Claude Chabrol

Claude Chabrol, właściwie Claude Henri Jean Chabrol (ur. 24 czerwca 1930 w Paryżu; zm. 12 września 2010 tamże) – francuski reżyser, scenarzysta, producent i aktor filmowy. Jeden z ważniejszych reżyserów Nowej Fali (fr. Nouvelle Vague) kina francuskiego. Miłośnik Alfreda Hitchcocka, Howarda Hawksa, F. W. Murnau, Jeana Renoira, Ernsta Lubitscha, Fritza Langa i Jamesa Graya oraz powieści kryminalnych. W reżyserowanych filmach przedstawiał hipokryzję i moralną brzydotę mieszczaństwa z jego wadami i skandalami zakamuflowanymi pod szacowną fasadą, jego stosunek do pieniądza i władzy, intrygi i dekadencję. W czasie pięćdziesięcioletniej kariery tworzył komedie obyczajowe, dramaty, filmy noir, filmy dokumentalne i kinowe adaptacje literackie. Na potrzeby filmu adoptował dzieła Henryego Jamesa, Cornella Woolricha, Flauberta, Henryego Millera, Patrici Highsmith, Ellery Queen, Georges'a Simenona oraz Fantomasa Pierre'a Souvestre'a i Marcela Allaina. Wyreżyserował ponad 70 filmów kinowych i telewizyjnych. Obok Hitchcocka jest jednym z nielicznych reżyserów, którego styl zrodził określenie « chabrolien », które przeszło do języka codziennego i znalazło się w kilku encyklopediach.

W jego filmach wystąpiło wiele gwiazd francuskich i zagranicznych: Jean-Paul Belmondo, Stéphane Audran, Isabelle Huppert, Anthony Perkins, Orson Welles, Jean Seberg, Jean-Claude Brialy, Jodie Foster, Bruce Dern, Sylvia Kristel, Jacqueline Bisset, Jean-Pierre Cassel, Catherine Deneuve, Jacques Gamblin, Gérard Depardieu, Patrick Bruel, Michèle Morgan, Danielle Darrieux, François Berléand, Maurice Ronet, Jean-Louis Trintignant, Roger Hanin, Alan Bates, Michel Piccoli, Jean Yanne, Charles Aznavour, Ann-Margret, Donald Sutherland, Charles Vanel, Jean Carmet, Michel Serrault, Jean Poiret, Jacques Dutronc, Sam Neill, Benoît Magimel, Ludivine Sagnier i Romy Schneider.

Claude Chabrol
Claude Chabrol w 2008 roku.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Yves Jean Charles Marie Chabrol (1901–?);
  • Matka: Madeleine Céline Delarbre (1907–?);
  • Żony: 1) od 1952 do 1964 roku Agnès Goute (ur. 1932), 2) od 1964 do 1980 roku Stéphane Audran (1932–2018), 3) od 1983 roku Aurore Pajot (ur. 1934);
  • Dzieci: Jean-Yves (ur. 1954, architekt) i Matthieu Chabrol (ur. 1956, kompozytor muzyki filmowej) z Agnès Goute, Thomas Chabrol (ur. 1963, aktor) z Stéphane Audran,

Biografia

Wczesne lata

Claude Chabrol był jedynym synem Madeleine Delarbre i Yves'a Chabrola. Po znalezieniu nieprzytomnych małżonków, w łazience w wyniku zaczadzenia z powodu wadliwego podgrzewacza wody, lekarze obawiali się, że dziecko urodzi się upośledzone i zalecali matce, będącej w trzecim miesiącu ciąży, aborcję[1]. Chabrolowie odmówili i Claude urodził się 24 czerwca 1930 roku. Po latach Claude Chabrol, który wychowywał się w surowym środowisku katolickim, w mieszkaniu mieszczącym się nad apteką ojca, w kilku filmach odnosił się do aborcji, przykładowo w obrazie Sprawa kobiet. Pomimo, że sam mógł zostać ofiarą aborcji bronił jej uważając : « Nazwałem film Sprawą kobiet, ponieważ jest to sprawa kobiet, mężczyźni nie mają prawa do wydawania opinii ». Od 4 roku życia chodził z rodzicami do paryskich kin. Podczas II wojny światowej ojciec wysłał syna do domu rodzinnego żony w Sardent (departament Creuse).

