Paul Cézanne

Paul Cézanne (ur. 19 stycznia 1839 w Aix-en-Provence; zm. 22 października 1906 tamże) – francuski malarz zaliczany do różnych nurtów malarskich. Początkowe jego prace wykazują jeszcze wpływ romantyzmu i realizmu. W wyniku zajmowania się impresjonistycznymi formami wyrazu porzucił iluzjonistyczny efekt dystansu, złamał zasady ustalone przez przedstawicieli akademizmu i dążył do odnowienia tradycyjnych metod projektowania w oparciu o impresjonistyczną przestrzeń barwną i zasady modulacji koloru. Uważany jest za prekursora postimpresjonizmu i kubizmu oraz „ojca współczesnej sztuki”. Malarstwo Cézanne'a wywoływało drwiny i niezrozumienie wśród współczesnych mu krytyków sztuki. Do późnych lat 90–tych XIX wieku jedynie nieliczni artyści jak Pissarro, Monet i Renoir rozumieli jego sztukę. Pierwszą indywidualną wystawę prac Cézanne'a zorganizował dopiero w 1895 roku marszand Ambroise Vollard. Twórczość Cézanne'a wywarła silny wpływ na malarstwo m.in. Pabla Picassa, Henriego Matisse'a, Georges'a Braque'a i André Deraina.

Paul Cezanne 175px
Paul Cézanne.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Louis-Auguste Cezanne (właściwie Cesana, zm. 1886), kapelusznik, od czerwca 1848 roku współwłaściciel banku Cézanne & Cabassol;
  • Matka: Anne-Elisabeth-Honorine Aubert (zm. 1897);
  • Siostry: Marie (ur. 1841) i Rose (ur. 1854);
  • Żona: Hortense Fiquet;
  • Dzieci: syn Paul (ur. 1872).

Życiorys

Paul Cézanne urodził się 19 stycznia 1839 roku w Aix-en-Provence jako syn handlarza kapeluszami i przyszłego bankiera Louis'a-Auguste'a Cézanne'a (właściwie Cesana) i Anne-Elisabeth-Honorine Aubert. Rodzice zawarli związek małżeński 29 stycznia 1844 roku dopiero po narodzinach Paula i jego siostry Marie (ur. 1841). Paul uczył się w latach 1844–49 w szkole powszechnej, a następnie w katolickiej École de Saint-Joseph. Od 1852 roku kontynuował naukę w Collège Bourbon (obecnie Lycée Mignet), gdzie jego przyjaciółmi zostali Émile Zola i Jean-Baptistin Baille. W tym czasie napisał kilka wierszy w języku łacińskim. Od 1857 do 1861 roku uczęszczał na lekcje rysunku do École de dessin d'Aix-en-Provence.

Po zdanej 12 listopada 1858 roku maturze rozpoczął zgodnie z wolą ojca studia prawnicze na Université d'Aix, aby w przyszłości przejąć założony przez ojca w 1848 roku bank Cézanne & Cabassol. 25 sierpnia 1859 roku otrzymał drugą nagrodę malarską szkoły École de dessin d'Aix-en-Provence za olejne studium głowy żywego modelu. W 1860 roku przerwał studia prawnicze i w kwietniu następnego roku zamieszkał w Paryżu. Po niepowodzeniu w egzaminie wstępnym do École des beaux-arts, wrócił do Aix-en-Provence i rozpoczął pracę w rodzinnym banku. Późną jesienią 1862 roku wrócił do Paryża, gdzie zamieszkał u matki Emile'a Zoli i uczęszczał do propagującej realizm Académie Suisse. Tam spotkał Camille'a Pissarro, Auguste'a Renoira, Claude'a Moneta, Alfreda Sisleya i pochodzącego z jego rodzinnego miasta Aix-en-Provence Achille'a Emperaire'a. W 1863 roku zapisał się jako kopista w Luwrze, gdzie kopiował prace Eugène'a Delacroix i Nicolasa Poussina. Należał też do zwolenników Gustave'a Courbeta, których nazywano „realistami”, gdyż dążyli do przedstawienia faktycznej rzeczywistości, bez ubarwiania dnia powszedniego.

