Hans Pfitzner

Hans Erich Pfitzner (ur. 5 maja 1869 w Moskwie; zm. 22 maja 1949 w Salzburgu) był niemieckim kompozytorem, dyrygentem i autorem pism politycznych i teoretycznych zaliczanym do okresu między późnym romantyzmem a muzyką atonalną. Jego konserwatywne i narodowe poglądy oraz stosunek do Trzeciej Rzeszy stały przez długi czas na drodze recepcji jego dzieł. (wyznanie ewangelickie)

Hans Pfitzner by Wanda von Debschitz-Kunowski, ca 1910
Hans Pfitzner (ok. 1910).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Robert (1825–1904), skrzypek grający w teatrze miejskim w Würzburgu, 1860-72 w operze w Moskwie, do 1892 w teatrze miejskim we Frankfurcie nad Menem, dyrektor muzyczny, syn Gottfrieda (1795–1887), dyrektora muzycznego i kantora w w Frohburgu (Saksonia); matka Wilhelmine Reimer (1841–1924) z Moskwy; – ożenił się 1) w Canterbury w 1899 z Mimi (1879–1926), córką pianisty Jamesa Kwasta (1852–1927) i aktorki Tony Hiller (1850–1931, córka Ferdinanda von Hillera), 2) w Monachium w 1939 z Mali Soherr Stoll (1893–1963); miał 2 synów i córkę z pierwszego małżeństwa oraz przybranego syna i córkę.

Życiorys

Po powrocie rodziny z Moskwy Hans Pfitzner uczęszczał od 1878 r. we Frankfurcie nad Menem do tamtejszej szkoły muzycznej i w latach 1886–90 studiował w »Hoch'schen Konservatorium« teorię muzyki u Iwana Knorra oraz grę na fortepianie u Jamesa Kwasta. W tym czasie interesował się filozofią Artura Schopenhauera i zaprzyjaźnił się Jamesem Grunem (1866–1928), autorem librett do obu jego pierwszych oper (»Der arme Heinrich« i »Die Rose vom Liebesgarten«).

Od 1892 do 1893 r. uczył i był kapelmistrzem w Koblencji i Moguncji, gdzie w 1895 r. wystawiona została jego opera »Der arme Heinrich«. W latach 1897–1907 uczył kompozycji w »Stern'sches Konservatorium« w Berlinie, gdzie od 1903 r. pracował także jako kapelmistrz w »Theater des Westens«. Na okres berliński przypada prapremiera drugiej opery »Die Rose vom Liebesgarten« (1901 w Elberfeld) i wystawienie tego dzieła przez Gustava Mahlera w Wiedniu w 1905 roku, przy tej okazji poznał Almę Mahler, z którą przez lata łączyły go bliskie stosunki.

Szczytowy okres kariery Pfitznera i jego artystycznej działalności przypada na lata 1908–18 i zaczął się wraz z powołaniem na miejskiego dyrektora muzycznego i dyrektora Konserwatorium Strasburskiego, gdzie w latach 1910–16 był także dyrektorem opery, założył szkołę operową i w licznych koncertach i przedstawieniach muzycznych zaprezentował się jako dyrygent i reżyser. W Strasburgu stworzył libretto i muzykę do swojej najbardziej znanej opery »Palestrina«, którą pierwszy raz wystawił w 1917 r. w Monachium Bruno Walter. Dzięki niej zawarł znajomość z Thomasem Mannem, który w 1918 r. był współzałożycielem stowarzyszenia »Hans-Pfitzner-Vereins für deutsche Tonkunst«. Znajomość ta skończyła się z powodu rozbieżnej postawy wobec Republiki Weimarskiej i Trzeciej Rzeszy. W obliczu zbliżającej się porażki niemieckiej w I wojnie światowej opuścił Straßburg i w 1919 r. osiadł w Schondorf nad jeziorem Ammersee.

W latach 1920–1929 prowadził klasę mistrzowską kompozycji w Akademii Sztuki w Berlinie. Dla Pfitznera rozpoczęła się szczególnie produktywna faza twórczości (sonata skrzypcowa op. 27; kantata Eichendorff »Von deutscher Seele« op. 28; koncert fortepianowy op. 31; koncert skrzypcowy op. 34; kwartet smyczkowy op. 36, jak również różne cykle pieśni). Oprócz tego opublikował »Die neue Ästhetik der musikalischen Impotenz, Ein Verwesungssymptom?« (1917), najbardziej prowokacyjne z jego pism teoretycznych. Zwrócił się przeciw muzyce atonicznej reprezentowanej przez Arnolda Schönberga i sprowadził progresywne tendencje współczesnej muzyki do związku z nurtami takimi jak bolszewizm, amerykanizm i pacyfizm, które jego zdaniem powinny być zdecydowanie zwalczane. Brak niemieckiej świadomości narodowej, a szczególnie »judaizm« wydawały się mu odpowiedzialne za »impotencję« i rzekomy zanik sił twórczych.

