Johann Peter Hebel

Johann Peter Hebel (ur. 10 maja 1760 roku w Bazylei, zm. 22 września 1826 roku w Schwetzingen) - niemiecki poeta, teolog ewangelicki, nauczyciel.

Johann-Peter-Hebel
Johann Peter Hebel. Pastela Philippa Jakoba Beckera (1795).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Johann Jacob (1720–61); matka Ursula Örtlin (1726–73); kawaler.

Życiorys

Po wczesnej śmierci ojca Johann Peter Hebel uczęszczał do szkoły wiejskiej w Hausen, od 1770 roku do szkoły łacińskiej w Schopfheim, gdzie był uczniem Augusta Gottlieba Preuschena. Od 1772 roku kontynuował naukę w gimnazjum Gymnasium am Münsterplatz w Bazylei. Po śmierci matki jego skromny majątek i pomoc protektora umożliwiły mu dalszą naukę od 1774 roku w gimnazjum w Karlsruhe. W latach 1778-1780 studiował teologię na uniwersytecie w Erlangen, po czym we wrześniu 1780 roku zdał egzamin w Karlsruhe i został kandydatem na księdza. Jednak nie otrzymał żadnego stanowiska kościelnego i podjął pracę jako nauczyciel w Hertingen w domu tamtejszego pastora Schlotterbecka. Na prośbę Schlotterbecka dwa lata później odbyła się jego ordynacja i został duszpasterzem w Hertingen i Tannenkirch. W tym czasie czytał książki Friedricha Gottlieba Klopstocka, Johanna Heinricha Jung-Stillinga, a później cenił Jean Paula i Johanna Heinricha Voßa.
W latach 1783-1791 pracował jako pomocnik nauczyciela w gimnazjum w Lörrach. W 1791 roku został powołany na subdiakona w gimnazjum w Karlsruhe, w 1792 roku został diakonem dworu, a w 1798 roku profesorem dogmatyki i języka hebrajskiego w gimnazjum. W gimnazjum. gdzie jednym z jego uczniów był Ferdinand Hitzig, uczył także botaniki i historii naturalnej. Prowadził tu również zbiór roślin, który ujął w obszernym zielniku. Przyjaźnił się z botanikiem Karlem Christianem Gmelinem, którego dzieło „Flora badensis alsatica“ opracował pod względem botanicznych nazw łacińskich i greckich. W zamian za co Gmelin w swoim dziele nadał ku jego czci łacińską nazwę dla kosatki kielichowej Hebelia allemannica (dzisiaj Tofieldia calyculata). W 1799 roku Hebel został honorowym członkiem towarzystwa mineralogicznego, a w 1802 roku członkiem korespondencyjnym „Vaterländische Gesellschaft der Ärzte und Naturforscher in Schwaben.“

W 1805 roku został radcą kościelnym, a w 1808 roku dyrektorem gimnazjum, które na wzór francuski nazwano liceum. Wraz z powołaniem w 1714 roku do ewangelickiej sekcji ministerstwa zrezygnował z kierowania liceum, ale pozostał nadal nauczycielem. W 1819 mianowano go na prałata ewangelickiego kościoła kraju Badenia i tym samym został członkiem synodu generalnego i badeńskiego Landtagu (parlamentu). W 1821 roku brał udział podczas fuzji Kościoła luterańskiego i reformowanego.
Johann Peter Hebel zmarł podczas podróży służbowej na raka jelita grubego.

