Golo Mann

Golo Mann (właściwie Angelus Gottfried Thomas Mann, pseudonim Michael Ney; ur. 27 marca 1909 r. w Monachium; zm. 7 kwietnia 1994 r. w Leverkusen) – niemiecki historyk, eseista i publicysta konserwatywny. (wyznanie ewangelickie)

Golo-mann-1978-2011-25-05
Golo Mann, 1978.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Thomas Mann (1875–1955), pisarz; matka Katharina Hedwig Pringsheim (1883–1980); rodzeństwo Erika, Klaus, Monika, Michael i Elisabeth; kawaler.

Życiorys

Golo Mann był drugim synem Thomasa Manna. Od września 1918 r. uczęszczał do humanistycznego gimnazjum »Wilhelmsgymnasium« w Monachium, a od 1923 r. naukę kontynuował w Szwajcarii w szkole z internatem »Schule Schloss Salem«. W marcu 1927 r. zdał maturę jako eksternista w gimnazjum w Konstancji (Niemcy). Od lata tegoż roku zaczął studiować prawo na uniwersytecie w Monachium. Jeszcze w tym samym roku przeniósł się na uniwersytet do Berlina, gdzie studiował historię i filozofię. Od wiosny 1929 r. kontynuował studia w Heidelbergu, gdzie promował się w maju 1932 u Karla Jaspersa dysertacją »Zum Begriff des Einzelnen, des Ich und des Individuellen bei Hegel«.

Po dojściu nazistów do władzy podążył w maju 1933 r. za swoim ojcem na emigrację, najpierw do Francji w okolice Sanary-sur-Mer, gdzie od listopada uczył jako docent języka niemieckiego w »École normale supérieure« w Saint-Cloud koło Paryża. Od listopada 1935 r. był przez pół roku docentem języka niemieckiego i literatury na uniwersytecie w Rennes. Pozbawienie obywatelstwa niemieckiego w 1936 r. skomplikowało życie całej rodziny literackiej. Dopiero czeski fabrykant Rudolf Fleischmann, miłośnik twórczości Thomasa Manna, umożliwił jemu i jego rodzinie – za wyjątkiem Eriki Mann, która dzięki małżeństwu z angielskim poetą i pisarzem W.H. Audenem (1907–1973) otrzymała obywatelstwo brytyjskie – otrzymanie obywatelstwa czeskiego. W Czechach Golo uczył na uniwersytecie w Pradze i publikował artykuły w »Neue Weltbühne«. Wiosną 1937 r. opuścił Pragę i przeprowadził się do Zurychu.

Początkiem 1939 r. Golo Mann emigrował do Princeton (New Jersey, USA), gdzie jego ojciec pracował jako gościnny profesor. W sierpniu 1939 r. wrócił do Zurychu, gdzie na życzenie ojca został w listopadzie naczelnym redaktorem czasopisma emigracyjnego »Maß und Wert«, wydawanego przez Thomasa Manna i Konrada Falke (1880–1942). Dwumiesięcznik ten ukazywał się od jesieni 1937 do września 1940 r. i stanowił organ wolnej kultury niemieckiej.

Po rozpoczęciu przez Hitlera kampanii wojennej przeciw Francji chciał walczyć jako czeski ochotnik po stronie Francji. Jednak po przekroczeniu granicy francuskiej został aresztowany i początkiem czerwca osadzony w obozie dla internowanych w Les Milles koło Aix-en-Provence. Dzięki interwencji amerykańskiej organizacji »Emergency Rescue Committee«, z którą kontaktował się Thomas Mann, został zwolniony z obozu Golo i jego wuj Heinrich Mann oraz Franz Werfel. 13 września Golo razem z wujem, jego rodziną, jak również z Werfelem i jego rodziną podążył z Perpignan przez Hiszpanię do Lizbony, a stamtąd razem z innymi emigrantami do Stanów Zjednoczonych Ameryki. 13 października przybyli greckim parowcem do Nowego Jorku.

