Klaus Mann

Klaus Mann (ur. 18 listopada 1906 w Monachium; zm. 21 maja 1949 w Cannes) – niemiecki pisarz, bojownik antyfaszystowski. (wyznanie ewangelickie)

Klaus Mann. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Thomas Mann (1875–1955), pisarz; matka Katharina Hedwig Pringsheim (1883–1980); rodzeństwo Golo, Erika, Monika, Michael i Elisabeth; wujek Heinrich Mann, pisarz; prababcia Hedwig Dohm, bojowniczka o prawa kobiet; kawaler.

Życiorys

Klaus Mann, w latach 1912–1914, uczył się razem z siostrą Eriką w szkole prywatnej »Privat-Schule Ebermayer«, następnie przez dwa lata w szkole ludowej w Bogenhausen i ostatecznie uczęszczał od 1916 r. do monachijskiego gimnazjum »Wilhelmsgymnasium«. W tym czasie dużym przeżyciem stała się dla niego lektura książki »Die Waffen nieder« (1889) Berthy von Suttner. Razem z siostrą, Richardem (Ricki) Hallgartenem i córkami dyrygenta Bruno Waltera założył w 1919 r. zespół »Laienbund Deutscher Mimiker«. Grupa istniała trzy lata i zainscenizowała osiem przedstawień, wśród nich sztukę Klausa Manna »Stück Ritter Blaubart« (1921). W tym czasie chciał zostać aktorem. Z tego też zespołu powstała »banda parku książęcego« (niem. Herzogparkbande), której zarzucano nieprzyzwoite zachowanie. Skłoniło to rodziców do umieszczenia Klausa i Eriki w szkole z internatem w »Bergschule Hochwaldhausen« w paśmie górskim Vogelsberg w Hesji, gdzie przebywali od kwietnia do lipca 1922 roku. Następnie Klaus został umieszczony w szkole z internatem »Odenwaldschule« w Ober-Hambach (część miasta Heppenheim w Hesji). Jego rozwój duchowy kształtowany był w tym czasie lekturami Fryderyka Nietzschego, Franka Wedekinda, Stefana George, Rainera Marii Rilke, Novalisa, a szczególnie Hermana Banga. W lecie 1923 r. opuścił »Odenwaldschule« i po krótkim okresie prywatnego nauczania w Monachium przerwał ostatecznie dalszą edukację. Od Wielkanocy 1924 r. przebywał w posiadłości przyjaciela ojca, Alexandra von Bernusa, w »Stift Neuburg« koło Heidelbergu, gdzie pracował nad tomikiem nowel »Vor dem Leben« i wierszami. W lipcu 1924 r. zaręczył się z Pamelą Wedekind. We wrześniu tegoż roku podążył za siostrą Eriką do Berlina, gdzie przez kilka miesięcy pracował jako krytyk teatralny w gazecie »12 Uhr Blatt«.

Klaus Mann pisał od siódmego roku życia dramaty, ballady i powieści i już jako 13–latek wydał pierwsze swoje pisma. Zdawał sobie sprawę, że aby zostać znanym musi wyjść z cienia ojca i wuja. Po zakończeniu pracy w gazecie »12 Uhr Blatt« żył jako wolny pisarz. Corocznie ukazywały się jedna lub dwie jego książki. W październiku 1925 r. razem z siostrą Eriką, Pamelą Wedekind i Gustafem Gründgensem występował w Hamburgu podczas prapremiery jego sztuki »Anja und Esther«, a w kwietniu 1927 r. z tymi samymi partnerami w »Revue zu Vieren«. Poznanie własnej, wychodzącej poza przyjęte normy, seksualności stało się decydujące dla jego dalszego życia i doszło teraz do głosu. W »Anja und Esther« pojawia się już miłość lesbijska, ale dopiero w powieści »Der fromme Tanz« (1925) homoseksualizm jest jednoznacznie ukazany i broniony przed traktowaniem go przez społeczeństwo jako przestępstwo kryminalne. Po ukazaniu się powieści pojawiły się w prasie silne głosy aprobaty i odrzucenia. Warta uwagi jest jego zdolność opracowywania także tekstów obcojęzycznych. W wydanej w 1927 r. książce »Heute und Morgen, Zur Situation des jungen geistigen Europas« wyłoniła się myśl społecznej odpowiedzialności młodego pokolenia. Po »Rundherum« (1929), sprawozdaniu z odbytej razem z siostrą Eriką podróży ośmiomiesięcznej po obu Amerykach i Azji, ukazała się powieść w tym samym roku »Alexander, Roman der Utopie« będąca próbą przedstawienia zwycięstwa i upadku decydującego napędu historii.

