Carl Maria von Weber

Carl Maria Friedrich Ernst von Weber (ur. 18 lub 19 listopada 1786[1] w Eutin; zm. 5 czerwca 1826[2] w Londynie) – niemiecki kompozytor, dyrygent i pianista. Z racji wirtuozerii i mnogości ornamentacji, styl jego muzyki instrumentalnej określa się mianem brillant. Sam Weber, znakomity pianista, skomponował liczne utwory, które wpłynęły na kompozytorów takich jak Fryderyk Chopin (1810–1849), Ferenc Liszt (1811–1886) i Felix Mendelssohn–Bartholdy (1809–1847).

Opery Webera Wolny strzelec (Der Freischütz), Euryanthe i Oberon miały wielkie znaczenie dla rozwoju opery romantycznej ("romantic opera") w Niemczech. Richard Wagner (1813–1883), który od czasu pobytu w Dreźnie wysoko cenił muzykę Webera, ugruntował w swojej mowie nad grobem kompozytora twierdzenie, że „nigdy niemiecki muzyk” nie żył jak Weber, i że przez wiele lat nie rozumiano Webera jako „kompozytora narodowego”. Z tego też powodu opera Wolny strzelec została uznana za pierwszą niemiecką operę „nacjonalistyczną”.

Caroline Bardua - Bildnis des Komponisten Carl Maria von Weber
Carl Maria von Weber. Portret wykonany przez Caroline Bardua w 1821.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Franz Anton von Weber (1734–1812), muzyk, kapelmistrz i dyrektor teatru; matka Genovefa z domu Brenner (1764–1798), śpiewaczka operowa i aktorka; brat przyrodni Fridolin (1761–1833), śpiewak; – ożenił się 4 listopada 1817 w Pradze z aktorką i śpiewaczką Caroline Elisabeth Antoinette Brandt (1792–1852); miał troje dzieci.

Życiorys

Dzieciństwo (1786–1789)

Carl Maria von Weber urodził się 18 lub 19 listopada 1786 r. w Eutin. Zapisany jest jedynie dzień chrztu w tamtejszej kaplicy zamkowej: 20 listopada 1786 r (imiona przy chrzcie: Carl Friedrich Ernst; imię Maria jest dopiero później udokumentowane; ojcem chrzestnym był duński gubernator księstw Szlezwiku i Holsztynu Karol Hessen-Kassel (1744–1836)).

Ojciec Franz Anton von Weber został w kwietniu 1779 r. kapelmistrzem w Eutin, ale ze względów oszczędnościowych kapelę dworską rozwiązano już w 1781 roku. Z tego powodu Franz Anton von Weber objął w 1785 r. urząd muzyka miejskiego w Eutin, ale jednocześnie zachował tytuł dworskiego kapelmistrza. Niezadowolony z nowego zatrudnienia, poprosił w 1787 r. o zwolnienie ze stanowiska i wypłacenie stosownych ekwiwalentów.

Około 1787 r. zamieszkał z drugą żoną Genovefą (ślub 20 sierpnia 1785 w Wiedniu) i synem Carlem Marią przelotnie w Hamburgu, gdzie Jeanette von Weber, córka z pierwszego małżeństwa, występowała jako śpiewaczka w teatrze. Jeszcze w tym samym roku wyjechał do Wiednia i późnym latem 1788 r. (najpóźniej początkiem września) wrócił do Hamburga.

Za namową ojca Jeanette von Weber wypowiedziała w marcu 1789 r. obowiązującą ją umowę z teatrem i rodzina w kwietniu opuściła Hamburg. W maju przyłączyła się do grupy aktorów, którą kierowali Johann Friedrich Toscani i Peter Carl Santorini. Grupa występowała w Kassel, Marburgu i Hofgeismar. We wrześniu 1789 rodzina Weberów opuściła Kassel, po tym jak Genovefa urodziła syna Georga Friedricha Carla von Webera (ur. między 26 sierpnia a 1 września 1789 w Kassel; zm. 20 września 1789 w Meiningen).

