Marcel Janco

Marcel Janco (ur. 24 maja 1895 w Bukareszcie, zm. 21 kwietnia 1984 w Tel Awiwie) - rumuński i izraelski artysta, pisarz, architekt i teoretyk sztuki. Należał do założycieli dadaizmu.

 Marcel Janco (1954)
Marcel Janco (1954).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Hermann Zvi Iancu, kupiec tekstylny;
  • Matka: Rachel z domu Iuster;
  • Rodzeństwo: bracia Iuliu (Jules) i George oraz siostra Lucia (ur. 1900);
  • Żona: od 1920 Amélie Micheline Ackermann (rozwód w 1930), 2) od 1930 Clara Goldschlager, zwana Medi;

Biografia

Marcel Janco pochodził z zamożnej rodziny żydowskiej. Był najstarszym z czwórki dzieci. Młodość spędził w Bukareszcie, gdzie uczęszczał do szkoły Gheorghe Șincai, liceum Gheorghe Lazăr i uczył się rysunku u żydowskiego malarza i rysownika Iosifa Isera (1881–1958). W tym czasie zaprzyjaźnił się z pianistką Clarą Haskil (1895–1960), którą uwiecznił na pierwszym opublikowanym rysunku w magazynie „Flacăra” w marcu 1912 roku. Razem z Tristanem Tzarą wydawał od października do grudnia 1912 roku awangardowe czasopismo literackie „Simbolul”, w którym był głównym ilustratorem. W tym czasie interesował się literaturą francuską, a szczególnie twórczością Paula Verlaine'a i Guillaume'a Apollinaire'a. Innym źródłem inspiracji młodego artysty stał się powstały we Włoszech futuryzm założony w 1909 r. przez poetę i teoretyka sztuki Filippo Tommaso Marinettiego.

Podczas pierwszej wojny światowej wyjechał razem bratem Julesem i Tristanem Tzarą do Szwajcarii, gdzie od 1915 r. studiował architekturę w Politechnice Federalnej w Zurychu. Do dwóch braci wkrótce dołączył trzeci George. Wynikłe z powodu wojny trudności finansowe spowodowały, że na utrzymanie zaczęli zarabiać występami w kabarecie. 5 lutego 1916 r. Marcel Janco, Richard Huelsenbeck, Tristan Tzara, Sophie Taeuber-Arp, Hans Arp, Hugo Ball i Emmy Hennings założyli Cabaret Voltaire. Na bazie tego kabaretu, dla którego Janco wykonywał plakaty, maski, scenografie i stroje (między innymi „strój biskupi”) wyrósł dadaizm, nurt krytykujący współczesną cywilizację mieszczańską, którego celem było wyeliminowanie burżuazyjnych koncepcji sztuki. Janco był też reżyserem, projektantem masek oraz scenografem do sztuk Oskara Kokoschki „Sphinx und Strohmann” i „Job”. W 1917 r. ukazywało się pod redakcją Tzary czasopismo „DADA. Recueil littéraire et Artistique”, do którego ilustracje wykonywał Marcel Janco. Z czasem narastały nieporozumienia między Janco i Tzarą dotyczące ruchu dada, czuł się rozdarty między chęcią kpiny ze sztuki tradycyjnej a przekonaniem, że jej miejsce powinno zająć coś równie wyszukanego. W rezultacie Marcel Janco dołączył w 1918 r. do grupy Das Neue Leben, która opowiadała się za edukacyjnym podejściem do sztuki współczesnej, w połączeniu z ideałami socjalistycznymi i estetyką konstruktywistyczną. Janco był nawet powiązany z Artistes Radicaux , bardziej polityczną frakcją Das Neue Leben, gdzie do jego kolegów należeli inni byli członkowie dada: Arp, Hans Richter, Viking Eggeling, Alberto Giacometti. Artistes Radicaux mieli kontakt z rewolucją niemiecką, a Hans Richter, który pracował dla krótkotrwałej Bawarskiej Republiki Rad, zaoferował nawet Janco i innym członkom grupy stanowiska nauczycieli w Akademii Sztuk Pięknych pod rządem robotniczym.

W latach 1919–21 przebywał w Paryżu i Béthune, gdzie opuścił ruch dada i ewoluował w okresie międzywojennym od ekspresjonizmu do surrealizmu. W 1922 r. wrócił do Bukaresztu, gdzie nie posiadając uprawnień architekta zaczął realizować projekty domów dla rodziny, z których jeden stał się jego własnością. W pracach architektonicznych rozwinął styl inspirowany koncepcjami Waltera Gropiusa i Le Corbusiera. W tym samym roku wraz z Ionem Vineą i Jacques'em Costinem założył awangardowe czasopismo literackie „Contimporanul”, które działało do 1932 roku.

Prześladowanie Żydów związane z nazistowskimi prawami antyżydowskimi skłoniło go w 1941 r. do opuszczenia Rumuni i osiedlenia w Tel Awiwie (Izrael), gdzie w 1942 r. zorganizował swoją pierwszą wystawę indywidualną. Kolejna wystawa prac artysty miała miejsce w 1948 r. w Tel Awiwie, a następna w 1950 r. w Nowym Jorku. W 1947 r. razem z Josephem Zaritsky i Moshé Castelem i innymi artystami założył grupę Ofakim Hadachim (Nowy Horyzont).

Marcel Janco stał się największym artystą kraju i w 1950 r. otrzymał prestiżową izraelską Nagrodę Dizengoffa, przyznawaną corocznie od 1937 przez radę miasta Tel-Awiwu w dziedzinie malarstwa i rzeźby. Nagrodę tę otrzymał w 1974 r. jego uczeń Harry Guttman. W 1952 r. brał udział w Biennale w Wenecji (wł. La Biennale di Venezia), wystawie sztuki współczesnej. W 1953 r. założył w wiosce En Hod kolonię artystyczną, u podnóża Góry Karmel. Prowadził też wykłady w Seminarium Nauczycielskim w Oranim. W 1967 r. otrzymał najważniejszą izraelską nagrodę państwową w dziedzinie nauki, kultury i sztuki, Nagrodę Izraela (hebr.: פרס ישראל, ang: Israel Prize).

Do końca życia pozostał wierny swojemu przyjacielowi i współpracownikowi, pisarzowi Tristanowi Tzarze, dla którego wykonał wiele drzeworytniczych ilustracji.

W 1983 roku grupa przyjaciół artysty założyła Muzeum Janco Dada, którego celem było zachowanie dzieł i idei jedynego dadaisty żyjącego w tym okresie w Izraelu.

Marcel Janco zmarł 21 kwietnia 1984 w Tel Awiwie w wieku 89 lat.

Literatura

Linki

Autor: Roman Penkała