Golo mieszkał najpierw z rodzicami w Princeton, potem w Nowym Jorku, od lipca 1941 r. razem z rodzicami w dzielnicy Los Angeles Pacific Palisades. Od jesieni 1942 r. uczył przez dziesięć miesięcy historii w Olivet, w stanie Michigan. W 1943 r. wstąpił do armii amerykańskiej i przeszedł szkolenie w Fort McClellan, w stanie Alabama. W grudniu przyjął obywatelstwo amerykańskie i rozpoczął działalność w »Office of Strategic Services« w Waszyngtonie. Jego zadaniem było zbieranie informacji wojskowych i ich tłumaczenie.

W kwietniu 1944 r. został wysłany do Londynu, gdzie pracował w niemieckim oddziale radia »American Broadcasting Station« jako komentator. W ostatnich miesiącach wojny podobną funkcję pełnił w »Sender 1212« w Radio Luxemburg, a jesienią 1945 r. przeniesiony został do Bad Nauheim, aby pracować przy odbudowie »Radia Frankfurt«. W styczniu 1946 r. opuścił wojsko i końcem roku wrócił do Stanów Zjednoczonych Ameryki.

Od 1947 do 1958 r. pracował jako profesor historii w Claremont Men’s College w Claremont, w Kalifornii.

W 1958 r. Golo Mann wrócił ostatecznie do Szwajcarii i zamieszkał w rodzinnym domu w Kilchbergu. W latach 1958-1960 prowadził wykłady jako profesor gościnny na uniwersytecie w Münster. Od 1952 r. pisał artykuły dla zuryskiego tygodnika »Die Weltwoche«.

Jesienią 1960 r. zaczął pracować jako profesor nauk politycznych w Wyższej Szkole Technicznej w Stuttgarcie (niem. Technische Hochschule Stuttgart), z której później powstał uniwersytet. Działalność na uniwersytecie uważał za niesatysfakcjonującą i nie mógł przezwyciężyć dystansu do studentów. Doprowadziło go to ostatecznie do depresji, co skutkowało leczeniem klinicznym. Dodatkowym obciążeniem w owych czasach była dla niego działalność jako współwydawcy wielotomowego sztandarowego dzieła historycznego »Propyläen Weltgeschichte« (11 tomów, 1961-65).

W 1961 r. kazał zbudować sobie domek letni w Berzonie w kantonie Ticino w Szwajcarii, dokąd udawał się, aby pisać i wędrować. Sąsiadował tam z Alfredem Anderschem i Maxem Frischem.

W 1963 r. Golo Mann miał zostać powołany na profesora zwyczajnego socjologii na uniwersytecie we Frankfurcie nad Menem. Jednak do tej nominacji nie dopuścili Max Horkheimer i Theodor W. Adorno, którzy oczernili go w oczach heskiego ministra kultury jako »ukrytego antysemitę«. Horkheimer, oprócz podejrzenia o antysemityzm, poruszył także w liście, który się nie zachował, kwestię jego homoseksualizmu i wynikające z tego zagrożenie dla młodzieży akademickiej. Jednak zdaniem socjologa Clemensa Albrechta (ur. 1959) problem stanowiła różnica poglądów reprezentowanych przez Manna i przedstawicieli neomarksistowskiej szkoły frankfurckiej reprezentowanej przez Adorno i Horkheimera.[1]

W latach 1963-1979 był współwydawcą i autorem pisma literackiego »Neue Rundschau«. W 1965 r. zrezygnował z działalności na uczelni w Stuttgarcie i zamieszkał na stałe w domu rodzinnym w Kilchbergu, razem z matką i siostrą Eriką. Mieszkał tam do 1992 roku. W 1990 r. Golo Mann przeżył zawał mięśnia sercowego i otrzymał rozrusznik serca. W tym samym roku lekarze zdiagnozowali u niego raka prostaty. W 1992 r. przeprowadził się do Leverkusen, gdzie opiekę zapewniła mu synowa Ingrid Beck-Mann, żona adoptowanego przez niego w 1972 r. Hansa Beck-Manna, która była pielęgniarką. Kilka dni przed śmiercią przyznał się w wywiadzie do homoseksualizmu. Według Tilmann Lahme, biografa Golo Manna, jego homoseksualizm nie był tak jawny jak u brata Klausa, ale już w okresie studenckim utrzymywał kontakty homoseksualne. Przebywając na emigracji w Nowym Jorku mieszkał jakiś czas razem z pisarzem W. H. Audenem (1907–1973), kompozytorem i pianistą Benjaminem Brittenem (1913–1976), pisarzem i kompozytorem Paulem (1910–1999) i jego żoną pisarką Jane Bowlesem (1917–1973), jak również z tenorem Peterem Pearsem (1910–1986).