Grupa teatralna Weberów (1789–1796)

Już w Kassel Franz Anton von Weber planował założenie własnej grupy teatralnej, z którą między 19 września 1789 a 19 kwietnia 1790 r. występował w zamku Elisabethenburg w Meiningen. Początkowo grupa składała się w większości z członków rodziny. Problemy finansowe zakończyły ten projekt. Pobyt rodziny w kolejnych miesiącach nie jest wiadomy (poza krótkim pobytem w 1790 r. w Ratyzbonie).

Dopiero początkiem maja 1791 r. Weberowie udokumentowani są jako członkowie grupy aktorskiej Friedricha Häusslera w Norymberdze (do 1 września 1791, potem może przez krótki czas byli w Mergentheim). W Norymberdze ojciec Weber ponownie został dyrektorem teatralnym i w okresach od 10 listopada 1791 do 8 marca 1792, jak również od 7 maja do 11 września 1792 r. kierował własną grypą aktorską. Od listopada 1791 r. w występach w rolach dziecięcych brał udział także młody Carl Maria von Weber.

Od połowy września do końca listopada 1792 r. rodzina występowała w Ambergu, a w grudniu 1792 r. przebywała w Ansbach. Dopiero od marca 1793 r. grupa teatralna znalazła pole popisu w Bayreuth (16 marca do 15 czerwca i 1 października do początku 1794). W lecie występowali w Erlangen (21 czerwca do 26 września 1793). Problemy finansowe spowodowały, że ojciec Weber zrezygnował z kierowania zespołem i w marcu 1794 r. przekazał go Danielowi Gottliebowi Quandtowi (1762–1815).

Posada matki Genovefy von Weber w weimarskim teatrze dworskim (od czerwca do października 1794 z wyjazdami do Lauchstädt, Rudolstadt i Erfurtu) pozwoliła pierwszy raz zaprezentować się młodemu Carlowi Marii podczas koncertu w 1794 roku.

Jesienią tegoż roku Weberowie podróżowali do Salzburga i przyłączyli się do grupy aktorskiej Franza Xavera Glöggla (1764–1839), do której należał już syn Edmund von Weber. Po zakończeniu okresu występów Glöggla w Salzburgu (17 luty 1795) ojciec Weber ostatni raz został dyrektorem teatralnym i od 18 maja do 6 lipca 1795 oraz od sierpnia/września 1795 do lutego 1796 kierował występami w Salzburgu. W okresie letnim (lipiec/sierpień 1795) jego trupa występowała gościnnie w pobliskim Hallein.

Okres nauki (1796–1804)

Gdy projekt własnej trupy teatralnej ostatecznie nie powiódł się, Franz Anton von Weber poświęcił się w następnych latach edukacji muzycznej syna Carla Marii w nadziei, że będzie mógł prezentować „cudownie muzycznie uzdolnione dziecko”. Od marca 1796 r. w Hildburghausen nauczycielem gry na fortepianie i organach Carla Marii został organista Johann Peter Heuschkel (1773–1853). Po przeprowadzce do Salzburga (ok. jesieni 1797) jego nauczycielem był od początku 1798 r. Johann Michael Haydn (1737–1806). W czasie pobytu w Salzburgu zmarła jego matka Genovefa, a krótko po tym 29 grudnia 1798 W Monachium zmarła również jego najmłodsza siostra Antonetta urodzona 14 czerwca 1797 r. w Hildburghausen. Teraz rolę matki przejęła ciotka Adelheid von Weber, która już od dłuższego czasu mieszkała u nich. W połowie 1798 r. Carl Maria udał się do Wiednia, do Josepha Haydna (1732–1809), którego bezskutecznie chciał zostać uczniem.