Wykluczenie prac Édouarda Maneta, Claude'a Moneta, Camille'a Pissarro z Salonu Paryskiego w 1863 roku wywołało wielkie oburzenie wśród artystów, co skłoniło Napoleona III do powołania do życia Salonu Odrzuconych (Salon des Refusés). Tam pokazano też prace Cézanne'a, które odrzucono w oficjalnym Salonie. W lecie 1865 roku wrócił do Aix-en-Provence. Jesienią 1866 roku wykonał serię obrazów szpachelkami malarskimi, przede wszystkim martwe natury i portrety, m.in. Portret mężczyzny, który zaprezentował w Salonie Niezależnych. Swoje obrazy eksponował także w Madrycie. Większość 1867 roku spędził w Paryżu, a drugą połowę 1868 w Aix-en-Provence.

Początkiem 1869 roku wrócił do Paryża, poznał w Académie Suisse modelkę Hortense Fiquet, z którą wyjechał w 1870 roku do wioski rybackiej L’Estaque koło Marsylii. Atmosfera śródziemnomorskiej miejscowości fascynowała artystę i często do niej wracał. Unikał powołania do służby wojskowej w czasie wojny francusko-pruskiej. W styczniu 1871 roku został zadenuncjowany, ale udało mu się ukryć. Po upadku Komuny Paryskiej para wróciła w maju 1871 roku do Paryża. 4 stycznia 1872 roku urodził się ich syn Paul. Od końca 1872 do 1874 roku Paul Cézanne z Hortense i synem żyli w Auvers-sur-Oise, gdzie poznał lekarza i miłośnika sztuki Paula Gacheta, późniejszego lekarza Vincenta van Gogha. Poza tym Gachet w wolnym czasie malował i udostępnił Cézanne'owi swoje atelier. W 1872 roku Paul Cézanne otrzymał od Pissarro zaproszenie do wspólnej pracy w Pontoise nad rzeką Oise. Pissarro stał się mentorem Cézanne'a i namówił go do odejścia od ciemnych barw i stosowania trzech podstawowych kolorów (czerwony, żółty, niebieski) i ich bezpośrednich odmian. Poza tym zalecił mu rezygnację z linearnych konturów, gdyż – jak twierdził – kształt rzeczy wyłania się poprzez gradację tonacji kolorystycznej. Cézanne podążył za radami przyjaciela, i chociaż malowali te same motywy, każdy zachował indywidualną wrażliwość.

Od 15 kwietnia do 15 maja 1874 roku w atelier fotografa Nadara przy Boulevard des Capucines miała miejsce pierwsza grupowa wystawa Société anonyme des artistes, peintres, sculpteurs, graveurs, nazwanych później impresjonistami. Nazwa ta pochodzi od tytułu wystawionego obrazu Moneta Impression, soleil levant (Impresja, wschód słońca). Krytyk Louis Leroy określił satyrycznie w czasopiśmie „Le Charivari” grupę jako „impressionniste”. Za namową Pissarro wystawiono w czasie tej ekspozycji także obrazy Cézanne'a mimo obawy niektórych malarzy, że mogą one zaszkodzić wystawie. Obok Cézanne'a swoje prace zaprezentowali m.in. Renoir, Monet, Alfred Sisley, Berthe Morisot, Edgar Degas i Pissarro. Manet odmówił uczestnictwa, ponieważ dla niego Paul Cézanne był „murarzem, który maluje kielnią”[1]. Szczególnie oburzenie i drwiny wywołały obrazy Cézanne'a Pejzaż koło Auvers-sur-Oise i Nowoczesna Olimpia. Za pośrednictwem Renoira poznał w 1875 roku kolekcjonera Victora Chocqueta, który nabył trzy jego obrazy, a później regularnie kupował kolejne. W drugiej wystawie impresjonistów Paul Cézanne nie uczestniczył, natomiast w trzeciej w 1877 roku zaprezentował 16 prac, które ponownie ostro były krytykowane. Była to jego ostatnia wystawa z impresjonistami. Kolejnym mecenasem artysty został handlarz farbami Julien „Père“ Tanguy, który za obrazy dostarczał artyście farby i płótna.

W marcu 1878 roku ojciec Cézanne'a dowiedział się, że syn od dłuższego czasu w tajemnicy przed nim żyje z Hortense Fiquet i ich nieślubnym dziecku. Spowodowało to, że zmniejszył o połowę dotychczasowe finansowanie syna, który będąc w trudnej sytuacji finansowej musiał prosić o pomoc Zolę. Jednak, gdy ojciec dowiedział się od swojego przyjaciela doktora Gacheta, że jego wnuk jest chory, zwiększył swoją pomoc finansową.