Golo Mann zmarł 7 kwietnia 1994 r. w Leverkusen. Urnę z prochami pochowano na cmentarzu w Kilchbergu, ale zgodnie z życzeniem zmarłego poza rodzinnym grobem. W uroczystości pogrzebowej, wbrew woli zmarłego, który nie życzył sobie udziału krewnych w pogrzebie, pojawili się tam jego siostra Elisabeth Mann Borgese, jak również bratankowie Frido i Antony Mann. Golo Mann poróżnił się z rodziną podczas procesu spadkowego po siostrze Monice, która tak jak on przebywała w domu Ingrid Beck-Mann.[2] Podobnie jak jego siostra Monika, przekazał swój majątek swojej opiekunce, Ingrid Beck-Mann.

Za działalność literacką Golo Mann został wyróżniony m.in. takimi nagrodami jak: Nagroda im. Friedricha Schillera Miasta Monachium (1964, niem. Schillerpreis der Stadt Mannheim), Nagroda im. Gottfrieda Kellera (1969, niem. Gottfried-Keller-Preis), Nagroda im. Ernsta–Roberta–Curtiusa (1984, Ernst-Robert-Curtius-Preis) i Nagroda im. Goethego Miasta Frankfurt (1985, niem Goethepreis der Stadt Frankfurt) oraz otrzymał Bawarski Order Maksymiliana za Wiedzę i Sztukę (1981, niem. Bayerischer Maximiliansorden für Wissenschaft und Kunst). Od 2013 r. przyznawana jest nagroda jego imienia »Golo-Mann-Preis« w dziedzinie historiografii.

Twórczość

Golo Mann był jednym z najpopularniejszych niemieckich »historyków literackich«. Nakład jego książek, które poruszały tematy z dziedziny historii, wyniósł ponad dwa miliony egzemplarzy.

W 1946 r. ukazało się pierwsze wielkie dzieło Golo Manna »Secretary of Europe. The Life of Friedrich Gentz«, które w 1947 r. ukazało się także w języku niemieckim pt. »Friedrich von Gentz«.

W opowiadaniu »Vom Leben des Studenten Raimund« (1928, O życiu studenta Rajmunda) wydanym pod pseudonimem Michael Ney opisał pierwszą swoją depresję i nie wyjawioną miłość do Jerome, przyjaciela Rajmunda.