Jesienią 1798 r. rodzina Weberów zamieszkała w Monachium, gdzie kompozycji uczył go Johann Nepomuk Kalcher (1764–1827). Pod okiem Kalchera powstała pierwsza opera Carla Marii von Webera Die Macht der Liebe und des Weins. U Giovanniego Valesiego (1735–1816, właściwie Johann Evangelist Wallishauser względnie Walleshauser) brał lekcje śpiewu. Do edukacji muzycznej doszła od jesieni 1799 r. nauka litografii w warsztacie Aloisa Senefeldera i Franza Gleißnera. Jednak zaniechał pomysł założenia własnego warsztatu litograficznego. Po podróży sondażowej przez Czechy i Saksonię w kwietniu i maju 1800 r. osiadł razem z ojcem w saksońskim centrum górniczym Freibergu. W czasie kilku tygodni napisał operę Das Waldmädchen, która została wystawiona 24 listopada we Freibergu i 5 grudnia w Chemnitz ( później także w 1804 w Sankt Petersburgu, 1804/05 w Wiedniu i 1806 w Pradze). Po wywołanym przez czasopismo Freyberger gemeinnützigen Nachrichten sporze na temat jakości opery Weberowie udali się do Chemnitz (kwiecień/maj 1801), Hildburghausen i Norymbergi (maj 1801), Monachium, a potem do Salzburga, gdzie przybyli najpóźniej w listopadzie 1801 roku.

W Salzburgu powstała trzecia opera Peter Schmoll und seine Nachbarn, którą pozytywnie ocenił jego były nauczyciel Michael Haydn. Znajomość z żyjącym tam muzykiem Thaddäusem Susanem (1779–1840) rozwinęła się w dozgonną przyjaźń. W lecie 1802 r. rodzina Weberów skierowała się przez Monachium (lipiec) do Augsburga, skąd rozpoczęli trasę koncertową przez Środkowe i Północne Niemcy, aż po Hamburg i Szlezwik. W grudniu wrócili do Augsburga, gdzie nawiązali kontakt z wydawcą Johannem Carlem Gombartem (1752–1816).

Około końca lipca a początkiem sierpnia 1803 r. Carl Maria von Weber pojechał sam do Wiednia, aby kontynuować tam studia muzyczne u Georga Josepha Voglera (1749–1814). W październiku z Augsburga podążył tam za nim ojciec. Trwające do maja 1804 r. studia u Voglera pozostawiły trwałe ślady w twórczości kompozytorskiej Webera.

Śląsk (1804–1807)

Gdy dyrekcja wrocławskiego teatru zwróciła się w 1804 r. do Voglera poszukując nowego kierownika muzycznego, ten polecił swojego ucznia Webera. Końcem maja Weber udał się przez Salzburg, Monachium i Augsburg do Wrocławia, gdzie 11 lipca objął stanowisko dyrektora muzycznego. Doświadczenia lat spędzonych we Wrocławiu położyły fundament do późniejszej działalności Webera jako kapelmistrza w Pradze i Dreźnie oraz ugruntowały renomę jako dyrygenta. Jednak obowiązki w teatrze zostawiały mu mało czasu na własną pracę twórczą i po zakończeniu dwuletniego kontraktu zrezygnował z dalszej pracy w teatrze. Wspólny projekt opery Rübezahl (Liczyrzepa) z dyrektorem teatru Johannem Gottliebem Rhode (1762—1827) pozostał nieukończony.

Od końca czerwca 1806 r. Weber próbował zapuścić korzenie jako muzyk niezależny i pracował przede wszystkim jako nauczyciel muzyki. Planowane trasy koncertowe nie mógł zrealizować z powodu zawieruchy wojennej. Od października 1806 r. przebywał na zamku księcia Eugeniusza(I) Wirtemberskiego (1788–1857) w Pokoju (niem. Carlsruhe) na Dolnym Śląsku.

Uwolniony od problemów finansowych młody kompozytor poświęcił się w zimie 1806/07 komponowaniu i stworzył m.in. dwie symfonie, koncerty instrumentalne i muzykę na instrumenty dęte. Oprócz tego dawał lekcje muzyki synowi gospodarza Eugeniuszowi (II) Wirtemberskiemu (1820-1875). Wkroczenie wojsk francuskich na Śląsk zakończyło ten beztroski okres w życiu kompozytora, ponieważ książę musiał ograniczyć wydatki i zrezygnował z utrzymania własnej kapeli dworskiej. 23 lutego 1807 r. Weber opuścił Pokój.