W 1881 roku Paul Cézanne wyjechał z Hortense i synem do Pontoise, gdzie pracował z Paulem Gauguin'en i Pissarro. W tym samym roku ojciec artysty kazał urządzić dla syna atelier w należącym do niego budynku Bastide du Jas de Bouffan w Aix-en-Provence. W 1882 roku pokazano pracę Cézanne'a w Salonie Paryskim, jako ucznia Antoine'a Guillemeta. W tym samym roku pracował razem z Renoirem w Aix-en-Provence i L’Estaque, do którego wracał jeszcze w 1883 i 1888 roku. Od jesieni 1885 roku przebywał z rodziną w Gardanne, gdzie zaczął cykl obrazów z motywem Góry Świętej Wiktorii (Mont Sainte-Victoire), którą przedstawił w prawie 80 pracach, z czego połowę stanowiły akwarele. 28 kwietnia 1886 roku poślubił w Aix-en-Provence dotychczasową towarzyszkę życia Hortense. W październiku tego samego roku zmarł ojca Cézanne'a, po którym razem z matką i siostrą odziedziczył spory majątek.

Po publikacji w marcu 1886 roku przez Emile'a Zolę powieści Dzieło (fr. L’Œuvre) z cyklu Rougon-Macquart, w której autor opisał malarza Claude'a Lantiera, nie mogącego urzeczywistnić swoich celów, Paul Cézanne poczuł się głęboko urażony i zerwał dotychczasową długoletnią przyjaźń z pisarzem. Malarz uznał bowiem, że to jego pisarz opisał w powieści, chociaż Monet i Edmond de Goncourt uważali, że chodziło raczej o Édouarda Maneta.

W 1888 roku ukazało się wiele artykułów prasowych na temat malarza. W następnym roku zaprezentowano jego obrazy podczas światowej wystawy w Paryżu. W 1890 roku Paul Cézanne zaczął chorować na cukrzycę, co być może spowodowało, że w tym czasie stał się gorliwym katolikiem. Twórczość Cézanne'a została doceniona przez krytyków, zwłaszcza Jorisa-Karla Huysmansa. Uznano malarza za „prekursora innej sztuki” jak to ujął w 1895 roku Gustave Geffroy.

Latem 1894 roku pracował w Barbizon, a jesienią przebywał w Giverny u Moneta, gdzie spotykał Auguste'a Rodina i Georges'a Clemenceau. Od 1895 roku dzieła Cézanne'a sprzedawał marszand Ambroise Vollard, w którego galerii odbyła się w listopadzie tegoż roku pierwsza indywidualna wystawa 50 jego prac. Dolegliwości związane z cukrzycą skłoniły malarza do pobytu w kurorcie w Vichy. W zimie mieszkał w Paryżu. Latem wynajmował w kamieniołomach Bibémus domek, w którym przechowywał sprzęt malarski i płótna, gdzie spędzał znaczną część czasu, aż do 1904 roku. W 1897 roku po raz pierwszy obraz Cézanne'a zakupiło muzeum. Hugo von Tschudi kupił pejzaż Młyn nad Couleuvre w Pontoise (fr. Le Moulin sur la Couleuvre a Pontoise) dla Starej Galerii Narodowej (niem. Alte Nationalgalerie) w Berlinie.

W 1899 roku Paul Signac opublikował tekst De Delacroix au néo-impressionnisme (Od Delacroix do neoimpresjonizmu), w którym analizował technikę Cézanne'a, do której odwoływali się neoimpresjoniści (dywizjonizm i teoria koloru). W tym samym roku Paul Cézanne brał udział w akcji charytatywnej na rzecz wdowy po Alfredzie Sisleyu, oferując obraz, który został sprzedany za 2.300 franków.

Po sprzedaży w 1897 roku Jas-de-Bouffan Paul Cézanne kupił działkę w Aix-en-Provence, gdzie zlecił budowę przy Chemin des Lauves nowego atelier, w którym pracował od 1902 roku. Do problemów z cukrzycą, doszła jeszcze depresja i rosnąca nieufność w stosunku do otaczających go ludzi, co prowadziło do paranoi. W spisanym u notariusza we wrześniu 1902 roku testamencie wykluczył jako spadkobierczynię żonę Hortense, z którą już od wielu lat nie układało mu się pożycie małżeńskie i jedynym spadkobiercą uczynił syna Paula.