W wieku trzynastu lat pomagał w tworzeniu klubu filmowego w stodole w Sardent[2]. We wrześniu 1945 roku wrócił do Paryża, gdzie w czerwcu 1947 roku ukończył liceum. Następnie studiował literaturę i prawo na Sorbonie, gdzie podczas wykładów spotkał przyszłego polityka Jean-Marie Le Pena. Spędził też osiem dni w paryskim Instytucie Nauk Politycznych (Sciences Po), gdzie widział tylko « zgromadzenie głupków », z czego powstała jego wrogość do klasy politycznej[3]. Studiował też farmację, z której zrezygnował po czterokrotnym powtarzaniu pierwszego roku. Oprócz tego regularnie uczęszczał do instytutu filmowego Cinémathèque française i na spotkania kręgu miłośników filmu w paryskiej kawiarni Café de la Comédie, który powołał do życia znany krytyk filmowy André Bazin. Od 1952 roku związany był z redakcją przeglądu o tematyce filmowej Cahiers du cinéma, który założyli w 1951 roku André Bazin, Jacques Doniol-Valcroze, Joseph-Marie Lo Duca i Léonide Keigel. W listopadzie 1953 roku opublikował w nim pierwszy artykuł pt. Que ma joie demeure (Niech moja radość pozostanie). Jego mistrzami stali się Fritz Lang, Jean Renoir, Howard Hawks.

Od 1953 do 1957 roku na łamach przeglądu bronił polityki założycieli czasopisma. Od jesieni 1955 roku pracował jako rzecznik prasowy w amerykańskiej wytwórni filmowej 20th Century Studios, Inc. (Fox). Éric Rohmer i Claude Chabrol napisali wspólnie w 1956 roku monografię o swoim filmowym idolu Alfredzie Hitchcocku, pierwszą na świecie monografię poświęconą temu reżyserowi. Determinujący wpływ na przyszłego reżysera miało spotkanie powieściopisarza Paula Gégauffa, jego przyszłego scenarzysty. Gégauff wywarł głęboki wpływ na Chabrola, pozwalający mu na odejście od wychowania burżuazyjnego, które otrzymał, choć Chabrol nadal przyznawał, że jest w nim głęboko i trwale zakorzenione[4]. Claude Chabrol, mając 80 lat, w udzielonym wywiadzie dla Le Point, zapytany « Czy czuje się Pan mieszczaninem ? », odpowiedział : « Tak. Niestety jest to dramat ! ». Do 1981 roku, począwszy od filmu Kuzyni po Système du docteur Goudron et du professeur Plume (System doktora Smoły i profesora Pierza), Gégauff był scenarzystą 15 filmów Chabrola.

Claude Chabrol–reżyser

Pomimo, że rodzice sprzeciwiali się jego nauce w wyższej szkole filmowej Institut des hautes études cinématographiques (IDHEC) i nigdy nie był asystentem reżysera został razem z żoną Agnès współproducentem filmu krótkometrażowego Le Coup du berger (1956), do którego napisał scenariusz i dialogi, a wyreżyserował go Jacques Rivette. Umożliwił to otrzymany przez żonę Agnès spadek po babci w wysokości 32 milionów franków. Małżonkowie założyli wytwórnię filmową AJYM (1956–1961; nazwa to akronim pierwszych liter imion żony i dwóch synów Jean-Yves i Matthieu). Końcem 1957 roku Claude Chabrol wyreżyserował pierwszy film Piękny Sergiusz, który zaprezentował w 1958 roku na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Locarno. Film nakręcił w wiosce, w której spędził dzieciństwo i młodość.

Piękny Sergiusz uważany jest niekiedy za pierwszy film pełnometrażowy Nowej Fali (fr. Nouvelle Vague) kina francuskiego. Filmy te charakteryzował mały budżet, młodzi mało znani aktorzy (Brialy, Gérard Blain, Bernadette Lafont i Juliette Mayniel) i naturalne dekoracje. Piękny Sergiusz zdobył Nagrodę Jeana Vigo (fr. Prix Jean-Vigo) oraz Srebrnego Lamparta na festiwalu w Locarno. Kolejny obraz Kuzyni wyróżniono Złotym Niedźwiedziem na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie.