Twórczość

Alemannische Gedichte

Hebel, jako poeta stosunkowo późno dojrzał. Dopiero gdy miał 40 lat ukazał się jego zbiór wierszy „Alemannische Gedichte“, który został wydany najpierw tylko pod inicjałami J.P.H. i z dedykacją dla krewnych i przyjaciół w Hausen. Te 32 wiersze powstały w latach 1799-1802 w Karlsruhe i są owocem tęsknoty za Wiesental i jego górami. Przyroda jest dla niego symbolem boskiej działalności. Ponieważ Hebel chciał przedstawić w „Alemannische Gedichte“ możliwie dokładnie obraz jego ojczyzny i jej mieszkańców nie mogło zabraknąć również ich dialektu. W Bazylei nie znalazł jednak żadnego wydawcy, który odważyłby się wydać książkę napisaną w języku alemańskim i dopiero w 1803 roku została wydana przez Philipa Macklota w Karlsruhe. Za podniesienie dialektu alemańskiego do rangi języka poetyckiego nagrodzono go wielkim uznaniem.
Najbardziej chyba znanym alemańskim poematem jest ” Die Vergänglichkeit”, w którym ojciec (Ätti ) wyjaśnia synowi (Bueb ) o umieraniu i przemijaniu na podstawie ruin zamku Burg Rötteln. Hebel wprowadził do niego również własne doświadczenia o śmierci swojej matki, a mianowicie rozmowa między synem i ojcem odbywa się w miejscu, w którym on ją stracił.
Ogromny sukces „Alemannische Gedichte“ spowodował, że już w następnym roku ukazało się kolejne wydanie, ale tym razem z nazwiskiem autora. Sławni poeci tacy jak Jean Paul i Johann Wolfgang von Goethe pisali recenzje o jego wierszach. Zbiór ten należy również do najczęsciej ilustrowanych w literaturze niemieckiej, a tworzyli je między innymi Benjamin Zix, Sophie Reinhard, Julius Nisle, Kaspar Kögler i Ludwig Richter .

Kalendergeschichten i Der fromme Rat

Kolejne jego znane dzieło to “Kalendergeschichten“, które pisał od 1803 roku do wydawanego przez gimnazjum czasopisma Badischer Landkalender, a od 1808 roku po zmianie nazwy do Rheinländischen Hausfreund. Jedną z nowości nowo powstałego czasopisma było zwiększenie części tekstu o „pouczające wiadomości i wesołe historie“. Hebel rocznie pisał do czasopisma około 30 historii, które w znacznej mierze przyczyniły się do jego sukcesu. Jednak podczas pisania tych artykułów musiał odejść od ulubionego dialektu i zastąpić językiem wysokoniemieckim czyli Hochdeutsch. Sposób opowiadania Johanna Petera Hebla rozwinął się na podstawie tematu rozmowy i rozmów między ludźmi. Jego historie opowiadają nowości, małe historie, anegdoty i zmienione baśnie. Służyły one zabawie, ale także nauce i docierały do wszystkich, mówił do każdego, miał odpowiedź na każde pytanie i znajdował stosowne słowa na każdy temat. Także w opowiadaniach złączył etyczną wolę i artystyczną postawę w organiczną jedność. W 1814 napisał “Der fromme Rat“, które przez katolików zostało częściowo uznane jako nieprzyzwoite i doprowadziło w 1815 roku do jego wydalenia z redakcji czasopisma, choć nadal jego artykuły były drukowane.

Biblische Geschichten

Angażował się także w opracowanie podręcznika dla szkół badeńskich do nauki religii ewangelickiej. Ustalił kryteria jakie powinien spełniać tzn. powinien posiadać jasną i prostą składnię i ciekawy sposób opowiadania biblijnych historii, a przy tym uwzględniać wiek młodego czytelnika w zakresie 10-14 lat. Ostatecznie zadanie jego napisania zlecono Heblowi. Po pięciu latach pracy, w 1824 roku ukazał się podręcznik Biblische Geschichten, który obowiązywał do 1855 roku.

