Alfred Weber

Alfred Weber (ur. 30 lipca 1868 w Erfurcie; zm. 2 maja 1958 w Heidelbergu) – niemiecki socjolog i teoretyk kultury, którego prace wywarły wpływ na nowoczesną geografię ekonomiczną. (wyznanie ewangelickie)

Alfred Weber 1868–1958
Alfred Weber.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Max Weber (1836–1897), prawnik; matka Helene z domu Fallenstein (1844–1919); miał siedmioro rodzeństwa m.in. braci Karla (architekt), Arthura (1877–1952, oficer), Maxa (1864–1920, socjolog, historyk, ekonomista, prawnik, religioznawca i teoretyk polityki) oraz siostrę Clarę (1875–1953), która wyszła za lekarza Ernsta Mommsena (1863–1930), syna Theodora Mommsena (1817–1903).

Życiorys

Alfred Weber wyrastał od 1869 r. w Charlottenburgu koło Berlina (obecnie Berlin-Charlottenburg), gdzie uczęszczał do szkół i w 1888 r. zdał maturę. W tym samym roku rozpoczął studiowanie archeologii i historii sztuki na uniwersytecie w Bonn. W następnym roku przeniósł się do Tybingi, gdzie zmienił kierunek studiów na prawoznawstwo. Studia prawnicze ukończył w Berlinie w 1892 r. pierwszym egzaminem państwowym. Po odbytej służbie wojskowej zdał w 1895 drugi egzamin państwowy i jednocześnie doktoryzował się u Gustava von Schmollera (1838–1917) dysertacją pt. Hausindustrielle Gesetzgebung und Sweating-System in der Konfektionsindustrie (Leipzig 1897).

Po habilitacji w 1899 r. uczył na uniwersytecie w Berlinie jako Privatdozent. W latach 1904–07 był profesorem ekonomii na uniwersytecie w Pradze, gdzie bronił u niego pracę doktorską Franz Kafka (1883–1924). Tam też Weber zaprzyjaźnił się z socjologiem i późniejszym prezydentem Czechosłowacji Tomášem Garrigue Masarykem (1850–1937). Od 1907 do 1933 pracował w Heidelbergu jako profesor ekonomii, a od 1926 r. był także profesorem socjologii. Po dojściu do władzy nacjonalistów został emerytowany z powodu protestów przeciw ich polityce. W Heidelbergu utrzymywał kontakty z przedstawicielami życia naukowego i kulturalnego, wśród których byli Eberhard Gothein (1853–1923) i jego żona Marie Luise (1863–1931) i Marianne Weber (1870–1954), Ludwig Curtius (1874–1954) oraz Karl Jaspers (1883–1969). Tutaj poznał w zimie 1909/10 swoją przyszłą towarzyszkę życia Else von Richthofen (1874–1973), z którą mieszkał w Heidelbergu od 1931 r. do śmierci. W Heidelbergu dokończył w 1909 r. swoje prace nad rozpoczętą w Pradze teorią lokalizacji (Über den Standort der Industrien I, 1909), która uczyniła go znanym w międzynarodowym świecie ekonomistów. Praca ta rozszerzała teorię pioniera geografii ekonomicznej Johanna Heinricha von Thünena (1783–1850). W społeczeństwie i gospodarce krytykował wzrastającą biurokrację, jak również kartelizację.

Alfred Weber brał udział jako ochotnik w I wojnie światowej. Po zawieszeniu broni założył razem z bratem Maxem i Hugo Preußem (1860–1925) Niemiecką Partię Demokratyczną (Deutsche Demokratische Partei, DDP), której został przewodniczącym. Jednak po kilku miesiącach musiał z tego stanowiska odejść i podjął ponownie działalność pedagogiczną w Heidelbergu.

Po II wojnie światowej razem z Karlem Jaspersem i z chirurgiem Karlem Heinrichem Bauerem (1890–1978) reaktywował uniwersytet w Heidelbergu, gdzie od 1945 do 1953 r. był profesorem socjologii. Wspólnie z Jaspersem, politologiem Adolfem Sternbergerem (1907–1989) i romanistą Wernerem Krausse (1900–1976) założył miesięcznik Die Wandlung. Wstąpił do SPD i razem z Alexandrem Mitscherlichem (1908–1982) zaprojektował w 1946 r. program tej partii Freier Sozialismus. W książce Der dritte oder der vierte Mensch (1953) stanowczo odrzucał typ "czwartego człowieka", którego widział zarówno w faszyzmie i sowieckim komunizmie, jako przyszły typ maszyny, społecznie zdezintegrowanego, niehumanitarnego, biurokratyczno-technokratyczną maszynę. Weber w swoim życiu i pismach walczył o wartości i nie widział rozdziału między nauką a polityką.

