Gustav Mahler

Gustav Mahler (ur. 7 lipca 1860 w Kalište koło Humpolca (Austro-Węgry, obecnie Czechy); zm. 18 maja 1911 w Wiedniu) – austriacki kompozytor i dyrygent doby neoromantyzmu. (wyznanie mojżeszowe, od 1897 katolickie)

Gustav Mahler 1909
Gustav Mahler (1909).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Bernhard (1827–89), szynkarz i handlowiec, od 1860 w Igławie (niem. Iglau);
  • Matka: Maria (1837–89), córka mydlarza Abrahama Hermanna w Ledeč nad Sázavou (niem. Ledetsch); miał 13 rodzeństwa (8 wcześnie zmarło);
  • Ożenił się: w Wiedniu w 1902 z Almą Schindler (1879–1964);
  • Dzieci: 2 córki Maria Anna (1902–1907) i Anna Justyna (1904-1988).

Życiorys

Gustav Mahler urodził się 7 lipca 1860 r. w Kalište koło Humpolca jako syn Marii i Bernharda Mahlera. Miał 13 rodzeństwa, z czego 8 wcześnie zmarło. Wcześnie ujawniły się jego zdolności muzyczne, które wspierane były przez rodziców. Od grudnia 1860 r. wyrastał w Igławie, gdzie poznał muzykę ludową i wojskową. Pomimo swojej inteligencji był uczniem przeciętnym. Jesienią 1870 r. wystąpił po raz pierwszy publicznie jako pianista i podjął pierwsze próby kompozytorskie, wśród nich była (zagubiona) opera Herzog Ernst von Schwaben.

W latach 1875–78 studiował w Konserwatorium Wiedeńskim grę na fortepianie u Juliusa Epsteina (1832–1926), teorię harmonii u Roberta Fuchsa (1847–1927) i kompozycję u Franza Krenna (1816–1897). Ścisła przyjaźń łączyła go z Hugo Wolfem (1860–1903) i Hansem Rottem (1858–1884). Z tego okresu zachowała się jego jedyna kompozycja, pierwsza część Kwartetu fortepianowego a-moll (1876), która wykazuje silny wpływ Johannesa Brahmsa (1833–1897). Po zdaniu jesienią 1877 r. matury w Igławie był do 1880 r. studentem Uniwersytetu Wiedeńskiego, gdzie uczęszczał na wykłady z filozofii, historii muzyki u Eduarda Hanslicka (1825–1904) i ćwiczenia z teorii harmonii u Antona Brucknera (1824–1896), z którego III Symfonii stworzył wyciąg fortepianowy na cztery ręce opublikowany w 1878 roku. W tym czasie na utrzymanie zarabiał ucząc gry na fortepianie. W latach 1878–80 skomponował kantatę Pieśń skargi (Das klagende Lied) na solo, chór chłopięcy i mieszany oraz orkiestrę, do której tekst napisał na podstawie baśni ze zbioru Ludwiga Bechsteina (1801–1860), jak również baśni Śpiewająca kość (Der singende Knochen) braci Wilhelma Karla (1786–1859) i Jacoba Grimm (1785–1863). Po kilku latach Mahler oznaczył ją jako „opus 1”. Utwór ten opracował ponownie w latach 1893–98, nim odbyła się jego premiera w dwóch częściach 17 lutego 1901 r. w Wiedniu. W czasie pobytu w konserwatorium rozpoczął pracę nad dwoma operami, które pozostały nieukończone: Argonauci (Die Argonauten na podstawie dramatu Franza Grillparzera (1791–1872)) i Liczyrzepa (Rübezahl), z której zachowały się libretto, jak również kompozycja pierwszej pieśni z towarzyszeniem fortepianu.