Następnie Chabrol adaptował powieść kryminalną Stanleya Ellina Na dwa spusty. Film, w którym pierwszy raz w roli głównej zagrał Jean-Paul Belmondo, ukazał się w grudniu 1959 roku. Na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji w 1959 roku film wywołał mieszane odczucia, ale odtwórczyni głównej roli kobiecej Madeleine Robinson otrzymała Puchar Volpiego. Kolejny film Kobietki (1960), opisujący życie czterech sprzedawczyń, nie odniósł sukcesu. Po kolejnych niepowodzeniach wyreżyserował w 1963 roku obraz Landru o seryjnym zabójcy kobiet z okresu pierwszej wojny światowej Henrim Désiré Landru, który odniósł sukces. W filmie wystąpili Charles Denner (jako Henri Désiré Landru), Michèle Morgan (jako Célestine Buisson), Stéphane Audran (jako Fernande Segret) i Danielle Darrieux (jako Berthe Héon). Jednak kolejny film Ofelia, który był hołdem dla Hamleta, okazał się dużą porażką finansową.

Z kryzysu w jakim się znalazł Chabrol wybawili go producentka Christine Gouze-Rénal i jej mąż Roger Hanin, którzy w niego uwierzyli. Spotkanie to nazywa « opatrznością ». Para zaproponowała mu wystawienie w teatrze w Wersalu Makbeta z Rogerem Haninem i Stéphane Audran. Następnie nakręcił dwa parodystyczne filmy szpiegowskie z Rogerem Haninem (autorem scenariusza), wyprodukowane przez Christine Gouze-Rénal: Tygrys lubi świeże mięso (1964) i Tygrys perfumuje się dynamitem (1965). Filmy te okazały się sukcesem i utorowały mu dalszą karierę. W 1966 roku wyreżyserował film Linia demarkacyjna o francuskim ruchu oporu. Claude Chabrol uważał, że spośród wszystkich jego filmów opartych na adaptacji, ten jest jedynym, który nie reprezentuje jego uniwersum. Był to jednak jeden z jego największych sukcesów.

Na podstawie scenariusza Paula Gégauffa nakręcił w 1966 roku Skandal, film ukazujący « upadek moralności epoki, w której stosunki społeczne zabiły stosunki międzyludzkie ».

Powstałe po 1967 roku filmy Łanie (1968), Niewierna żona (1969), Niech bestia zdycha (1969), Rzeźnik (1970), Czerwone wesele (1973) uważane są za jedne z jego najlepszych dzieł. Cechuje je wnikliwa obserwacja mieszczaństwa, często prowincjonalnego, za prezydentury Georges'a Pompidou. Chabrol stał się specjalistą od analizy tego środowiska, którego pozorny konformizm służy za przykrywkę dla kłębiącej się masy wad i nienawiści.

Największym sukcesem reżysera był wyreżyserowany w 1972 roku film Docteur Popaul z Jean-Paulem Belmondo, który obejrzało ponad dwa miliony widzów. Reżyser poznał w 1973 roku trudności z cenzurą, co wiązało się z filmem Czerwone wesele, ponieważ komisja kontroli kinematograficznej odroczyła decyzję o dopuszczeniu filmu, uważając, że film inspirowany jest niezakończonym procesem « diabolicznych kochanków z Bourganeuf »[5]. Grani na ekranie przez Stéphane Audran (Yvette Balaire) i Michela Piccoli (Bernard Cousty), ci dwaj kochankowie zostali uznani za winnych zamordowania małżonka Yvette Balaire. Filmowiec zaprotestował przeciwko tej opinii, uznając, « że jednym z głównych powodów takiej postawy jest pojawienie się w filmie postaci deputowanego, należącego do większości parlamentarnej ». Film ukazał się w kwietniu 1973 roku, po procesie i wyborach parlamentarnych. Film zdobył Międzynarodową Nagrodę Krytyków FIPRESCI na Festiwalu Filmowym w Berlinie.