Wirtembergia (1807–1810)

W poszukiwaniu nowego zatrudnienia Weber wyjechał w marcu 1807 r. z Wrocławia z listem polecającym od swego dotychczasowego gospodarza Eugeniusza (I) Wirtemberskiego do Stuttgartu. Podczas podróży planował dać koncerty w Dreźnie i Lipsku, ale zamiar ten nie powiódł się. Dopiero między kwietniem a lipcem udało mu się wystąpić w Ansbach, Norymberdze, Erlangen i Bayreuth. Aby zapewnić sobie utrzymanie musiał zatrudnić się na krótki czas u oficera francuskiego (Garnier) jako sekretarz.

17 lipca Weber dotarł do Stuttgartu, gdzie wprawdzie nie mógł znaleźć żadnej posady muzyka, ale został sekretarzem księcia Ludwika Fryderyka Aleksandra Wirtemberskiego (1756–1817). Do jego obowiązków należało prowadzenie finansów domu, jak również uczenie dzieci księcia oraz towarzyszenie księciu w jego podróżach (m.in. w 1809 do Pforzheim, Karlsruhe i Ems). Także ojciec Franz Anton von Weber po śmierci jego siostry Adelheidy podążył za nim do Stuttgartu, gdzie przybył między 28 a 30 listopada.

W Wirtemberdze powstało kilka jego dzieł na fortepian oraz utwory sceniczne: opera Silvana i muzyka do wersji niemieckiej Turandota Friedricha von Schillera (1759–1805). Rozpoczęta w tym czasie powieść biograficzna Tonkünstlers Leben (Życie muzyka), nad którą pracował do 1820/21 pozostała fragmentaryczna.

Z powodu uwikłania się w finansowe manipulacje księcia (m.in. wykupywanie rekrutów dla napoleońskich wojsk) i rozrzutnego trybu życia, które Weber prowadził, został aresztowany początkiem 1810 roku. Weber nie mógł odeprzeć zarzutu sprzeniewierzenia pieniędzy i ostatecznie doszło do procesu, który ograniczył się do aspektów cywilnoprawnych, ponieważ książę Ludwik chciał przypuszczalnie uniknąć wyjawienia aspektów swoich transakcji. Weber zobowiązał się do pokrycia swoich długów (ostatnią ratę spłacił w kwietniu 1816 r.) i został razem z ojcem wydalony z Wirtembergii.

Lata podróży (1810–1813)

Negatywne doświadczenia okresu stuttgarckiego, szczególnie zobowiązania finansowe, doprowadziły go do przemyśleń, które zaowocowały prowadzeniem dziennika, który jednocześnie był sprawozdaniem finansowym. Ten dokument prowadzony prawie do śmierci ( z lukami w 1814) stanowi najważniejsze źródło biograficzne z okresu życia kompozytora w latach 1810–1826.

W tym dzienniku pierwsze cztery lata (1810–1813) określone są przez Webera jako „lata podróży". Bezpośrednio po wypędzeniu z Wirtembergii Weberowie dzięki wielu listom polecającym osiedli początkowo w Mannheim, gdzie wkrótce Carl Maria von Weber odniósł sukces jako muzyk koncertowy i osiągnął dochody ze sprzedaży swoich kompozycji.

Od kwietnia 1810 r. podjął ponownie studia u Voglera, który w tym czasie żył w Darmstadt. W kolejnych miesiącach jeździł między Mannheim, Heidelbergiem i Darmstadt. Pod nadzorem nauczyciela powstała opera Abu Hassan. Razem z współuczniami Johannem Baptistą Gänsbacherem (1778–1844) i Jakobem Liebmannem Meyerem Beerem (później Giacomo Meyerbeer (1791–1864)) oraz przyjaciółmi Gottfriedem Weberem (1779–1839) i Alexandrem von Duschem (1789–1876) założył Harmonischer Verein, dzięki któremu propagowali nowe kierunki w muzyce i sztuce.