Alfred Weber był od 1948 r. członkiem korespondencyjnym Bawarskiej Akademii Nauk i od 1955 American Academy of Arts and Sciences. W 1954 r. odznaczony został orderem Pour le Mérite i w 1957 r. otrzymał Hanzeatycką Nagrodę Goethego (niem. Hansischer Goethe-Preis).

Teoria lokalizacji Alfreda Webera

Teoria lokalizacji Alfreda Webera sformułowana przez niego w 1909 r. uwzględnia jako czynniki wpływające na miejsce inwestycji koszty transportu, pracy i oddziaływanie aglomeracji.
Wyróżnia następujące faktory:

  • zakres ich obowiązywania, który dzieli na:

– ogólne czynnikach lokalizacji (np. poziom płacy)

– specjalne czynniki lokalizacji (np. występowanie określonych surowców)

  • przestrzenne ich działanie:

– czynniki aglomeracji (prowadzą do koncentracji przedsiębiorstw)

– czynniki deglomeracji (prowadzą do rozproszenia przedsiębiorstw)

– czynniki regionalne (ograniczają przedsiębiorstwa na określonym obszarze geograficznym)

  • rodzaje właściwości

– czynniki naturalno-techniczne (np. właściwości ziemi)

– czynniki społeczno-strukturalne (np. możliwości organizacji czasu wolnego)

Alfred Weber ustalił dla optymalnej lokalizacji trzy podstawowe kryteria:

  • Koszty transportu, na które składają się ciężar transportowanego surowca i produktu gotowego, oddalenie wydobycia surowca od miejsca jego przetworzenia i konsumpcji. Oznacza to, że korzystne położenie nie zależy tylko od położenia surowca, lecz także od miejsc dystrybucji i wytworzenia wyrobu gotowego.
  • Koszty pracy stają się czynnikiem, kiedy poziom zarobków w regionach jest różny i optymalne koszty transportu pokrywane są przez oszczędności z optymalnych kosztów pracy. Zatem opłacają się dłuższe transporty w przypadku niższych kosztów płacy.
  • Przedsiębiorstwa nie są zależne jedynie od pracy i surowców, lecz mogą na nie wpływać korzystnie lub niekorzystnie inne okoliczne przedsiębiorstwa. Bliskości innych przedsiębiorstw w okolicy może zrekompensować negatywne koszty transportu i płacy. Jednak z bliskości mogą wyniknąć też niekorzyści (zbyt duża konkurencja), które prowadzą do mniej korzystnej lokalizacji przedsiębiorstwa.

Teoria Webera jest często krytykowana m.in. z powodu wyłącznego sposobu traktowania ukierunkowanego na koszty, chociaż także dzisiaj stosowana jest jako bazowy model geografii ekonomicznej.

Dzieła (wybór)

  • Reine Theorie des Standorts. 1909.
  • Religion und Kultur. 1912.
  • Die Krise des modernen Staatsgedankens in Europa. 1925.
  • Kulturgeschichte als Kultursoziologie. 1935.
  • Das Tragische und die Geschichte. 1943.
  • Abschied von der bisherigen Geschichte. Ueberwindung des Nihilismus? 1946.
  • Freier Sozialismus. 1946 (razem z Alexandrem Mitscherlichem).
  • Der dritte oder vierte Mensch. Vom Sinn des geschichtlichen Daseins. 1953.
  • Einführung in die Soziologie. 1955.
  • Schriften und Aufsätze 1897–1955. 1956.

Literatura

  • Reinhard Blomert: Intellektuelle im Aufbruch. Karl Mannheim, Alfred Weber, Norbert Elias und die Heidelberger Sozialwissenschaften der Zwischenkriegszeit. Carl Hanser Verlag, München 1999.
  • Eberhard Demm: Soziologie, Politik und Kultur. Von Alfred Weber zur Frankfurter Schule. Peter Lang-Verlag, Frankfurt a. M. 2003.

Linki

Autor: Roman Penkała