Tristan Tzara
Tristan Tzara (właściwie Samuel Rosenstock; ur. 16 kwietnia 1896 w Moinești w okręgu Bacău w Rumunii; zm. 25 grudnia 1963 w Paryżu) – rumuńsko-francuski poeta i eseista, współzałożyciel dadaizmu, w późniejszym okresie surrealista. (wyznanie mojżeszowe)
 |
| Tristan Tzara. Źródło: Wikimedia Commons |
Genealogia
- Ślub : 8 sierpnia 1925 w Sztokholmie ze szwedzką artystką Gretą Knutson (1899–1983, rozwód w 1942)
- Dzieci : syn Christophe (ur. 1927)
Życiorys
Tristan Tzara już jako gimnazjalista w 1912 r. wydawał razem z Marcelem Janco (1895–1984) i Ionem Vinea (1895–1964) czasopismo Simbolul. W 1916 r. założył z Hansem Arpem (1887–1966) i Hugo Ballem (1886–1927) zuryską grupę dadaizmu. Napisał pierwsze teksty-dada, m.in. La Première aventure céleste de Monsieur Antipyrine (1916), Vingt-cinq poèmes (1918), Sept manifestes Dada (1924) i brał udział w występach Cabaretu Voltaire. W 1919 razem z Walterem Sernerem (1889–1942) i Otto Flake (1880–1963) wydawał czasopismo Der Zeltweg.
W 1919 r. przeprowadził się do Paryża, gdzie razem z André Bretonem (1896–1966), Philippe'em Soupaultem (1897–1990) i Louisem Aragonem (1897–1982) stał się aktywnym członkiem paryskiego dadaizmu. Grupa szokowała publiczność próbą dezintegracji struktur języka. Z powodu fikcyjnego „procesu” dadaistów przeciw nacjonalistycznemu pisarzowi i politykowi Maurice'owi Barrès'owi (właściwie Auguste-Maurice Barrès, 1862–1923) Tzara odłączył się od paryskich dadaistów. Spór ten doprowadził do rozwiązania grupy i założenia surrealizmu, do którego przyłączył się ok. 1930 roku (Essai sur la situation de la poésie, 1931; Der approximative Mensch, 1931; L'Antitête, 1933, Grains et issues, 1935). Sławę uzyskał w 1931 r. po publikacji zbioru wierszy L’homme approximatif, do którego eksluzywnego wydania grafikę wykonał Paul Klee.
W 1936 r. Tristan Tzara walczył w hiszpańskiej wojnie domowej. Lata okupacji niemieckiej w czasie II wojny światowej spędził w południowej Francji pod przybranym nazwiskiem, biorąc udzał w francuskim ruchu oporu i obawiając się, że zostanie zadenuncjowany do gestapo. Po wojnie zajmował się bieżącymi tematami i problemami egzystencjalnymi (Terre sur terre, 1946; De Mémoire, Parler seul, 1950; La Face intérieure, 1953). Rozpoczął też ataki na domniemanych kolaborantów takich jak Jeana Giono, ale także pisarzy, którzy wyemigrowali do USA takich jak André Bretona i Benjamina Péret. Po ukazaniu się pisma polemicznego Péreta Le déshonneur des poètes (1945) Tzara stwierdził, że autor oderwany jest od rzeczywistości i odmówił ruchowi surrealistycznemu racji bytu wskazując na okrucieństwo właśnie zakończonej wojny. Zamiast tego propagował „humanisme poétique” („humanizm poetycki”), który miał stawić czoła wyzwaniom epoki i którego korzenie upatrywał w anarchistycznej poetyce zuryskiego dadaizmu.
6 września 1960 r. podpisał tzw. Manifest des 121 zatytułowany Déclaration sur le droit à l’insoumission dans la guerre d’Algérie, który ukazał się w czasopiśmie Vérité-Liberté. W tym manifeście 121 intelektualistów, profesorów akademickich i artystów opowiadało się za prawem odmowy służby wojskowej w prowadzonej przez Francję wojnie w Algierii.
Tristan Tzara zmarł 25 grudnia 1963 w Paryżu i został pochowany na cmentarzu Montparnasse.
Dzieła (wybór)
- Vingt-cinq poèmes, 1918.
- Le cœur à barbe, 1922.
- Sept manifestes Dada, 1924.
- Sonia Delaunay, 1925.
- De nos oiseaux : poèmes, 1923.
- L’arbre des voyageurs, 1930.
- Essai sur la situation de la poésie, 1931.
- Ramures, 1936.
- Entre-temps, 1946.
- Le poids du monde, 1951.
- Le fruit permis : poèmes, 1956.
- Lampisteries, précédé de Sept manifestes Dada, 1963.
Literatura
- François Buot: Tristan Tzara. L'homme qui inventa la révolution Dada. Grasset, Paris 2002, ISBN 2-246-61001-X.