Max Stirner

Max Stirner, właściwie Johann Kaspar Schmidt (ur. 25 października 1806 w Bayreuth; zm. 25 czerwca 1856 w Berlinie) – niemiecki filozof i publicysta, główny teoretyk anarchizmu indywidualistycznego. (wyznanie ewangelickie)

Max Stirner
Max Stirner.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec : Albrecht Christian Heinrich Schmidt (1769–1807), wytwórca instrumentów dętych, pochodził z Ansbach
  • Przybrany ojciec : od 1809 Heinrich Ballerstedt († 1837), aptekarz
  • Matka : Sophia Eleonora z domu Reinlein (1778–1859)
  • Rodzeństwo : siostra (wcześnie zmarła)
  • Ożenił się : 1) w 1837 z Agnes Clara Kunigunde Burtz (1815–38), 2) w 1843 (rozwód w 1846) z Marie Wilhelmine z domu Dä(h)nhardt (1818–1902)
  • Dzieci : bezdzietny

Życiorys

Po śmierci ojca Max Stirner wyrastał od 1810 do 1818 r. w Kulm (obecnie Chełmno), gdzie zamieszkała matka z jego ojczymem. Od 1818 r. wychowywał się w domu chrzestnego Martina Stichta w Bayreuth. Po ukończeniu tamtejszego gimnazjum humanistycznego studiował od 1826 r. filologię i teologię ewangelicką na uniwersytecie w Berlinie, m.in. u Augusta Boeckha (1785–1867), Carla (1779–1859) i Heinricha Rittera (1791–1869), Friedricha Schleiermachera (1768–1834) i Georga Wilhelma Friedricha Hegla (1770–1831). W 1828 r. spędził jeden semestr w Erlangen, a w 1829 r. odbył podróż po Niemczech.

W 1830 i 1831 przebywał w Chełmnie i Królewcu. Po otrzymaniu w 1835 r. zezwolenia na nauczanie w gimnazjum i odbyciu praktyki w berlińskiej szkole realnej (1835/36) nie został przyjęty do służby państwowej. Od 1839 do 1844 był nauczycielem w berlińskiej szkole prywatnej dla dziewcząt. W latach 1841–48 pracował dla kilku czasopism, m.in. Telegraph f.Deutschland redagowanego przez Karla Gutzkowa (1811–1878). W 1842 r. był korespondentem Rheinische Zeitung i Leipziger Allgemeine Zeitung. Od 1841 r. należał w Berlinie do liberalno-socjalistycznego koła dyskusyjnego „Freien“, którego członkami byli Bruno Bauer (1809–1882), Edgar Bauer (1820–1886) i przez krótki czas także Fryderyk Engels (1820–1895). W 1845 r. próbował zapewnić utrzymanie sobie i żonie handlując mlekiem, co spowodowało zadłużenie, które spłacił w 1854 r. po otrzymaniu skromnego spadku. W czasie rewolucji w 1848/49 nie brał aktywnego udziału.

Jedyny i jego własność

W monografii Jedyny i jego własność (Der Einzige und sein Eigenthum, 1845), która została zakazana w wielu krajach niemieckich, Max Stirner reprezentował radykalny egoizm, który podkreślał systematyczny punkt końcowy nowożytnej jednostki. Naturalny egoizm powinien być totalny, otwarty i silny. Nie człowiek jest miarą wszystkich rzeczy, lecz bezwzględna i władcza jednostka. Wszystkie autorytety i hierarchie, wszystkie duchowe „wyższości” muszą zostać przezwyciężone, aby uniknąć tyrani idei uświęcenia. Według Stirnera jednostce wszystko wolno. Celem jest immoralistyczny hedonizm, uznający przyjemność, rozkosz za najwyższe dobro i cel życia, główny motyw ludzkiego postępowania.

Myśl Stirnera wywarła wpływ na Fryderyka Nietzschego (1844–1900), Sigmunda Freuda (1856–1939) i egzystencjalizm. Jego radykalność wywołała ostre i różne reakcje. Była rozumiana jako literacki anarchizm indywidualistyczny, prowokujący nihilizm, pozbawiony kultury utopizm, ekscentryczna ideologia małomieszczańska, cyniczna karykatura, literacko-filozoficzny eksperyment czy konserwatywna rewolucja. Max Stirner określany był w recepcjach jako psychopata, jak również jako geniusz. Inspirował też wielu artystów m.in. Fiodora Dostojewskiego (1821–1881), André Bretona (1896–1966), Arno Holza (1863–1929), Ernsta Jüngera (1895–1998), Wilhelma Jordana (1819–1904) i Ericha Mühsama (1878 –1934).

Dzieła (wybór)

  • Über Schulgesetze, 1834.
  • Christentum und Antichristentum, 1842.
  • Gegenwort eines Mitglieds der Berliner Gemeinde wider die Schrift der sieben und funfzig Berliner Geistlichen, 1842.
  • Ueber B. Bauer’s Posaune des jüngsten Gerichts, 1842.
  • Das unwahre Princip unserer Erziehung, 1842.
  • Kunst und Religion, 1842.
  • Einiges Vorläufige vom Liebesstaat, 1844.
  • Recensenten Stirners, 1845.
  • Der Einzige und sein Eigentum, Wigand, Leipzig 1845 (pol. wyd. Jedyny i jego własność, przekł. przejrzał Adam Węgrzecki, 1995). (online)
  • Geschichte der Reaction, Allgemeine Deutsche Verlags-Anstalt, Berlin 1852.
  • Die philosophischen Reaktionäre. Die modernen Sophisten von Kuno Fischer, 1847.

Literatura

  • John Henry Mackay: Max Stirner – sein Leben und sein Werk. Berlin 1898 (online)
  • Otto Liebmann: "Stirner, Max", w: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 36, Duncker & Humblot, Leipzig 1893, s. 258, online.
  • Bast, Rainer A.: "Stirner, Max/Pseudonym" w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 25 (2013), s. 25 359-360 (online).
Autor: Roman Penkała