunek jego własnym badaniom, które łączą filozofię i teologię, historię sztuki i nauki.

Pierwsza publikacja Klibanskyego, edycja liber de sapiente francuskiego filozofa Charles'a de Bovelles'a, ukazała się w 1927 roku jako załącznik do pisma Individuum und Kosmos in der Philosophie der Renaissance Ernsta Cassirera. Klibansky odkrył w 1927 roku w bibliotece w Bernkastel-Kues średniowieczny komentarz Mikołaja z Kuzy do pisma Proklosa o Platona dialogu Permenides, o czym napisał w 1929 roku w książce Ein Proklos-Fund und seine Bedeutung. Odkrycie było nie tylko ważnym źródłem ze względu na Mikołaja z Kuzy, lecz także ze względu na stworzenie historyczno-intelektualnego pomostu między neoplatonizmem a idealizmem niemieckim. Wydarzenia wojenne spowodowały, że Klibansky opublikował odkryty tekst dopiero w 1953 roku w ramach założonego przez niego Corpus Platonicum Medii Aevi, który w siedmiu tomach udostępnia łacińskie i arabskie tłumaczenia Dialogów Platona i ich antyczne komentarze.

Raymond Klibansky doktoryzował się w 1929 roku i habilitował się w 1931 na uniwersytecie w Heidelbergu, gdzie został Privatdozentem. Już w 1932 roku wydał razem z Ernstem Hoffmannem pierwszy tom pism Mikołaja z Kuzy, który zawierał sławne pismo o oświeconej niewiedzy De docta ignorantia. Z przyczyn rasowych Klibansky został zwolniony w kwietniu 1933 roku z uniwersytetu i trzy miesiące później emigrował do Londynu. Dzięki jego przezorności uratowano i wywieziono w ostatniej chwili do Londynu bibliotekę Warburga, ratując ją przed nazistowskim barbarzyństwem. W 1934 i 1936 wydał pierwsze tomy łacińskich pism Mistrza Eckharta. W Anglii wykładał od 1936 do 1946 roku w Oriel College w Oksfordzie. W 1938 roku otrzymał brytyjskie obywatelstwo. W czasie II wojny światowej aktywnie działał przeciwko reżimowi nazistowskiemu w brytyjskiej tajnej służbie w Political Warfare Executive i przyczynił się też do zablokowania projektu zbombardowania Bernkastel-Kues, przez co uratował wyjątkową bibliotekę Mikołaja z Kuzy.

Po zakończeniu wojny kontynuował od 1946 roku karierę akademicką na Uniwersytecie McGilla w Montrealu jako profesor logiki i metafizyki. Należał do Akademii Nauk w Heidelbergu, a od 1957 był honorowym profesorem na uniwersytecie w Heidelbergu. Raymond Klibansky przeszedł na emeryturę w 1970 roku, w 1985 roku został honorowym senatorem uniwersytetu, od 1987 był członkiem American Academy of Arts and Sciences, w 1993 roku otrzymał Nagrodę im. Gottholda Ephraima Lessinga miasta Hamburga, a w 1995 roku został doktorem honoris causa uniwersytetu w Bolonii.

Po okropnych doświadczeniach terroru nazistowskiego celem Klibanskyego stało się szerzenie poglądów tolerancyjnych, za którymi opowiadał się już Mikołaj z Kuzy. Jako organizator wielkich naukowych przedsięwzięć chciał myśl tolerancji i pojednania między narodami i kulturami ująć w formie instytucjonalnej. Taką organizacją stał się założony w 1937 roku Międzynarodowy Instytut Filozofii (Institut International de Philosophie), którego prezydentem był przez wiele lat. W czasie zimnej wojny opowiadał się za dialogiem z intelektualistami z bloku wschodniego, ale nie był orędownikiem appeasementu. Wstawiał się za prześladowanym czeskim filozofem Janem Patočka, inicjatorem Karty 77, który zmarł w 1977 roku podczas przesłuchania.

Klibansky bezustannie pracował nad badaniem tradycji metafizycznej i jej oddziaływaniem, przy czym odnosił to do całego obszaru kultury. W prowadzonych badaniach uwzględnił sztukę i jej związek z religią. Ważna była też dla niego historia nauk przyrodniczych, szczególnie medycyna, a także astrologia. Z tego powstała napisana z Erwinem Panofskym i Fritzem Saxlem książka Saturn i Melancholia : studia z historii, filozofii, przyrody, medycyny, religii oraz sztuki, która historyka metafizyki uczyniła znanym na całym świecie. Manuskrypt był ukończony już w 1937 roku. Potem przyszła wojna, i trwało to do 1964 roku, aż książka ukazała się w języku angielskim pt. Saturn and Melancholy. Studies in the history of Religion, Art, and Natural Philosophy.

Raymond Klibansky zmarł 5 sierpnia 2005 w Montrealu, dwa miesiące przed setną rocznicą urodzin.

Dzieła (wybór)

  • Ein Proklos-Fund und seine Bedeutung, Heidelberg 1929.
  • Philosophy and History. Essays presented to Ernst Cassirer, z H. J. Paton (dir.), Oxford, Clarendon Press, 1936.
  • The Continuity of the Platonic Tradition during the Middle Ages, London 1939.
  • z Erwinem Panofsky, Fritzem Saxl: Saturn and Melancholy. Studies in the history of Religion, Art, and Natural Philosophy, 1964. (pol. wyd. Saturn i Melancholia : studia z historii, filozofii, przyrody, medycyny, religii oraz sztuki tłum. Anna Kryczyńska; Kraków : Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, 2009).
  • Erinnerungen an ein Jahrhundert. Gespräche mit Georges Leroux. 2001.
  • Idées sans frontières. Histoire et structures de l'Institut International de Philosophie, Les Belles Lettres, Paris 2005.

Linki

Autor: Roman Penkała