Najbardziej znanym jego dziełem jest »Deutsche Geschichte des XIX. und XX. Jahrhunderts« (Niemieckie dzieje w XIX i XX wieku), która ukazała się w dwóch tomach w 1958 roku. Zawiera ona przegląd niemieckiej historii, począwszy od rewolucji francuskiej i nawiązuje do trzytomowej »Deutsche Geschichte« (1934-1949, Historia Niemiec) Ricardy Huch. Jest to historia przede wszystkim niemieckiego ducha, a na uboczu znajdują się w niej kwestie wewnętrznej i gospodarczej polityki oraz struktur społecznych. Przytacza w niej wielkich filozofów np. Immanuela Kanta, poetów np. Heinricha Heine i polityków np. Karola Marksa i Otto von Bismarcka w kontekście wielkich przemian XIX i XX wieku. Mimo, że książka poświęcona jest głównie historii Niemiec to porusza w niej też kwestie dotyczące Polski i osób wypędzonych z dawnych ziem niemieckich po II wojnie światowej, które jak pisze »po trudnej inicjacji wpisały się z wielkim sukcesem w porządek ekonomiczny nowych Niemiec, skupiając się w nadzwyczaj silnych organizacyjnie, aktywnych związkach.« W innym miejscu pisze: »Politycy ze środowiska wypędzonych przysięgali, ze pragną pojednania z Polakami i Czechami, że nie chcą osiągać swoich celów przemocą«. O Polakach wypowiada się Golo Mann, że »mieli to do siebie, że żądali więcej, niż im się należy, przed wojną stworzyli wielkie, lecz miernie rządzone, amorficzne państwo narodowe. Gdy w 1918 roku Polska rozrosła się na zachodzie i na wschodzie bardziej niż powinna; napuszyła się wtedy zwycięstwem i oślepła podobnie jak inne małe narody. (Swój byt państwowy zawdzięczała niemocy, chwilowemu wypadnięciu Rosji i Niemiec z gry). We wrześniu 1939 roku dzielni, ale staromodnie uzbrojeni, walczący pod ignoranckim dowództwem Polacy niespełna czternaście dni wytrzymywali napór niemieckich dywizji pancernych. Po II wojnie uzasadniając aneksje Ziem Zachodnich i Północnych, sięgali po argumenty błazeńskie, a generalnie cierpieli na manię wielkości". Dużo prawdy o stosunkach polsko-niemieckich zawarł w słowach: »Stosunki miedzy Niemcami a nowym państwem polskim nie mogły ułożyć się dobrze. Wszak Polska powstała kosztem Niemiec, tak jak niegdyś Prusy kosztem Polski. Sam fakt, ze polskie terytorium państwowe oddzielało prowincję wschodniopruską od macierzy, nie byłby jeszcze tak tragiczny, gdyby oba narody rozumiały się i szanowały nawzajem; ale ponieważ się nie rozumiały i nie szanowały, lecz raczej łapczywie podchwytywały każdą okazje do ewentualnego skandalu, przeto "korytarz", izolację Prus Wschodnich i sztuczny, szczególny status Wolnego Miasta Gdańska odbierano wśród Niemców jako hańbę.« Jasno też wyraził swoje poglądy na zmianę powojennych granic Polski i Niemiec pisząc: »Za nic mamy historyczne argumenty, których używają Polacy, by usprawiedliwić aneksje "Ziem Odzyskanych"; to argumenty błazeńskie. Nie bardzo przekonuje nas też argument "rekompensaty", ponieważ Rosja odebrała Polakom tyle i tyle terytoriów na wschodzie, a powinni oni wynieść z tej kaźni przynajmniej nieokrojone państwo, przeto należy im się tyle i tyle niemieckiej ziemi na zachodzie, przyznanej kosztem pokonanego wroga, którego trzeba ukarać. Albo ziemie zabrane przez Rosję na wschodzie były polskie, a wówczas powinny polskie pozostać, albo polskie nie były - w takim razie Polakom nie należał się substytut. W istocie ludność zamieszkująca oderwane prowincje wschodnie w większości nie była polska, lecz litewska, ukraińska, białoruska; zaledwie około dwóch milionów Polaków przesiedlono stamtąd na "Ziemie Odzyskane". Ten monstrualny transfer ludzi i przesunięcie granic nie wynikało z racjonalnej kalkulacji. Dla strony polskiej oznaczał akt zemsty, odszkodowanie za okrutne straty i katusze w każdej sferze; akt spełnienia prastarych, imperialnych marzeń, na które, jak mniemano, należy sobie pozwolić, mając za sobą taką mękę i zajmując teraz pozycje zwycięzcy.« Dalej pisał »Józef Stalin mógł igrać z inną myślą? na przykład taką, że ugruntuje niezmienną, całkowicie niezawodną wrogość między Niemcami a Polakami (czyżby nie była ona wystarczająco niezawodna?). (...) W każdym razie okrutna operacja przyniosła do dzisiaj bardzo rozmaite skutki. Jeszcze nie wiemy jaki będzie koniec.« Książka »Deutsche Geschichte des XIX. und XX. Jahrhunderts« stała się sztandarowym dziełem historycznym i ukazuje się do teraz w nowych wydaniach. Zyskała mu wielu czytelników oraz otrzymał za nią w 1968 r. literacką Nagrodę im. Georga Büchnera (niem. Georg-Büchner-Preis).