Mając 25 lat Klaus Mann opisał w książce »Kind dieser Zeit« (1932) swoje dzieciństwo i młodość. W tym samym roku ukazała się silnie autobiograficzna powieść »Treffpunkt im Unendlichen«, w której odsłonił problematykę wzrost poczucia istnienia przez konsumpcję narkotyków, ale także udręki człowieka uzależnionego. Konsekwencją tego dylematu były pojawiające się u niego coraz częściej myśli samobójcze. Wielu z jego przyjaciół i znajomych odebrało sobie życie, na czele z przyjacielem z młodości Ricki Hallgartenem, który w maju 1932 r. popełnił samobójstwo.

W marcu 1933 r., po przejęciu władzy przez nazistów w Niemczech, emigrował najpierw do Paryża, później do Amsterdamu. Krótko przed tym przyłączył się do grupy pacyfistów »Gruppe revolutionärer Pazifisten«, do której należeli także Kurt Hiller, Kurt Tucholsky, Ernst Toller i Walter Mehring. W miejsce wcześniejszych apeli o odpowiedzialność społeczną wypowiadał się przeciw faszyzmowi. Zachęcony w maju 1933 r. przez podziwianego dotąd Gottfrieda Benna, który zaaprobował nacjonalizm i w wypowiedzi »Antwort an die literarischen Emigranten« skrytykował emigrantów, zdystansował się jednoznacznie wobec ideologii nacjonalistycznej i niemieckiego państwa hitlerowskiego w »An die literarischen Emigranten« (24.05.1933). Od września 1933 r. wydawał w Amsterdamie razem z wydawcą Fritzem Landshoffem (1901–1988) czasopismo emigracyjne »Die Sammlung«. Do współpracy z czasopismem pozyskał między innymi takich autorów jak: Johannesa Roberta Bechera, Josepha Rotha, Bertolta Brechta, Jakoba Wassermanna i Waltera Mehringa. W sierpniu 1934 r. brał udział w kongresie literackim w Moskwie. W następstwie dyskusji z komunistami rozwinął jako odgraniczenie od filozofii materialnej niedogmatyczny »socjalizm humanistyczny«, w którym socjalistyczne wyobrażenie sprawiedliwego porządku ekonomicznego połączył z wolnością i tolerancją jednostki. W 1937 r. rozpoczął wraz z publikacją eseju »Gottfried Benn, Die Geschichte einer Verirrung«, w czasopiśmie »Das Wort« tzw. debatę o ekspresjonizmie.

Napisana w 1936 r. powieść »Mephisto« skierowana była przeciw niemieckim intelektualistom, którzy sprzedali i zdradzili ducha podporządkowując się reżimowi. Przyjaciele na emigracji ocenili przeważnie pozytywnie książkę i jej antyfaszystowski patos. Podobieństwo głównego bohatera do Gustafa Gründgensa oraz jego doskonała pozycja, którą miał od 1947 r. jako dyrektor teatru, spowodowały, że żaden zachodnioniemiecki wydawca nie odważył się ponownie wydać tej książki. W 1956 r. ukazało się jej wydanie w Berlinie Wschodnim, od 1965 r. zabroniono rozpowszechnianie jej w Niemieckiej Republice Federalnej. Chociaż wyrok do dzisiaj nie został zniesiony, książka ukazała się w 1981 r. w wydaniu kieszonkowym. W tym samym roku powstał na jej podstawie film w reżyserii Istvána Szabó.