W styczniu 1811 r. Weber opuścił Mannheim, gdzie pozostał jego ojciec, który tam rok później, 16 kwietnia 1812 r. zmarł. W lutym 1811 r. pożegnał się z Darmstadt. Celem kolejnych podróży, które finansował dzięki koncertom, było poszukiwanie nowej posady. Najpierw udał się przez Gießen, Aschaffenburg, Würzburg, Bamberg i Augsburg do Monachium, gdzie przybył 14 marca. Tam wystawił 4 czerwca operę Abu Hassan i zaprzyjaźnił z klarnecistą Heinrichem Josephem Baermannem (1784–1847), dla którego napisał trzy kompozycje koncertowe, a później także trzy utwory muzyki kameralnej na klarnet. Po podróży do Szwajcarii (od sierpnia do października) odbył z Baermannem podróże koncertowe do Pragi (4 do 23 grudnia), Lipska (27 grudnia 1811 do 16 stycznia 1812), Gothy (17 do 26 stycznia), Weimaru (27 stycznia do 4 lutego), Drezna (5 do 19 lutego) oraz Berlina (od 20 lutego).

W Berlinie nawiązał kontakt z pochodzącym ze Śląska wydawcą muzycznym Adolfem Martinem Schlesingerem (właściwie Abraham Moses Schlesinger, 1769–1838) i znalazł krąg przyjaciół ze środowiska Carla Friedricha Zeltera (1758–1832). Berlin pozostał celem jego marzeń, choć wszystkie próby uzyskania posady nie powiodły się.

Zaproszenie księcia Saksonii-Gotha Emila Leopolda Augusta (1772–1822) oraz wielkiej księżnej Marii Pawłowej Romanowej (1786–1859) w Weimarze sprowadziły kompozytora we wrześniu 1812 r. do Turyngii. Plany podróży koncertowej, która miała prowadzić przez Pragę i Wiedeń do Włoch nie powiodły się, gdyż 13 stycznia 1813 r. otrzymał od dyrektora teatru praskiego Johanna Karla Liebicha (1773–1816) propozycję posady jako kapelmistrz tamtejszego teatru. 8 lutego Weber podpisał kontrakt i ograniczył swoje plany do Wiednia, gdzie przybył 29 marca, skąd udał się bezpośrednio do Pragi, gdzie dotarł 6 maja. Podróż do Wiednia wiązała się jednocześnie z celem służbowym, ponieważ po rozwiązaniu kapeli dworskiej księcia Esterházyego pragnął zaangażować jej muzyków i śpiewaków do Pragi.

Praga (1813–1816)

Olbrzymie obciążenie pracą w Pradze spowodowało, że czas tego pobytu określił w swoim dzienniku jako „lata brzemienia” (notatka z 1814). Nauczył się języka czeskiego, aby lepiej komunikować się z muzykami. Jego troska o podniesienie poziomu artystycznego teatru szybko zyskała uznanie i zyskał renomę wyśmienitego kierownika orkiestry.

Dodatkowy cień na pobyt w Pradze rzuciła gruźlica, którą być może zaraził się już w dzieciństwie, ponieważ jego matka zmarła na tę chorobę. Problemy zdrowotne próbował rozwiązać dzięki pobytom w kurortach (m.in. w Lázně Libverda, niem. Liebwerda w lipcu 1814). Również miłość do zamężnej aktorki i tancerki Therese Brunetti (1782–1864), a później do przyszłej żony, aktorki i śpiewaczki Caroline Elisabeth Antoinette Brandt (1792–1852) prowadziła do konfliktów i waśni. Brandt znał już dłużej. W 1810 r. poznał ją we Frankfurcie, kiedy występowała w roli głównej w tamtejszej premierze Silvana. W 1813 r. troszczył się o jej zaangażowania w Pradze. Po krótkim okresie rozstania w lecie 1815 r. ponownie się połączyli.

W Pradze obowiązki służbowe ograniczyły jego działalność kompozytorską. W tym czasie napisał muzykę do wierszy patriotycznych ze zbioru Leyer und Schwert Theodora Körnera (1791–1813) oraz kantatę Kampf und Sieg. Oba dzieła zainspirowane były podróżami do Berlina (sierpień/wrzesień 1814) względnie do Monachium (czerwiec do wrzesień 1815). W Pradze Weber uskarżał się na brak artystycznych inspiracji i brak muzycznie kreatywnego otoczenia. To spowodowało, że kończący się w październiku 1816 r. kontrakt nie przedłużył.