W latach 1960-1964 był razem z Alfredem Heußem (1909–1995) i Augustem Nitschke (ur. 1926) współwydawcą »Propyläen Weltgeschichte – Eine Universalgeschichte von den Anfängen bis zur Nachkriegszeit«. W tym czasie ukazało się 10 tomów w wydawnictwie Propyläen Verlag. W pracy tej oprócz historii średniowiecznej zajmował się głównie historią nowożytną.

Opublikowanie biografii »Wallenstein: sein Leben« (Wallensten: jego życie) stało się jednym z większych sukcesów wydawniczych drugiej połowy XX wieku w Niemczech. Golo Mann pracował nad tą książką przez pięć lat. Inspiracją do napisania jej stał się dramat Schillera »Wallensteins Tod« stanowiąca trzecią część trylogii »Wallenstein« oraz praca Ricardy Huch »Wallenstein – Eine Charakterstudie«.

W listopadzie ukazała się jego książka »Erinnerungen und Gedanken. Eine Jugend in Deutschland« (Wspomnienia i rozważania. Młodość w Niemczech). Autor przedstawił w niej zdominowany przez ojca dom rodzicielski, życie z rodzeństwem, kulturalne wpływy literatury, muzyki, sztuk teatralnych, okres szkolny i studencki. Książka kończy się na początku Trzeciej Rzeszy, w 1933 roku.

Dzieła (wybór)

  • Friedrich von Genz : Geschichte eines europäischen Staatsmannes. 1947, biografia.
  • Vom Geist Amerikas. 1954.
  • Deutsche Geschichte des 19. und 20. Jahrhunderts. 1958 (Niemieckie dzieje w XIX i XX wieku, tłum. z jęz. niem. Andrzej Kopacki, Olsztyn : Stowarzyszenie Wspólnota Kulturowa "Borussia", 2007).
  • Der Antisemitismus : Wurzeln, Wirkung und Überwindung. 1962.
  • Jaspers als geschichtlicher Denker. 1963.
  • Wilhelm II. 1964.
  • Thomas Mann : Erinnerungen an meinen Vater ; Thomas Mann in Übersetzungen ; Bibliographie. 1965, biografia.
  • Wallenstein: sein Leben. 1971, monografia.
  • Erinnerungen und Gedanken. Eine Jugend in Deutschland. 1986, autobiografia (Wspomnienia i rozważania : młodość w Niemczech : fragm. książki, tłum. z jęz. niem. Marzena Żylińska w: Borussia (Wyd. 1). 0867-6402. Nr 32, (2004), s. 49-57).
  • Wir alle sind, was wir gelesen. 1989.
  • Erinnerungen an meinen Bruder Klaus. 1991.

Literatura

  • Klaus W. Jonas/Holger Stunz: Golo Mann. Leben und Werk. Chronik und Bibliographie (1929–2003). Harrassowitz, Wiesbaden 2004, ISBN 3-447-05053-5.
  • Tilmann Lahme: Golo Mann. Biographie, Frankfurt a. M.: S. Fischer 2009.

Linki

Przypisy

  1. Clemens Albrecht: Warum Horkheimer Golo Mann einen »heimlichen Antisemiten« nannte: Der Streit um die richtige Vergangenheitsbewältigung. W: Clemens Albrecht, Günter C. Behrmann, Michael Bock, Harald Homann, Friedrich H. Tenbruck: Die intellektuelle Gründung der Bundesrepublik. Eine Wirkungsgeschichte der Frankfurter Schule, Campus Verlag, 2000 (1999¹), ISBN 3-593-36638-X, s. 189–202.
  2. Frido Mann: Achterbahn. Ein Lebensweg. Rowohlt, Reinbek 2009, ISBN 978-3-499-62392-9, s. 315.