W 1934 r. Klaus Mann został pozbawiony niemieckiego obywatelstwa i w 1937 r. uzyskał czeskie obywatelstwo. W 1938 r. opuścił Europę i zamieszkał w USA, gdzie usiłował walczyć o nowe, lepsze Niemcy w głoszonych wykładach, esejach i wydawanym czasopiśmie »Decision« (01.1941-02.1942).

Żywy obraz emigracji z różnego rodzaju charakterami i losami ludzkimi oferuje powieść »Der Vulkan« (1939), którą Lion Feuchtwanger określił jako najlepsze dzieło Klausa Manna. Podczas daremnych starań o finansowanie czasopisma »Decision«, do którego pozyskał znakomitych współpracowników, pracował nad autobiografią »The Turning Point« (1942), która jeszcze raz opowiadała historie z dzieciństwa i prowadziła do odrzucenia dotychczasowych poglądów pacyfistycznych i decyzji wstąpienia do armii amerykańskie końcem 1941 roku. Ta wysoce pouczająca książka jest reprezentatywna dla doświadczeń jego generacji. Jej niemiecka wersja ukazała się pt. »Der Wendepunkt« (1952) i opowiada historię jego życia do września 1945 roku; opowiada ona o jego udziale w alianckiej kampanii włoskiej w 1944 r., dziennikarskiej pracy dla amerykańskiej gazety wojskowej »Stars and Stripes«, jak również o pobycie w Monachium i uszkodzonym podczas bombardowania domu rodzinnym. W przeciwieństwie do amerykańskiego wydania, które kończy się raczej optymistycznie, wersja niemiecka pokazuje zdecydowany sceptycyzm w stosunku do politycznej przyszłości. Z rezygnacją traktował sytuację intelektualistów i ich skłonności do ustępstw wobec władzy. O czym świadczą słowa: »Walka między obu antyintelektualnymi olbrzymimi siłami – amerykańskim pieniądzem i rosyjskim fanatyzmem – nie pozostawia miejsca dla intelektualnej niezależności i integracji.« (»Die Heimsuchung des europeischen Geistes«). To, uzależnienie od narkotyków, daremne starania zaistnienia na nowym niemieckim rynku księgarskim, ataki prasy niemieckiej i wreszcie problemy finansowe obarczały wzrastające osamotnienie.

Klaus Mann zmarł 21 maja 1949 w Cannes w skutek przedawkowania tabletek nasennych.

Dzieła (wybór)

• Vor dem Leben : Erzählungen. 1925.
• Anja und Esther : ein romantisches Stück in 7 Bildern. 1925.
• Der fromme Tanz : das Abenteuerbuch einer Jugend. 1926.
• Heute und Morgen : zur Situation des jungen geistigen Europas. 1927.
• Rundherum. 1929 (razem z siostrą Eriką Mann).
• Alexander : Roman der Utopie. 1930.
• Treffpunkt im Unendlichen : Roman. 1932.
• Flucht in den Norden : Roman. 1934 (Ucieczka na północ, przeł. z niem. Ryszard Wojnakowski i Marek Wydmuch, Warszawa : "Przedświt", 1992).
• Symphonie Pathéthique : ein Tschaikowsky-Roman. 1935.
• Mephisto : Roman einer Karriere. 1936 (Mefisto, przeł. z niem. Jadwiga Dmochowska, Warszawa : Państ. Instytut Wydawniczy, 1983).
• Der Vulkan : Roman unter Emigranten. 1939.
• André Gide and the crisis of modern thought. 1943.
• Der Wendepunkt : ein Lebensbericht. 1952 (Punkt zwrotny, przeł. z niem. Marek Wydmuch, Gdańsk, Czystywarsztat, 2013).

Literatura

• Nicole Schaenzler: Klaus Mann. Eine Biographie. Campus, Frankfurt/ New York 1999, ISBN 3-593-36068-3.
• Armin Strohmeyr: Klaus und Erika Mann. Eine Biografie. Reclam, Leipzig 2004, ISBN 3-379-20113-8.
• Hiltrud Häntzschel: Mann, Klaus w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 16, Duncker & Humblot, Berlin 1990, ISBN 3-428-00197-4, s. 51–54.

Linki

• Pisma Klausa Manna w Deutsche Digitale Bibliothek.