W lecie 1880 r. Gustav Mahler został zaangażowany jako dyrygent do teatru w Bad Hall, gdzie zebrał pierwsze doświadczenia w pracy z operetkami. W latach następnych pracował jako kapelmistrz w Laibach (1881, obecnie Lublana w Słowenii) i Ołomuńcu (1883). W sierpniu 1883 r. został dyrektorem muzycznym i kierownikiem chóru w teatrze w Kassel, gdzie pracował przez dwa lata. Pod wpływem miłości do śpiewaczki Johanny Richter (1858-1943) stworzył tam cykl Pieśni wędrującego czeladnika (Lieder eines fahrenden Gesellen), które w jego później wystawionej wersji orkiestrowej (1891–93) należały do pierwszych oryginalnych dzieł pieśni orkiestrowych. Kiedy nasiliły się waśnie z intendenturą teatru w Kassel, udał się jako kapelmistrz do Pragi, gdzie w 1885/86 pierwszy raz dyrygował kilkoma operami Wolfganga Amadeusa Mozarta (1756–1791), Christopha Willibalda Glucka (1714–1787) i Richarda Wagnera (1813–1883).

Decydujący krok do przodu oznaczała dwuletnia działalność w Nowym Teatrze w Lipsku (lipiec 1886–maj 1888), gdzie współpracował z Arthurem Nikischem (1855–1922). Tutaj poznał niedokończoną operę komiczną Die drei Pintos Carla Marii Friedricha Ernsta von Webera (1786–1826), którą dokończył, opracował i wystawił 20 stycznia 1888 roku. Opera szybko zyskała uznanie i uczyniła Mahlera znanym. Dzięki niej poprawiły się jego dochody, co było o tyle istotne, że po śmierci rodziców w 1889 r. utrzymywał także rodzeństwo. Na ten czas przypada ukończenie I Symfonii D-dur, kompozycja części II Symfonii c-moll („Todtenfeier“) inspirowanej tłumaczeniem Siegfrieda Lipinera (1856–1911) czwartej części Dziadów (niem. Todtenfeier) Adama Mickiewicza i początek komponowania muzyki do zbioru pieśni Cudownego rogu chłopca (Des Knaben Wunderhorn) Clemensa Brentano (1778–1842) i Achima von Arnima (1781–1831), który stał się przez lata istotnym źródłem tekstów do jego pieśni. Pierwszych dziewięć pieśni Cudownego rogu chłopca ukazało się w drugim i trzecim zeszycie Lieder und Gesänge w 1892 roku. Następny etap kariery Gustava Mahlera zaprowadził go do Budapesztu, gdzie od jesieni 1888 do marca 1891 r. był dyrektorem i dyrygentem Królewskiej Opery Węgierskiej. Wiosną 1891 r. objął stanowisko pierwszego dyrygenta w Teatrze Miejskim w Hamburgu, gdzie pozostał do 1897 roku i po śmierci Hansa von Bülowa (1830–1894) kierował koncertami subskrypcyjnymi. W okresie hamburskim wprowadził w II Symfonii c-moll istniejące od IX Symfonia d-moll Ludwiga van Beethovena (1770–1827) połączenie symfonii i kantaty, w której w finale znalazła się oda Zmartwychwstanie (Auferstehung) Friedricha Gottlieba Klopstocka (1724–1803). Jej premiera 13 grudnia 1895 r. w Berlinie była pierwszym dużym sukcesem kompozytora.

Po konwersji 23 lutego 1897 r. na katolicyzm został w kwietniu tego samego roku dyrygentem, a 8 września dyrektorem Opery Wiedeńskiej. Poprzez małżeństwo z Almą Schindler (1879–1964) wszedł w krąg Wiedeńskiej Secesji i jego praca w operze osiągnęła apogeum w jego karierze. Mahler podporządkował wszystko swoim celom artystycznym, również życie prywatne, co wywołało kryzys w jego pożyciu małżeńskim i spowodowało, że w lecie 1910 r. konsultował się w Lejdzie z Sigmundem Freudem (1856–1939). Intrygi i ataki prasy antysemickiej spowodowały w grudniu 1907 roku, że Gustav Mahler zrezygnował ze swojego stanowiska, chociaż cieszył się wielkim szacunkiem wykształconego świata muzyki i był czczony przez krąg kompozytorów wiedeńskiej szkoły Arnolda Schönberga (1874–1951).