Serię filmów pompidowskich kończy Nada, film według powieści Jean-Patricka Manchette'a, opisujący grupę terrorystów realizujących porwanie ambasadora Stanów Zjednoczonych we Francji. Nie jest to film z tezą – policjanci są « idiotami », a terroryści « żałośni ». Jeden z członków grupy terrorystycznej napisał : « terroryzm goszystowski i terroryzm państwowy są dwoma szczękami tej samej pułapki », zdanie, które ma streszczać pogląd Chabrola. Nakręcone później filmy kryminalne, seriale telewizyjne, filmy dokumentalne i fantastyczne nie przypadły do gustu publiczności i krytyków z wyjątkiem Violette Nozière z 1978 roku z Isabelle Huppert. Isabelle Huppert otrzymała nagroda za pierwszoplanową rolę kobiecą w Cannes, a Stéphane Audran Cezara dla najlepszej aktorki w roli drugoplanowej. Stéphane Audran zagrała w dwudziestu filmach Chabrola.

Na początku lat 80-tych Claude Chabrol pracował dla telewizji. Razem z Paulem Gégauffem ostatni raz współpracował przy adaptacji noweli Edgara Poe System doktora Smoły i profesora Pierza. W 1984 roku wyreżyserował obraz o francuskim ruchu oporu Le Sang des autres (Cudza krew) według powieści Simone de Beauvoir, który okazał się kolejną porażką reżysera. W 1985 roku rozpoczął współpracę z producentem filmowym Marinem Karmitzem. Jednym z filmów tego okresu była Sprawa kobiet, obraz opisujący życie Marie-Louise Giraud, która podczas okupacji dokonywała aborcji w Cherbourg i została skazana na karę śmierci. Powrócił do tego okresu w 1993 roku w filmie dokumentalnym złożonym z oficjalnych kronik filmowych reżimu marszałka Pétaina: L'Oeil de Vichy. Film Gorzka czekolada, adaptacja powieści kryminalnej Charlotte Amstrong, przyniosła reżyserowi Nagrodę Louisa Delluca, a Isabelle Huppert kilka nagród na międzynarodowych festiwalach filmowych.

W 2000 roku Chabrol był członkiem jury podczas Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Wenecji.

Ostatnie cztery filmy realizował z producentem Patrickiem Godeau. Należy do nich Upojenie władzą z 2006 roku inspirowany « aferą ELF ». Film okazał się wielkim sukcesem i nagrodzony został nagrodą specjalną w Sewilli. W następnym roku film La Fille coupée en deux (Dziewczyna przecięta na pół) zdobył nagrodę na Festiwalu Filmowym w Puli oraz nagrodę krytyków Bastone Bianco na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji. W 2009 roku nakręcił ostatni film Bellamy z Gérardem Depardieu.

Claude Chabrol otrzymał za całokształt pracy reżyserskiej Europejską Nagrodę Filmowa (2003), Nagrodę René-Clair (2005), Złotego Jednorożca na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Amiens (2008) oraz Złotą Kamerę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie (2009).

Muzykę do trzydziestu filmów Chabrola skomponował Pierre Jansen. W jego siedmiu najlepszych filmach odtwórczynią głównej roli była Isabelle Huppert, która stwierdziła : « Chabrol zna mnie lepiej niż inni. Nie potrzebujemy nieskończenie długich rozmów. Rozumiemy się bez słów. »[6]

Claude Chabrol zmarł w swoim mieszkaniu 12 września 2010 roku w wieku 80 lat. Uroczystość pogrzebowa miała miejsce 17 września. Jego grób znajduje się na Cmentarzu Père-Lachaise.

