Jan z Lejdy
Jan z Lejdy (hol. Jan van Leiden lub Jan (Johan) van Leyden, właściwie Johann Bockelson lub Johan Beukelszoon; ur. 2 lutego 1509 r koło Lejdy; zm. 22 stycznia 1536 r. w Münster, Westfalia) - holenderski czołowy przywódca gminy anabaptystów w Münster.
 |
| Jan z Lejdy. Źródło: Wikimedia Commons |
Genealogia
Ojciec Jan Beukels, sołtys we wsi koło Lejdy; matka Aleke lub Alit, służka z okolic Horstmar w Münsterland, która została małżonką sołtysa Jana Bockelsona dopiero po urodzeniu Jana i śmierci jego pierwszej żony; - ożenił się z wdową po armatorze z Lejdy; miał 2 dzieci; w Münster jako "król": miał 17 żon, jako królowa uważana była Divara z Haarlem, wdowa po czołowym "proroku" Janie Matthijsie (1500-1534).
Życiorys
Jan z Lejdy uczył się zawodu krawca i pracował we Flandrii i Anglii. Po ślubie podróżował jako kupiec do Lubeki i Lizbony. Ostatecznie prowadził w Lejdzie karczmę "Zur weißen Lilie", był meistersingerem i aktorem podczas miejskich festiwali teatralnych oraz pisał wiersze.
Przyłączył się do malchiorytów, jak nazywano zwolenników anabaptysty Melchiora Hofmanna (1495-1543) i znalazł się pod wpływem fanatycznego "proroka" Jana Matthijsa (1500-1534). Na zlecenie Matthijsa objął w styczniu 1534 r. kierowanie zborem anabaptystów w Münster. Udało się mu pozyskać swoimi wystąpieniami przewodniczącego gildy Bernda Knipperdollinga (1495-1536) i wpływowego kaznodzieję Bernharda Rothmanna (1495-1535) oraz umocnić pozycję anabaptystów. Na jego wezwanie przybył do Münster Jan Matthijs z rodziną, który po wypędzeniu opozycyjnych mieszczan ustanowił rządy anabaptystów i położył podstawy do założenia wspólnoty majątkowej. Matthijs zginął podczas wypadu z obleganego miasta przez wojska biskupa Franza von Waldecka (1491-1553). Teraz droga kariery była wolna dla ambitnego Jana z Lejdy.
Na wzór starotestamentowy dał ludowi Bożemu w Münster nową konstytucję. Rząd leżał w rękach 12 starszych, których rzecznikiem był on sam. Na podstawie wewnętrznego objawienia wiedział już końcem sierpnia, że osiągnie dla siebie Królestwo ("Królestwo nowej Świątyni"). Jako król ustanowił swój dwór i zaprojektował bogaty ceremoniał. Podczas swojej proklamacji mianował się "Johann der Gerechte" (Jan Sprawiedliwy) i "König im Stuhl Davids" (Król na tronie Dawida). Objawił się także jako dobry organizator, który był w stanie sprawnie kierować obroną miasta. Wprowadzenie poligamii, która odpowiadała jego zmysłowym skłonnościom powinna była przysporzyć mu zwolenników, ale wzbudziła wiele niezadowolenia. Jego królestwo przetrwało 9 miesięcy nie zważając na oblężenie, panujący głód i wewnętrzne przeciwności. W wyniku zdrady Münster zdobyto 25 czerwca 1535 r., a Jana z Lejdy pojmano i uwięziono. Zanim został stracony na rynku w Münster razem ze swoimi pomocnikami Knipperdollingiem i Krechtingiem (1500-1536) był z rozkazu biskupa Franza von Waldecka obwożony po kraju. Aby odstraszyć naśladowców, zwłoki jego i jego dwóch pomocników zostały zawieszone w trzech żelaznych koszach na wieży kościoła St. Lamberti. Podobno jeszcze w 1585 r. było widać resztki ich kości. Oryginalne kosze, które w 1945 r. zostały odrestaurowane wiszą do dziś na wieży kościoła.
Jan z Lejdy, Jan Matthijs i anabaptyści z Münster stali się bohaterami opery "Prorok" Giacomo Meyerbeera (1791-1864).
Dzieła (wybór)
- Diesenn brieff vberschickt der Konig, alle den Jenigen denen er gleytht gibet vnnd ist geschrieben, aus dem brieffe vnnd geleyte, das Ehr zugeschriben hat dem Prediger des Landgraffenn von Hessenn mit dem vnder getzeychetem Sygil. 1535.
- Warhafftige geschicht/ welcher massen der Gottlosen/ vnchristlichen vnd wüterischen Sect der Widdertauffer vermeint auffgeworffen König/ sampt sein zweyen öbersten Propheten/ auff Sonabent nach Sebastiani/ des XXXVI. Jhars zu Münster/ vom leben zum tode gericht worden/ vnd wie sie verstorben sind. 1536.
Literatura
- Carl Adolph Cornelius: Bokelson: Johann. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 3, Duncker & Humblot, Leipzig 1876, s. 91-93.
- Robert Stupperich: Bockelson, Johann. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 2, Duncker & Humblot, Berlin 1955, ISBN 3-428-00183-4, s. 344.