Bruno Walter

Bruno Walter (ur. 15 września 1876 w Berlinie jako Bruno Walter Schlesinger, zm. 17 lutego 1962 w Beverly Hills) – niemiecki dyrygent, pianista, kompozytor, kapelmistrz Gewandhausorchester w Lipsku (1929–33), pierwszy dyrygent Filharmoników Nowojorskich (1947–49) i gościnny dyrygent Filharmoników Wiedeńskich. (wyznanie mojżeszowe, od 1898 katolickie)

Bruno Walter (1912). Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Joseph Schlesinger (1844–1930);
• Matka: Johanna Schlesinger (1843–1929);
• Rodzeństwo: Lea Schlesinger (1873–1952), Emma Schlesinger (1878–1949);
• Żona: 1) sopranistka Elsa z domu Korneck (1871–1945); towarzyszka życia od 1945 śpiewaczka Delia Reinhardt (1892–1974);
• Dzieci: Lotte (1903–1970) i Gretel (Marguerite) (1906–1939).

Życiorys

Bruno Walter pochodził z z drobnomieszczańskiej niemieckiej rodziny żydowskiej. Urodził się 15 września 1876 w Berlinie jako Bruno Walter Schlesinger. Nazwisko zmienił w 1896 roku, gdy objął posadę we Wrocławiu, gdzie nazwisko Schlesinger było często spotykane. Nazwisko Walter wybrał – według jego przekazu – w nawiązaniu do Walthera von Stolzinga z opery Śpiewacy norymberscy (Die Meistersinger von Nürnberg) Richarda Wagnera. Przed objęciem w 1898 roku posady kapelmistrza w Rydze przestąpił na katolicyzm. Związane to było z obowiązującym w Rosji ograniczeniem w podróżowaniu dla Żydów. Zmianę nazwiska i konwersję można też ocenić jako rezultat panującego w niemieckim życiu muzycznym nacisku antysemickiego.

Bruno Walter rozpoczął w wieku ośmiu lat naukę w berlińskim Konserwatorium Sterna, jednocześnie gry na fortepianie uczył się u Heinricha Ehrlicha. Jako pianista debiutował mając trzynaście lat z Filharmonikami Berlińskimi z Koncertem es-dur Ignaza Moschelesa. Krótko po tym, po kierowanym przez Hansa von Bülowa koncercie w filharmonii, postanowił zostać dyrygentem i kontynuował studia dyrygenckie oraz kompozytorskie w Konserwatorium Sterna u Roberta Radeke i Arno Kleffela. Wyrosły w środowisku antywagnerowskim, potajemnie uczestniczył w wystawieniu Tristana pod kierownictwem Franza Suchera w Berlińskiej Operze Państwowej, co było dla niego przełomowym przeżyciem edukacyjnym.

Bruno Walter (ok. 1900). Źródło: Wikimedia Commons

Karierę dyrygencką Walter rozpoczął w Teatrze Miejskim w Kolonii, dokąd podążył za swoim nauczycielem Kleffelem, i gdzie w 1894 roku stanął pierwszy raz za pulpitem, dyrygując operą Alberta Lortzinga Der Waffenschmied. W latach 1894–96 był w Teatrze Miejskim w Hamburgu u Gustava Mahlera akompaniatorem, dyrygentem chóru i kapelmistrzem. W 1901 roku Mahler sprowadził go do Wiednia. Kolejne lata spędził we Wrocławiu ((1896/1897), Bratysławie (1897/1898), Rydze (1898-1900) i Berlinie (1900/01). W Rydze poznał sopranistkę Elsę Korneck, która została jego żoną.

W Wiedniu, gdzie od 1901 do 1912 roku ponad 850 razy stał za pulpitem w Operze Wiedeńskiej, wyrósł wkrótce na asystenta Mahlera. Po jego śmierci w 1911 roku, zgodnie z wolą kompozytora wystawił w Monachium w 1911 Das Lied von der Erde (Pieśń o ziemi) i w Wiedniu 1912 IX Symfonię. Od tego czasu Walter uważany jest za najbardziej autentycznego orędownika muzyki Gustava Mahlera. W 1911 roku Walter otrzymał obywatelstwo austriackie.

Jako gościnny dyrygent występował w Pradze, Londynie i Rzymie. Od 1913 do 1922 Bruno Walter był generalnym dyrektorem muzycznym w Monachium. Okres ten uznał za najwybitniejszy etap w swoim życiu dyrygenckim, w którym nawiązał bliskie kontakty z Hansem Pfitznerem, Thomasem Mannem i Delią Reinhardt.

W Monachium odnowił repertuar tamtejszej opery i opowiedział się za muzyką współczesną. 12 czerwca 1917 roku dyrygował prapremierą opery Palestrina Hansa Pfiznera. Przyjaźń z Pfiznerem, którego operę Armen Heinrich wystawił już w Berlinie, przetrwała „Trzecią Rzeszę”, chociaż zagrożona ona była wypowiedziami Pfiznera na temat II wojny światowej i holocaustu. Przyjaźń z Thomasem Mannem, który Waltera uważał za swojego najbardziej lubianego dyrygenta, cenił do końca. Mann bronił go przed antysemicką krytyką w prasie monachijskiej („Musik in München“, 1917, w: MannT 2001 ff., tom 15,1). Sopranistka Delia Reinhardt została wielką miłością Waltera i po śmierci żony w 1945 roku sprowadził ją do Los Angeles, gdzie była jego towarzyszką życia do śmierci.

