Adalbert Stifter

Adalbert Stifter (także Albert Stifter, pseudonim Ostade; ur. 23 października 1805 w Horní Planá; zm. 28 stycznia 1868 w Linzu) – austriacki pisarz, malarz i pedagog zaliczany do najwybitniejszych przedstawicieli okresu biedermeierowskiego.

Adalbert Stifter photo 175px
Adalbert Stifter.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Jo(h)ann (1781–1817), tkacz lnu; matka Magdalena z domu Friepeß (Friepes) (1784–1858), po śmierci pierwszego męża poślubiła w 1820 piekarza Ferdinanda Mayera; rodzeństwo 3 braci, 2 siostry i jeden brat przyrodni; – ożenił się 15 listopada 1837 w Wiedniu z Amalie z domu Mohaupt (1811–83) z Kojetína (Czechy); – bezdzietny.

Życiorys

Stifter uczył się w szkole łacińskiej w Horní Planá i w latach 1818–26 w gimnazjum katedralnym w Kremsmünster prowadzonym przez benedyktynów. Od 1826 r. rozpoczął studia prawnicze w Wiedniu, które nie ukończył. Po nieudanych próbach uzyskanie stałej posady pracował do lat 40-tych jako nauczyciel domowy w Wiedniu m.in. u księstwa Metternich, gdzie w latach 1843–46 uczył ich syna Richarda Klemensa von Metternich-Winneburg (1829–1895).

W okresie studiów napisał pierwsze wiersze, w których widać wpływ twórczości Johanna Wolfganga von Goethego, Johanna Gottfrieda Herdera i Jean Paula. W 1840 r. opublikował w czasopiśmie Wiener Zeitschrift opowiadanie Der Condor (powstało ok. 1834/35), które utorowało mu dalszą drogę pisarską. W 1839 r. namalował pierwsze ważniejsze obrazy Blick auf Wiener Vorstadthäuser, Blick in die Beatrixgasse i Ruine Wittinghausen. Do 1844 r. napisał kolejne opowiadania takie jak: Feldblumen, Der Hochwald, Die Mappe meines Urgroßvaters, Die Narrenburg, Abdias, Das alte Siegel, Brigitta, Der Hagestolz. Jego pozycję w wiedeńskiej literaturze przedmarcowej ugruntowało wydanie sześciotomowego zbioru opowiadań Studien (1844–50).

Rewolucyjne niepokoje w 1848 r. skłoniły Stiftera, jako zwolennika ruchu rewolucyjnego i "zaawansowanego" liberała oraz delegata do Frankfurckiego Zgromadzenia Narodowego do opuszczenia Wiednia i zamieszkania w Linzu, gdzie mieszkał do śmierci. W latach 1848–51 był redaktorem w gazetach Wiener Boten i Linzer Zeitung. Dla tych czasopism i dla Constitutionelle Donau-Zeitung napisał artykuły, w których opowiadał się za szerszym kształceniem niższych klas społecznych oraz reformą szkolnictwa i sposobu nauczania. Powierzone mu w 1850 r. stanowisko inspektora górnoaustriackich szkół ludowych (wraz z tytułem radcy szkolnego) wykorzystał do poprawy sytuacji nauczycieli i dzieci np. poprzez renowację i budowę budynków szkolnych, czy podniesienie zarobków nauczycieli wiejskich. Oprócz działalności jako radca szkolny był zatrudniony od 1853 r. jako konserwator krajowy w Centralnej Komisji Badania i Zachowania Pomników Sztuki i Historii w Wiedniu (Zentralkommission zur Erhaltung der Kunst- und historischen Denkmale). W 1856 r. zakończył działalność inspektora. Końcem lat 50-tych pogorszył się stan jego zdrowia. W 1865 r. po powtarzających się urlopach z powodu choroby i nadaniu tytułu radcy dworu został przeniesiony w stan spoczynku.

Ostatnie dziesięciolecie życia Stiftera było usiane smutnymi wydarzeniami, o czym świadczy obszerna korespondencja. Po śmierci matki w 1858 r. utopiła się w następnym roku bratanica jego żony, Juliane Mohaup, która od 1847 r. wychowywała się w ich domu. Sam Stifter cierpiał zaś z powodu nerwobóli, marskości wątroby, a także choroby oczu. Podczas ferii przebywał w sanatoriach w Lackenhäuser (Bawaria), Karlowych Warach (1865–67) i Kirchschlag koło Linzu (zima 1865/66). Kolejne podróże odbył w 1857 do Klagenfurtu i Triestu, w 1860 do Wiednia i Monachium oraz w 1865 do Pragi i Norymbergi. Wzrastające dolegliwości spowodowały, że 26 stycznia 1868 r. przeciął sobie tętnicę szyjną, w wyniku czego zmarł dwa dni później. Samobójstwo nie zostało wspomniane w akcie zgonu, ponieważ w owych czasach samobójcy nie mogli być pochowani w "poświęconej ziemi". Stifter znalazł ostatnie miejsce spoczynku na cmentarzu St. Barbara-Friedhof w Linzu.

Proza Stiftera przez długi czas uważana była za nudną i rozwlekłą do czego przyczyniły się przede wszystkim wypowiedzi Friedricha Hebbela (1813–1863) m.in. w Dichter der Käfer und Butterblumen (1849)i Komma im Frack (1858). Wielbicielami Stiftera byli Fryderyk Nietzsche (1844–1900), Thomas Mann (1875–1955), Franz Kafka (1883–1924), Robert Walser (1878–1956) i Hermann Hesse (1877–1962). Według słów Thomasa Manna (1875–1955) (Die Entstehung des Doktor Faustus, 1949) pisarz ten uchodzi obecnie za jednego z "najosobliwszych, zagadkowych, skrytych i dziwnie fascynujących nowelistów literatury światowej". Od 1970 r. twórczość Stiftera przeżywa renesans, który wywołany został przez współczesnych autorów m.in. takich jak Heinrich Böll (1917–1985) i Arno Otto Schmidt (1914–1979).

Dzieła (wybór)

  • Julius, 1830.
  • Der Condor, 1840.
  • Feldblumen, 1841.
  • Die Mappe meines Urgrossvaters, 1841.
  • Das alte Siegel, 1843.
  • Die Narrenburg, 1844.
  • Studien 6 tomów, 1844/1847/1850
    • Das Haidedorf, 1840.
    • Der Hochwald, 1841.
    • Abdias, 1842.
    • Brigitta, 1843.
    • Der Hagestolz, 1845.
    • Der Waldsteig, 1845.
  • Die Mappe meines Urgroßvaters, 1841/1842.
  • Der beschriebene Tännling, 1846.
  • Der Waldgänger, 1847.
  • Der arme Wohltäter, 1848.
  • Prokopus, 1848.
  • Die Schwestern, 1850.
  • Der Pförtner im Herrenhause, 1852.
  • Bunte Steine , 2 tomy, 1853.
    • Granit
    • Kalkstein
    • Turmalin
    • Bergkristall
    • Katzensilber
    • Bergmilch
  • Der Nachsommer, 3 tomy, 1857.
  • Die Mappe meines Urgroßvaters, 1841/1842.
  • Witiko, 3 tomy, 1865–1867.
  • Der Kuß von Sentze, 1866.
  • Erzählungen, 1869.

Literatura

Linki

Autor: Roman Penkała