Trauma po wczesnej śmierci żony w 1926 r. wszczęła przejście do późniejszych dzieł (»Lethe« op. 37, 1926; kantata »Das dunkle Reich“ (op. 38, 1929) i refleksję nad fenomenem śmierci. Ostatnia opera Pfitznera »Das Herz« (1931) nie odniosła sukcesu, co skłoniło go do rezygnacji z dalszej twórczości operowej. W 1929 r. ukazał się trzeci tom (»Werk und Wiedergabe“,«) pism zebranych »Gesammelte Schriften«, w którym zdefiniował swój pogląd o podstawach pracy teatru. W tym samym roku został powołany do Akademii Muzycznej w Monachium, gdzie pracował do 1934 roku. Liczne uhonorowania, które w międzyczasie otrzymał (np. order »Pour le Mérite für Wissenschaften und Künste«, 1925), nie były kontynuowane po nastaniu Trzeciej Rzeszy w takiej mierze, jak się tego spodziewał, zwłaszcza po teoretycznym piśmie, w którym jako prekursor próbował ukształtować nacjonalistyczny światopogląd, chociaż nie należał do partii nacjonalistycznej. Wprawdzie otrzymał w 1936 r. tytuł honorowy »senatora kultury Rzeszy« (Reichskultursenator) i w 1944 Goebbels przyznał mu 50.000 marek, ale przez wielokrotne zażalenia i podania ściągnął na siebie niechęć Hitlera.

W okresie nacjonalizmu powstały kolejne prace i tak: w 1933 odbyła się prapremiera symfonii cis-moll op. 36a, dwa koncerty wiolonczelowe op. 42 (1935) i op. 52 (1943), symfonie op. 44 (1939) i op.46 (1940), kwartet smyczkowy op. 50 (1942), jak również kawałki fortepianowe.

W 1943 r. podczas bombardowania zburzona został jego willa w Monachium–Bogenhausen. Następne miesiące spędził w Wiedniu–Rodaun, skąd uciekając przed zbliżającymi się wojskami rosyjskimi udał się w 1945 r. do Garmisch-Partenkirchen. Tutaj pracował nad autobiografią »Eindrücke und Bilder meines Lebens«, która ukazała się w 1947 r. i napisał ostatni utwór muzyki kameralnej sekstet op. 55.

W latach 1946–49 żył w bardzo skromnych warunkach w domu starców w Monachium–Ramersdorf. Potem przeniósł się do Wiednia, gdzie dzięki tamtejszym filharmonikom zorganizowano mu prowizoryczne zakwaterowanie w zamku Schönbrunn.

Hans Pfitzner zmarł 22 maja 1949 w Salzburgu podczas podróży do Frankfurtu nad Menem, gdzie miały odbyć się obchody jego 80 urodzin. Jego grób znajduje się na cmentarzu »Zentralfriedhof« w Wiedniu.

Jego uczniami byli m.in. Otto Klemperer, Heinrich Burkard, Czesław Marek (1891–1985), Carl Orff, Felix Wolfes (1892–1971), Hermann Ambrosius (1897–1983), Robert Rehan (1901–1987), Gerhard Frommel (1906–1984) i Heinrich Sutermeister.

Dzieła (wybór)

  • Vom musikalischen Drama. 1915.
  • Futuristengefahr. 1917.
  • Die neue Ästhetik der musikalischen Impotenz. 1919.
  • Werk und Wiedergabe. 1929.
  • Über musikalische Inspiration. 1940.
  • Gesammelte Schriften. 3 tomy, 1929–29.

Literatura

  • Johann Peter Vogel: Hans Pfitzner. Rowohlt, Reinbek bei Hamburg 1989, ISBN 3-499-50386-7.
  • Johann Peter Vogel: Hans Pfitzner – Leben, Werke, Dokumente. Atlantis, Zürich 1999.
  • Bernhard Adamy: Pfitzner, Hans Erich w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 20, Duncker & Humblot, Berlin 2001, ISBN 3-428-00201-6, s. 341–343.

Linki

Autor: Roman Penkała