W 1903 roku zaprezentował po raz pierwszy swoje obrazy w nowo powstałym Salonie Jesiennym (fr. Salon d’Automne), w którym od 15 października do 15 listopada 1904 roku przeznaczono dla niego całą salę. W 1905 roku prace malarza pokazano na wystawie w Londynie.

Podczas malowania w plenerze 15 października 1906 roku Paula Cézanne'a zaskoczyła burza, stracił przytomność i przez woźnicę został przewieziony do domu. W wyniku wychłodzenia wywiązało się ostre zapalenie płuc. Jego stan zdrowia błyskawicznie się pogarszał i zmarł 22 października 1906 roku.

Obrazy i twórczość

  • 1866: Ojciec artysty, Czytanie „L'Événement”, olej na płótnie, 198,5 x 119,3 cm, National Gallery of Art, Washington, online
  • ok. 1867: Achille Emperaire, olej na płótnie, 201,0 x 121,0 cm, Musée d'Orsay, Paryż, online
  • ok. 1869: Dziewczyna przy pianinie (Jeune Fille au piano), olej na płótnie, 56,8 × 92 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg, online
  • 1873: Dom wisielca, Auvers-sur-Oise lub Dom powieszonego (La maison du pendu, Auvers-sur-Oise),olej na płótnie, 55 x 66 cm, Musée d'Orsay, Paryż, online. – Była to jedna z trzech prac wystawiona na pierwszej wystawie impresjonistów w 1874 roku. Tytuł nie nawiązuje do jakiegoś samobójstwa, ale prawdopodobnie do nazwiska bretońskiego dawnego właściciela. Widoczny jest tutaj wpływ przyjaciela malarza Camille'a Pissarro, z którym Paul Cézanne regularnie pracował w Pontoise i d'Auvers-sur-Oise. W porównaniu do swoich wczesnych dzieł Cézanne zastosował jasne kolory i fragmentaryczną technikę malowania impresjonistów (dywizjonizm). Grubość ziarnistego dotyku wydaje się „cegiełkować” obraz. Porzucił też tematy dramatyczne czy literackie na rzecz prostego, wręcz przyziemnego tematu.
  • ok. 1875: Autoportret, olej na płótnie, 65,0 x 54,0 cm, Musée d'Orsay, Paryż, online
  • ok. 1876: Le Jas de Bouffan, olej na płótnie, 46,2 × 56,3 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg, online
  • 1885–90: Portret Madame Cézanne (Portrait de Madame Cézanne), olej na płótnie, 47,0 x 39,0 cm, Musée d'Orsay, Paryż, online. – Paul Cézanne uwiecznił Hortense Fiquet w ponad 45 obrazach i rysunkach. Po wielogodzinnym pozowaniu kończył jej portrety z pamięci. Malował jej „beznamiętną twarz, z niemal pustym wyrazem, przez co modelka wydaje się osobą nierzeczywista”.
  • ok. 1877:Madame Cézanne w czerwonym fotelu (Madame Cézanne dans un fauteuil rouge), o;ej na płótnie, 72,4 × 55,9 cm, Museum of Fine Arts, Boston, online.
  • ok. 1885: Zatoka Marsylska widziana z L'Estaque (Le Golfe de Marseille vu de l'Estaque), olej na płótnie, 73 x 100,3 cm, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork, online. – Między 1861 a 1886 rokiem Paul Cézanne namalował liczne obrazy w L'Estaque, gdzie jego matka wynajęła dom z widokiem na Morze Śródziemne i Marsylię. Roślinność i skały malował tutaj zestawionymi ze sobą pociągnięciami, które tworzą wyraźnie widoczną ramę. Mury, domy, komin fabryczny na pierwszym planie, wszystkie elementy zbudowane przez człowieka, otoczone są ciemną linią, która podkreśla ich geometryczne formy. Tę technika upraszczania elementów do postaci sześcianów, walców i stożków rozwinął w dalszej twórczości. Chociaż Cézanne pod wpływem Pissarro rozjaśnił po 1870 roku paletę barwa, to widać, że ucieka od wpływów impresjonizmu, zwłaszcza poprzez zniesienie tradycyjnej perspektywy i syntezę różnych płaszczyzn. Charakterystyczna dla twórczości Cézanne'a jest okrojona wizja motywu, arbitralnie wyciętego przez przestrzeń obrazu. Na początku XX wieku fowiści i kubiści (Braque, Derain), zafascynowani obrazami Cézanne'a, podążyli do L'Estaque, aby tam w śródziemnomorskim klimacie tworzyć swoje dzieła.