Filmografia

  • 1958: Piękny Sergiusz (Le beau Serge); scenariusz, adaptacja i dialogi : Claude Chabrol; Gérard Blain jako Sergiusz
  • 1959: Kuzyni (Les cousins); scenariusz : Claude Chabrol; dialogi : Paul Gegauff; Gérard Blain jako Charles, Jean-Claude Brialy jako Paul, Gérard Blain jako Charles, Stéphane Audran jako Françoise
  • 1959: Na dwa spusty (À double tour); scenariusz : Paul Gégauff według powieści Klucz do bocznych drzwi Stanley Ellin; Jean-Paul Belmondo jako Laszlo Kovacs, Madeleine Robinson jako Thérèse Marcoux
  • 1960: Kobietki (Les Bonnes Femmes); scenariusz : Claude Chabrol według historii Paula Gégauffa; dialogi : Paul Gégauff; Bernadette Lafont jako Jane, Clotilde Joano jako Jacqueline, Stéphane Audran jako Ginette, Lucile Saint-Simon jako Rita
  • 1962: Siedem grzechów głównych (Sept péches capitaux) – antologia filmowa; reżyseria : Sylvain Dhomme, Max Douy, Édouard Molinaro, Jean-Luc Godard, Jacques Demy, Roger Vadim, Philippe de Broca, Claude Chabrol; scenariusz : Eugène Ionesco, Jean-Luc Godard, Jacques Demy i Roger Peyrefitte, Félicien Marceau, Daniel Boulanger, Claude Chabrol
  • 1963: Landru; scenariusz : Françoise Sagan, Claude Chabrol; dialogi : Françoise Sagan; Charles Denner jako Henri Désiré Landru, Danielle Darrieux jako Berthe Héon, Michèle Morgan jako Célestine Buisson, Stéphane Audran jako Fernande Segret, Françoise Lugagne jako Marie-Catherine Landru
  • 1963: Ofelia (Ophelia); scenariusz : Claude Chabrol i Paul Gégauff według sztuki Hamlet Williama Shakespeare'a
  • 1964: Tygrys lubi świeże mięso (Tigre aime la chair fraiche); scenariusz : Antoine Flachot; Roger Hanin jako Louis Rapière, alias « Tygrys »
  • 1964: Najpiękniejsze oszustwa świata (Les plus belles escroqueries du monde) – antologia filmowa; reżyseria : Hiromichi Horikawa, Roman Polański, Ugo Gregoretti, Claude Chabrol, Jean-Luc Godard
  • 1966: Linia demarkacyjna (Ligne de démarcation); scenariusz Colonel Rémy (powieść) i Claude Chabrol; dialogi : Claude Chabrol
  • 1966: Skandal (Scandale); scenariusz : Claude Brulé, Derek Prouse i Paul Gégauff, według pomysłu Williama Benjamina; Anthony Perkins jako Christopher Belling, Maurice Ronet jako Paul Wagner, Yvonne Furneaux jako Christine Belling, Stéphane Audran jako Jacqueline, Lydia
  • 1968: Łanie (Les biches); scenariusz i dialogi : Claude Chabrol i Paul Gégauff; Jean-Louis Trintignant jako Paul Thomas, Jacqueline Sassard jako Why, Stéphane Audran jako Frédérique
  • 1969: Niewierna żona (Femme infidèle); scenariusz i dialogi : Claude Chabrol; Stéphane Audran jako Hélène Desvallées, Michel Bouquet jako Charles Desvallées
  • 1969: Niech bestia zdycha (Que la bête meure); scenariusz i dialogi : Claude Chabrol i Paul Gégauff według powieści Niech bestia zdycha Cecil Day-Lewis; Michel Duchaussoy jako Charles Thénier, Caroline Cellier jako Hélène Lanson, Jean Yanne jako Paul Decourt
  • 1970: Rzeźnik (Le boucher); scenariusz i dialogi : Claude Chabrol; Stéphane Audran jako Hélène Davile, Jean Yanne jako Paul Thomas
  • 1972: Dekada strachu (Décade prodigieuse); scenariusz : Paul Gégauff, Eugene Archer i Paul Gardner według powieści Ten Days' Wonder Ellerya Queena; Orson Welles jako Théo van Horn, Anthony Perkinsjako Charles van Horn, Marlène Jobert jako Hélène van Horn