Początkowo Walter oprócz dyrygowania także komponował. Jako pisarz opublikował m.in. pismo Kunst und Öffentlichkeit (Sztuka i opinia publiczna, 1916). Centralnym tematem jego esejów była ukryta moralna siła muzyki. Najbardziej znanym jego dokonaniem literackim jest autobiografia Thema und Variationen (Temat i wariacje, 1947).

Przyczyny odejścia Waltera z Monachium są zawikłane: stosunek do Delii Reinhardt, liczne występy gościnne, panująca w prasie monachijskiej antysemicka wrogość i wreszcie psychiczne wyczerpanie. W latach 20-tych XX wieku uważany był w muzycznych centrach Europy za jednego z czołowych dyrygentów. Występował w Londynie, gdzie pierwszy raz dyrygował w 1909 roku, ale także w Zurychu, Paryżu i Amsterdamie.

Od 1925 do 1929 roku Walter dyrygował w operze w Berlinie i od 1924 do 1933 roku corocznie sześcioma Bruno Walter Konzerte z Filharmonikami Berlińskimi. W 1929 został naczelnym dyrygentem orkiestry Gewandhausu w Lipsku jako następca Wilhelma Furtwänglera. Od 1925 do 1937 był także jednym z filarów Festiwalu Salzburskiego.

Po przejęciu władzy przez nazistów w 1933 roku skończył się udział Waltera w niemieckim życiu muzycznym. Po powrocie w marcu ze Stanów Zjednoczonych Ameryki zabroniono mu występów w Lipsku. Kilka dni później w Berlinie poinformowano go, że wprawdzie nowa władza nie objęła zakazem jego koncertów, ale też nie ochronią go przed zamieszkami, i że może również być ścigany politycznie. W tej sytuacji opuścił Berlin i udał się pociągiem do Wiednia, gdzie poświęcił się pielęgnacji dziedzictwa Mahlera. Napisał o nim książkę Gustav Mahler (1936) i nagrał płyty z jego muzyką. Od 1936 roku kierował operą w Wiedniu. Po aneksji Austrii został zwolniony.

Grób Bruno Waltera na cmentarzu San Abbondio, Collina d’oro-Gentilino (Szwajcaria). Źródło: Wikimedia Commons

Po krótki pobycie w Lugano wyjechał do Stanów Zjednoczonych Ameryki. Po utracie paszportu austriackiego zaakceptował zaproponowane mu obywatelstwo francuskie, nim w 1946 roku otrzymał obywatelstwo amerykańskie. W 1939 roku zamieszkał w Los Angeles, w Beverly Hills. Jego głównymi miejscami pracy w Ameryce były Nowy Jork i Los Angeles, ale koncertował też w wielu innych miastach USA i Kanady. W Nowym Jorku dyrygował NBC Symphony Orchestra i często był gościem Filharmonii Nowojorskiej, w której w latach 1947–49 funkcjonował jako „musical advisor“ (doradca muzyczny). W 1941 roku debiutował operą Fidelio Ludwiga van Beethovena w Metropolitan Opera, gdzie do 1959 roku wystąpił 118 razy.

Po II wojnie światowej Walter regularnie koncertował od 1946 roku w Europie. Po przebytym w 1957 roku zawale serca, ograniczył się do nagrywania płyt gramofonowych, zwłaszcza z Columbia Symphony Orchestra, zespołem specjalnie dla niego stworzonym.

Bruno Walter zmarł 17 lutego 1962 roku w domu w Beverly Hills. Uroczystość pogrzebowa odbyła się w Los Angeles w duchu antropozofii Rudolfa Steinera. Prochy Waltera spoczęły w grobie rodzinnym w Montagnola (Collina d’oro-Gentilino) koło Lugano.

Dzieła (wybór)

• Gustav Mahler’s III. Symphonie. W: Der Merker 1 (1909), s. 9–11.
• Mahlers Weg: ein Erinnerungsblatt. W: Der Merker 3 (1912), s. 166–171.
• Kunst und Öffentlichkeit. W: Süddeutsche Monatshefte (Oktober 1916), s. 95–110.
• Von den moralischen Kräften der Musik. Wien 1935.
• Gustav Mahler. Ein Porträt. Wien 1936.
• Thema und Variationen. Erinnerungen und Gedanken. Stockholm 1947.
• Von der Musik und vom Musizieren. Frankfurt am Main 1957.
• Mein Weg zur Anthroposophie. W: Das Goetheanum 52 (1961), s. 418–421.

Literatura

• Bruno Walter: Thema und Variationen. Erinnerungen und Gedanken, Stockholm: Bermann-Fischer, 1947.
• Bruno Walter: Briefe. 1894-1962, Lotte Walter Lindt (Hg.), Frankfurt am Main: Fischer, 1969.

Linki

• Biografia Bruno Waltera w Künste im Exil.
• Hans Rudolf Vaget: Bruno Walter, w: Lexikon verfolgter Musiker und Musikerinnen der NS-Zeit, Claudia Maurer Zenck, Peter Petersen (Hg.), Hamburg: Universität Hamburg, 2007 (https://www.lexm.uni-hamburg.de/object/lexm_lexmperson_00002217)