Hebel w oczach innych

Do grona osób podziwiających twórczość Hebla należeli między innymi Wolfgang Goethe, Gottfried Keller, Lew Tołstoj, August Vilmar, bracia Jacob i Wilhelm Grimm. Goethe wzbraniał się przed przetłumaczeniem poematów Hebla i pisał:

„Takiego poetę musi się czytać w oryginale. Wtedy trzeba właśnie nauczyć się tego języka.“[1]
Szczególnie August Vilmar chwalił połączenie ludowości z głęboką wypowiedzią i myślą pisząc:
„Opowiadania[...] są całkowicie niedoścignione w nastroju, w głębokim i prawdziwym uczuciu, w żywym przedstawieniu i równoważą całą zawartość powieści.”[2]
W podobnym tonie wypowiadał się Theodor Heuss podkreślając, że Hebel nie użył języka alemańskiego do parodii i wulgaryzmu lecz jako „narzędzie czystej poezji” i stworzył dzieło, w którym „współbrzmi odcień trwałości, ważności, wieczności człowieczeństwa”.[3]
Charakterystyczna jest również wypowiedź Hermann Hesse:
„Nie przeczytamy, jak sądzę, również dzisiaj w żadnej historii literatury, że Hebel był największym niemieckim narratorem, tak wielkim jak tylko Keller, ale dużo pewniejszym i w skutkach świeższym i potężniejszym niż Goethe.”[4]
Theodor W. Adorno chwali jego esej ”Die Juden” jako
„najpiękniejszy fragment prozy w obronie żydów napisany w języku niemieckim.”[5]
Marcel Reich-Ranicki pisze: „Historie Hebla należą do najpiękniejszych w języku niemieckim.”[6]
W swoim dziele ”Kanon der deutschen Literatur„ ujął jego Schatzkästlein jak również ” Die Rose”.
O jego twórczości i życiu pisali także Patrick Roth w eseju ”Johann Peter Hebels Hollywood oder Freeway ins Tal von Balzac” (1995) i W.G.Sebald w ”Es steht ein Komet am Himmel – Kalenderbeitrag zu Ehren des rheinischen Hausfreunds”.

Powstały organizacje takie jak Hebelbund Lörrach (1947), Hebelbund Müllheim i Basler Hebelstiftung, które zajmują się badaniem jego życia i twórczości i pielęgnowaniem jego pamięci.
W 1936 roku kraj związkowy Badenia-Wirtembergia ufundował nagrodę Johann-Peter-Hebel-Preis przyznawaną co dwa lata pisarzom, tłumaczom i eseistom, których prace są związane z językiem alemańskim lub z Johannem Peterem Hebelem.
Kościół Ewangelicki w Niemczech upamiętnił go w Ewangelickim Kalendarzu Imion w dniu 22 września.

Dzieła (wybór)

  • Allemannische Gedichte. Für Freunde ländlicher Natur und Sitten. 1803.
  • Gedichte für Freunde ländlicher Natur und Sitten. 1808.
  • Schatzkästlein des rheinischen Hausfreundes. Tübingen, 1811.
  • Biblische Geschichten. Für die Jugend bearbeitet. Cotta, Stuttgart 1824.

Literatura

  • Zentner, Wilhelm, „Hebel, Johann Peter“, w: Neue Deutsche Biographie tom 8 (1969), strony 165-168.
  • Mähly, J., „Hebel, Johann Peter“, w: Allgemeine Deutsche Biographie tom 11 (1880), strony 188-195.
  • Wilhelm Altwegg: Johann Peter Hebel, Verlag Huber, Frauenfeld und Leipzig 1935.

Linki

Przypisy

  • 1.↑ Alpha-Forum-extra: Stationen der Literatur, Prof. Dr. Wolfgang Frühwald im Gespräch mit Dr. Walter Flemmer: Johann Peter Hebel, Transkription auf dem Internetauftritt der Gemeinde Hausen.
  • 2.↑ August Vilmar: Geschichte der deutschen National-Literatur, Tom 2, strona 250.
  • 3.↑ Theodor Heuss: Rede auf Hebel, in Rainer Wunderlich Verlag (Hrsg.): Über Johann Peter Hebel.
  • 4.↑ Brief an Reinhard Buchwald von 1912.
  • 5.↑ Jargon der Eigentlichkeit, edition suhrkamp 91, Frankfurt a. M. 1964, ISBN 3-518-10091-2, strona 48.
  • 6.↑ Kolumne in der FAZ, 19. Dezember 2007: Fragen Sie Reich-Ranicki: Bitte sparsam mit Superlativen.
Autor: Roman Penkała