David Joris

David Joris, zwany także Joriszoon lub David Georgssohn (pseudonim: Johann von Brügge; ur. w 1501 lub w 1502 w Gandawie lub Brugii; zm. 28 sierpnia 1556 w Bazylei) – witrażysta i czołowa postać pacyfistycznego skrzydła ruchu anabaptystów w XVI wieku. Jego zwolennicy nazywani byli joristami.

David Joris. Autor portretu Jan van Scorel (1495–1562). Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec : Joris (Georg), kramarz;
• Matka : Maritgen (lub Maritje) de Gorter (stracona 21 lutego 1539) z Delft;
• Ożenił się : w Delft w 1524 z Dirtgen Willelms (zm. 1556);
• Dzieci : 11 dzieci.

Życiorys i twórczość

David Joris był synem kramarza i meistersingera Jorisa (Georga) dlatego nazywany był też Joriszoon (syn Jorisa) lub Georgssohn (syn Georga). Po nauce wykonywania witraży i wędrówce czeladniczej po Francji i Anglii osiadł w Delft, gdzie w 1524 roku ożenił się z Dirtgen Willelms. Tam zetknął się z ruchem reformacyjnym. W dniu Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny przeszkadzał w procesji i wyszydził monstrancję, za co został pojmany i 11 dni był więziony. 30 maja skazano go na chłostę, przewiercenie języka i trzyletnie wypędzenie z Delft. Nowe perspektywy odkrył w ruchu anabaptystów, do którego się przyłączył. W Emden poznał Jana Folkertsza Trypmakera, którego stracenie 5 grudnia 1531 w Hadze było dla niego kluczowym przeżyciem.

We wrześniu 1534 roku przyjął wraz z żoną ponownie chrzest z rąk Obbe Philipsa (ok. 1500–1568), stojącego na czele grupy anabaptystów, którzy odeszli z radykalnego nurtu tego ruchu i opowiadali się za drogą pokojową. Prawdopodobnie on zakorzenił w Jorisie pacyfistyczne podejście do wprowadzania zmian reformatorskich. Z tego też wynikało jego dystansowanie się od anabaptystów z Münster i ich przywódców Jana Matthysa (ok.1500–1534), Bernharda Rothmanna (1495– po 1535) i Heinricha Rolla (zm. 1534). Po zakończeniu banicji Joris wrócił do Delft, jednak z powodu narastających prześladowań ze strony Kościoła i władz opuścił w marcu 1535 roku miasto wraz z żoną i córką Clarą. W grudniu ponownie wrócił do Delft, gdzie w lutym 1536 roku przyszedł na świat syn. Joris stał się czołową postacią ruchu anabaptystycznego w swojej ojczyźnie, ale rywala miał w osobie Menno Simonsa (1496–1561). Dwa miesiące po narodzeniu syna musiał Joris uciekać. Jeden z jego popleczników ukrył go w koszu pod workami w łodzi, która opuściła Delft.

Na konwencie w Bocholt w 1536 roku zabiegał o zjednoczenie ruchu anabaptystów. Podczas, gdy zwolennicy Obbe Philipsa i Melchiora Hofmanna (1495-1543) odwrócili się od niego, to inne kręgi uznały go jako przywódcę. W grudniu 1536 roku Joris miał serię wizji, które zmieniły jego dalsze życie. Zyskał przekonanie, że powołany został przez Boga na proroka i założył własny zbór, na czele którego stanął. W latach 1536–38 zyskał wpływ w Oldenburgu i opiekował się też anabaptystami w Strasburgu. Jego zbór i on sam stali się celem prześladowań. W 1538 roku ofiarami prześladowań padło ponad 100 jego zwolenników, wśród nich była jego matka. Została ona w Delft oskarżona w 1538 roku o przynależność do anabaptystów i skazana na śmierć. Jako, że należała do sfer wyższych, przysługiwało jej prawo wyboru śmierci – utopienie, wykrwawienie lub ścięcie. Wybrała ostatni sposób śmierci, czyli ścięcie. Również wyznaczono nagrodę za Davida Jorisa, ale żaden z jego zwolenników go nie zdradził, nawet podczas tortur. David Joris schronił się w Groningen, potem w Emden, gdzie korzystał z ochrony tolerancyjnej hrabiny Anny von Oldenburg (1501–1575). Jednak pod naciskiem cesarza Karola V (1500-1558) został z Emden wydalony i udał się do Antwerpii. Pomimo niebezpieczeństw do zboru przystępowali wciąż nowi członkowie. Jednym z nich był zamożny szlachcic Joachim van Berchem (ok.1520–1574), który poślubił córkę Jorisa Clarę.