  • 1973: Czerwone wesele (Noces rouges); scenariusz : Claude Chabrol; Claude Piéplu jako Paul Delamare, Michel Piccoli jako Pierre Maury, Stéphane Audran jako Lucienne Delamare
  • 1975: Niewinni o brudnych rękach (Les innocents aux mains sales); scenariusz : Claude Chabrol, adaptacja powieści The Damned Innocents Richarda Neely
  • 1979: Fantômas: 1. L’échafaud magique z Hélène Duc jako La marquise de Langrune
  • 1979: Fantômas: 4. Le tramway fantôme z Holde Naumann jako królowa
  • 1988: Sprawa kobiet (Une affaire de femmes); scenariusz : Claude Chabrol i Colo Tavernierwedług książki Francisa Szpinera; Isabelle Huppert jako Marie Latour, François Cluzet jako Paul Latour, Nils Tavernier jako Lucien, Marie Trintignant jako Lucie
  • 1990: Doktor M. (Docteur M); Alan Bates jako Dr Marsfeldt / Docteur Mabuse, Jennifer Beals jako Sonja Vogler
  • 1991: Pani Bovary (Madame Bovary); scenariusz : Claude Chabrol według powieści Gustave'a Flauberta; François Périer jako narrator, Isabelle Huppert jako Emma Bovary, Jean-François Balmer jako Charles Bovary
  • 1992: Bety; scenariusz : Claude Chabrol według powieści Georges'a Simenona; Marie Trintignant jako Betty Etamble
  • 1994: Udręka (L'enfer); scenariusz : Henri-Georges Clouzot; adaptacja : Claude Chabrol; François Cluzet jako Paul Prieur, Emmanuelle Béart jako Nelly Prieur
  • 1995: Ceremonia (La cérémonie); scenariusz : Claude Chabrol i Caroline Eliacheff według powieści Kamienny wyrok Ruth Rendell; Sandrine Bonnaire jako Sophie Bonhomme, Isabelle Huppert jako Jeanne Marchal
  • 1997: Francuska ruletka (Rien ne va plus); scenariusz : Claude Chabrol; Michel Serrault jako Victor, Isabelle Huppert jako Betty
  • 1999: Kolory kłamstwa (Au coeur du mensonge); scenariusz : Odile Barski i Claude Chabrol; Sandrine Bonnaire jako Vivianne Sterne, Jacques Gamblin jako René Sterne
  • 2000: Gorzka czekolada (Merci pour le chocolat); scenariusz : Caroline Eliacheff i Claude Chabrol według powieści Gorzka czekolada Charlotte Armstrong
  • 2003: Kwiaty zła (Fleur du mal); scenariusz : Caroline Eliacheff i Louise L. Lambrichs; adaptacja i dialogi : Claude Chabrol; Nathalie Baye jako Anne Charpin-Vasseur, Benoît Magimel jako François Vasseur
  • 2006: Upojenie władzą (L'ivresse du pouvoir); scenariusz : Odile Barski i Claude Chabrol; Isabelle Huppert jako Jeanne Charmant-Killman, François Berléand jako Michel Humeau
  • 2007: La Fille coupée en deux; scenariusz : Cécile Maistre et Claude Chabrol; Ludivine Sagnier jako Gabrielle Deneige, Benoît Magimel jako Paul Gaudens

Literatura

  • Christian Blanchet: Claude Chabrol, Paris, Rivages, 1989, (ISBN 2-86930-205-3)

Linki

  • Christiane Peitz: Claude Chabrol – das unbestechliche Auge w Tagesspiegel, 12 wrzesień 2010.(online)

Przypisy

  1. ↑Chabrol sort de table w La Libre, dostęp 1.01.2022.
  2. ↑Simon Ofenloch: Der Unschuldige mit den schmutzigen Händen – Claude Chabrol w: arte, maj 2010.
  3. ↑Claude Chabrol i René Marchand: Et pourtant je tourne, Paryż, 1976 (ISBN 2-8595-6012-2).
  4. ↑« Citations : Quand Claude Chabrol parle de la bourgeoisie », Le Point, 13 wrzesień 2010.
  5. ↑Bernard Gilles: Les amants diaboliques de Bourganeuf w Le Populaire, 16 wrzesień 2012.
  6. ↑Wilhelm Roth (epd): Zum Tod von Claude Chabrol: der scharfsichtige Kritiker w Badische Zeitung, 13 wrzesień 2010.
Autor: Roman Penkała