  • ok. 1887: Góra świętej Wiktorii z dużą sosną (, The Courtauld Gallery, Londyn, online. – Prawie w 80 pracach artysty pojawia się motyw Góry Świętej Wiktorii, która staje się symbolem malarstwa Cézanne'a. Podczas gdy impresjoniści malowali grubymi, krótkimi pociągnięciami pędzla, mieniącymi się kolorami i bez konturów, Cézanne używał bloków mocnego koloru, wyraźnie zarysowując formy, takie jak pień drzewa i pola w kolorze ciemnoniebieskim. Jego zainteresowanie formą i linią podkreśla kształt gałęzi i sposób, w jaki doskonale odzwierciedlają zarys góry za nimi.
  • 1888–90: Stół kuchenny (La Table de cuisine), olej na płótnie, 65 × 81,5 cm, Centrum Pompidou, Paryż, online
  • 1888–90: Brzegi Marny (Les Bords de Marne), olej na płótnie, 65 × 81 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg, online
  • ok. 1890: Portret Madame Cézanne (Portrait de Madame Cézanne), olej na płótnie, 81 x 61 cm, Musée de l'Orangerie, online
  • 1890: Martwa natura z jabłkami (Nature morte aux pommes), olej na płótnie, 35,2 × 46,2 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg, online
  • 1890–1892: Palacz fajki (Le Fumeur de pipe accoudé), olej na płótnie, 91 × 72 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg, online
  • 1890–1895: Gracze w karty (Les Joueurs de cartes), 48 × 58 cm, Musée d'Orsay, Paryż, online. – Z pięciu płócien, które malarz poświęca temu tematowi, ten obraz jest jednym z najbardziej okrojonych (w dwóch obrazach pojawia się trzech graczy, a w trzech dwóch graczy). Butelka, na której gra światło, stanowi w tym obrazie centralną oś kompozycji. Dzieli przestrzeń na dwie symetryczne strefy, co uwydatnia opozycję graczy, którzy byli chłopami pracującymi w posiadłości ojca w Jas de Bouffan.
  • 1895–1900: Martwa natura z jabłkami i pomarańczami (Nature morte aux pommes et aux oranges), olej na płótnie, 73 × 92 cm, Musée d'Orsay, Paryż, online. – Martwe natury są jednym z wielkich tematów, które pozwalały malarzowi konstruować swoje obrazy, badać relacje między pełnymi i pustymi przestrzeniami, postaciami i tłem. Dla Cézanne'a martwa natura to motyw jak każdy inny, równoważny ludzkiemu ciału lub górze, ale który szczególnie dobrze nadaje się do badań nad przestrzenią, geometrią objętości oraz związkiem między kolorem a formą: „Kiedy kolor jest najsilniejszy, forma jest najpełniejsza” - mówił. Jabłka są jednym z elementów, obok waz, które tworzą jego „obsesje malarskie”. Niezrozumiałe w swoim czasie, jego martwe natury stały się później jedną z cech jego geniuszu.
  • Ok. 1897: Góra Świętej Wiktorii widziana z kamieniołomu Bibémus (La Montagne Sainte-Victoire vue de la carrière Bibémus, olej na płótnie, 65,1 x 81,3 cm, The Baltimore Museum of Art, online
  • 1897–1898: Góra Świętej Wiktorii (Mount Sainte-Victoire), olej na płótnie, 81 х 100,5 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg, online
  • 1900–04: Czarny zamek (Château Noir), olej na płótnie, 73,7 x 96,6 cm, National Gallery of Art, Washington, online

Literatura

  • Ulrike Becks-Malorny: „Cézanne, 1839–1906. Wegbereiter der Moderne”. Taschen Verlag, Köln 2007.
  • Christoph Wetzel: „Paul Cézanne. Leben und Werk”. Belser-Verlag, Stuttgart/Zürich 1989.

Linki

Przypisy

  1. ↑ Ulrike Becks-Malorny: „Cézanne, 1839–1906. Wegbereiter der Moderne”. Taschen Verlag, Köln 2007, s. 30.
Autor: Roman Penkała