W Wiedniu po dwóch ostatnich pieśniach ze zbioru Cudownego rogu chłopca (Des Knaben Wunderhorn), Apel (Revelge, 1899) i Der Tamboursg'sell (1901) zaczął komponować pieśni do tekstów Friedricha Rückerta (1788–1866). W VIII Symfonii Es-dur stworzył znowu monumentalną symfonię wokalno-instrumentalną z chórem i solo, z hymnem do Ducha Świętego Veni, creator Spiritus w pierwszej części i końcową sceną z Fausta II Johanna Wolfganga von Goethego (1749–1832) w drugiej części. Premiera tego powstałego w 1906 r. dzieła odbyła się 12 września 1910 r. w Monachium pod kierownictwem kompozytora i okazała się wielkim sukcesem.

Od stycznia 1908 r. Gustav Mahler działał w Metropolitan Opera w Nowym Jorku, ale w miesiącach letnich wracał do Europy, gdzie jako dyrygent gościnny wystawiał własne dzieła. W tym okresie stworzył dwa mistrzowskie utwory, których premiera odbyła się dopiero po jego śmierci w 1911 i 1912 roku w Monachium pod batutą Bruno Waltera (1876–1962): Pieśń o Ziemi (Das Lied von der Erde), symfonia na alt, tenor i orkiestrę do tekstu Die chinesische Flöte Hansa Bethge (1876–1946) oraz IX Symfonię, kompozycję czysto instrumentalną. X Symfonia, którą zaczął w lecie 1910 r. została nieukończona.

W lutym 1911 r. Gustav Mahler zachorował w Ameryce i wrócił do Wiednia, gdzie zmarł 18 maja 1911 roku.

Dzieła (wybór)

Symfonie

  • Symfonia nordycka (niem. Symphonie „Nordische”) – projekt nigdy nie zrealizowany
  • I Symfonia D-dur „Tytan”
  • II Symfonia c-moll „Zmartwychwstanie”
  • III Symfonia d-moll
  • IV Symfonia G-dur
  • V Symfonia cis-moll
  • VI Symfonia a-moll (Tragiczna)
  • VII Symfonia e-moll (Pieśń nocy)
  • VIII Symfonia Es-dur (Symfonia tysiąca)
  • Pieśń o ziemi (niem. Das Lied von der Erde)
  • IX Symfonia
  • X Symfonia (Niedokończona)

Pieśni

  • Pieśń skargi (niem. Das Klagende Lied)
  • Pieśni wędrującego czeladnika (niem. Lieder eines fahrenden Gesellen)
  • Pieśni ze zbioru Cudownego rogu chłopca (niem. Des Knaben Wunderhorn)
  • Pieśni do tekstów Friedricha Rűckerta (niem. Rűckert-Lieder)
  • Pieśni na śmierć dzieci albo Treny dziecięce (niem. Kindertotenlieder)

Muzyka kameralna

  • Polka na fortepian
  • Kwartet fortepianowy
  • Sonata na skrzypce i fortepian
  • Nokturn na wiolonczelę
  • Kwintet fortepianowy

Literatura

  • Natalie Bauer-Lechner: Erinnerungen an Gustav Mahler. E. P. Tal und Co. Verlag, 1923 Leipzig online
  • Alma Mahler-Werfel: Erinnerungen an Gustav Mahler. Ullstein, Frankfurt am Main 1980, ISBN 3-548-03526-4.
  • Hermann Danuser: "Mahler, Gustav" w: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 15 Duncker; Humblot, Berlin 1987, ISBN 3-428-00196-6, s. 683-687 ( online)
  • Karl-Josef Müller: Mahler: Leben – Werke – Dokumente. Schott, Mainz 2010 1988, ISBN 3-254-08264-8.

Linki

Autor: Roman Penkała