Razem z Caroline Brandt wyjechał do Berlina. W tam spędzonym okresie od 13 października 1816 do 12 stycznia 1817 napisał pieśni i muzykę fortepianową oraz kameralną. W tym czasie zaręczył się 19 listopada z Caroline Brandt, przed jej wyjazdem 20 listopada do Pragi. 25 grudnia Weber otrzymał powołanie do drezdeńskiego teatru dworskiego.

Drezno (1817–1826)

13 stycznia 1817 r. Weber objął drezdeńskie stanowisko. Po krótkim czasie został królewskim kapelmistrzem i dyrektorem opery. 4 listopada 1817 r. sprowadził do Drezna swoją żonę. W Dreźnie stworzył najwięcej kompozycji m.in. operę Der Freischütz (Wolny strzelec), której premiera w 1821 r. wywołała pewnego rodzaju rewolucję w ówczesnym świecie muzycznym. W latach 1822/23 komponował do tekstu Wilhelmine von Chézy (1783–1856) operę Euryanthe, której premiera odbyła się 25 października 1823 r. w Wiedniu. Pierwszymi trzema wykonaniami opery kierował sam Weber, po czym chory wrócił do Drezna. Pomimo, że był ciężko chory kierował uroczystościami na cześć Friedricha Gottlieba Klopstocka (1724–1803) w Quedlinburgu. W 1824 r. udał się na kurację do Mariańskich Łaźni. W latach 1825/26 komponował na zamówienie opery londyńskiej operę Oberon, która była już jego „łabędzim śpiewem”.

Podróż do Londynu i śmierć

16 lutego 1826 r. Weber wyjechał z Drezna do Paryża, gdzie przebywał od 25 lutego do 2 marca. Stamtąd udał się do Londynu, gdzie dotarł 5 marca. Pod jego kierownictwem odbyło się tam między 12 a 25 kwietnia 12 przedstawień opery. Intensywność pracy, obowiązki towarzyskie i wyczerpująca podróż wyczerpały resztki jego nadwątlonych sił.

Carl Maria von Weber zmarł w nocy z 4 na 5 czerwca 1826 roku. 21 czerwca jego ciało pochowano w krypcie kościoła katolickiego St Mary Moorfields. W 1844 r. trumnę przetransportowano do Drezna i złożono w krypcie rodzinnej zaprojektowanej przez Gottfrieda Sempera (1803–1879) na Starym Cmentarzu Katolickim w Dreźnie (niem. Alter Katholischer Friedhof). Drezdeńskimi uroczystościami pogrzebowymi kierował Richard Wagner (1813–1883), który na tę okazję skomponował muzykę pogrzebową (WWV 73) i pieśń na chór męski (WWV 72).

Dzieła (wybór)

Literatura

  • M. M. v. Weber: Carl Maria von Weber. Ein Lebensbild. Leipzig, 3 tomy (3 tom listy i inne źródła), 1864-66.
  • Jähns, Friedrich Wilhelm: Carl Maria von Weber in seinen Werken : chronologisch-thematisches Verzeichniss seiner sämmtlichen Compositionen nebst Angabe der unvollständigen, verloren gegangenen, zweifelhaften und untergeschobenen, mit Beschreibung der Autographen ... , Berlin : Schlesinger, 1871.
  • Wasielewski, Wilhelm Joseph von: „Weber, Carl Maria von” w Allgemeine Deutsche Biographie, tom 41; Humblot, Leipzig 1896, s. 321-333 ( online).
  • Hans Hoffmann: Carl Maria von Weber – Biografie eines realistischen Romantikers. Düsseldorf 1986.
  • Karl Laux: Carl Maria Von Weber. Leipzig 1986.

Linki

Przypisy

  1. Max Maria von Weber: Carl Maria von Weber. Ein Lebensbild. 1. Band, Leipzig 1864, s. 19f (online).
  2. „Za obowiązującą datę śmierci uważany jest 5 czerwca 1826. Biografowie informują wprawdzie, że 4 czerwca o 22 godz. poszedł spać,ale także, że jego zwłoki znaleziono 5 czerwca rano. Stąd powstaje niejednoznaczość wielu podań. Precyzyjne byłoby chyba stwierdzenie: Weber zmarł w nocy z 4 na 5 czerwca 1826". Informacja z Carl-Maria-Weber-Gesamtausgabe.