Pod wpływem prześladowań zmienił się punkt widzenia Jorisa, odszedł od apokaliptyki Hofmanna i zaczął szukać drogi do konformizmu z innymi uznanymi Kościołami. Swojego zwolennika Joriena Ketela z Deventer wysyłał do Marburga, na rozmowy religijne w Ratyzbonie, do Jana Łaskiego i Menno Simonsa. Silny wpływ uzyskiwał dzięki licznym pismom (znanych jest 227), z których najważniejsze to t'Wonderboek (Cudowna książka) z 1542 roku. Jej drugie wydanie z 1551 roku zawierało jeszcze więcej proroctw, wypowiedzi o Bogu, alegorycznych interpretacji i zapowiadało nadchodzące panowanie Chrystusa. Pomimo wszelkich starań Jorisa jego mistyczna sekta zwana joristami nie osiągnęła większego znaczenia. Wspólnota ta egzystowała pomimo silnych prześladowań do XVII wieku w Holandii i północnych Niemczech, a później wywarła wpływ na pietyzm.

Spießhof w Bazylei, miejsce zamieszkania Jorisa w Bazylei. Źródło: Wikimedia Commons

Podczas, gdy część joristów została potajemnie w Holandii, Joris z częścią zboru przeniósł się w 1544 roku do Bazylei pod pseudonimem Johann von Brügge względnie Jan von Brügge, gdzie przedstawiał się jako szlachcic i prześladowany zwolennik Ulricha Zwingliego (1484–1531). Już 25 sierpnia 1544 otrzymał prawa obywatela Bazylei. David Joris kupił w Bazylei rezydencję miejską Spießhof i zbudował zamek koło Binningen, podczas gdy jego zięć Joachim von Berchem kupił zamek w Binningen. Tam mieszkał ze swoimi zwolennikami, regularnie uczęszczali na nabożeństwa ewangelicko-reformowane, dawali chrzcić dzieci i uchodzili za dobroczyńców biedoty. Joris nawiązał kontakty z różnymi wybitnymi humanistami, którzy mieszkali w Bazylei, m.in. z Sebastianem Castellio (1515–1563), który kilka pism Jorisa przetłumaczył na łacinę i być może był jednym z nielicznych, którzy znali jego prawdziwą tożsamość. Miał także kontakt z Kasparem Schwenckfeldem (1490–1561) i Johannem Weyerem (ok.1515–1588), który występował przeciwko prześladowaniu czarownic. Jednocześnie pisał wiele traktatów i korespondował ze swoimi oddalonymi zwolennikami.

David Joris zmarł 28 sierpnia 1556 roku, trzy dni po swojej żonie Dirtgen. Oboje pochowano w ewangelicko-reformowanym kościele Leonhardskirche w Bazylei. Po trzech latach jego prawdziwą tożsamość zdradził zięć Niklaus Meynertz. Humanista i prawnik Bonifacius Amerbach (1495–1562) spowodował, że pośmiertnie wszczęto proces przeciwko Jorisowi. Władze miasta powołały komisję składającą się z czterech prawników i dwóch teologów, która 19 lutego 1559 roku sporządziła orzeczenie, według którego ludzie, którzy odstąpili od prawdziwej wiary mogą być osądzenie jeszcze do pięciu lat po śmierci. 13 maja 1559 roku ekshumowano zwłoki Jorisa i spalono razem z jego książkami. Podobnie uczyniono też z ciałami jego żony, syna Samsona i zięcia Gabriela, ponieważ uznano ich także za kacerzy.

David Joris. Źródło: Wikimedia Commons

Dzieła (wybór)

• t' Wonderboeck, 1 wydanie 1542, 2 wydanie 1551.
• Verklaringe der Scheppenisse, 1553.
• Een geestelijck liedt-boecxken: Inholdende veel schoone sinrijcke Christelijcke liedekens.., Rotterdam, Dierck Mullem, c. 1590.

Literatura

• Roland H. Bainton: David Joris. Wiedertäufer und Kämpfer für Toleranz im 16. Jahrhundert. Ergänzungsband VI, Archiv für Reformationsgeschichte, Leipzig 1937.
• Robert Stupperich: Joris, David w: Neue Deutsche Biographie 10 (1974), s. 608 f. [Online-Version]; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd104279850.html#ndbcontent.
• Antonius van der Linde: Joris, David w: Allgemeine Deutsche Biographie 14 (1881), s. 532-533 [Online-Version]; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd104279850.html#adbcontent.

Linki

• Biografia Davida Jorisa w MennLex V. (dostęp 12.10.2019)