Walter Gropius

Walter Adolf Georg Gropius (ur. 18 maja 1883 w Berlinie; zm. 5 lipca 1969 w Bostonie w stanie Massachusetts, USA) – niemiecko-amerykański architekt, urbanista i designer, jeden z głównych przedstawicieli stylu międzynarodowego, założyciel Bauhausu. Jako teoretyk wzornictwa przez całe życie propagował idee racjonalizmu, funkcjonalizmu i standaryzacji. Po jego śmierci kilka z jego dzieł znalazło się pod zarządem organizacji zajmujących się ochroną dziedzictwa kulturowego, a kilka z nich zostało wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO, w tym fabryka Fagus, kampus Bauhausu w Dessau i „Modernistyczne osiedla mieszkaniowe Berlina” (niem. Siedlungen der Berliner Moderne).

Krytycy zarzucali mu, że w dążeniu do uprzemysłowienia i ujednolicenia budownictwa posunął się niekiedy za daleko: o planach pięter nie decydowały potrzeby mieszkańców, lecz tor jazdy dźwigów budowlanych; wanny umieszczano między zlewozmywakiem a piecem kuchennym; okien nie można było otwierać do końca; także osiedle prefabrykowanych miedzianych domów w Finowie rodziło kontrowersje estetyczne i funkcjonalne.

Walter Gropius. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Walter Adolph Gropius (1848–1911), architekt, radca budowlany;
• Matka: Manon Auguste Pauline Scharnweber (1855–1933), córka polityka Georga Scharnwebera;
• Żona: 1) od 1915 (rozwód 1920) Alma Mahler (1879–1964), 2) od 16 października 1923 Ilse Frank (1897–1983);
• Dzieci: Manon (1916–1935), adoptowana córka siostry Herthy drugiej żony Beate Frank.

Biografia

Walter Gropius urodził się 18 maja 1883 roku jako trzecie z czworga dzieci architekta Waltera Adolpha Gropiusa i jego żony Manon z domu Scharnweber. W latach 1903–1905 studiował architekturę w Wyższej Szkole Technicznej (obecnie Uniwersytet Techniczny) w Monachium, a od 1906 kontynuował studia w Wyższej Szkole Technicznej w Berlinie. W 1907 roku przerwał naukę, nie przystępując do egzaminów dyplomowych. Po rocznym pobycie w Hiszpanii rozpoczął w 1908 roku pracę w biurze projektowym Petera Behrensa, w którym pracowali także inni sławni później architekci, między innymi Ludwig Mies van der Rohe i Le Corbusier. Po dwóch latach pracy u Behrensa usamodzielnił się w 1910 roku jako designer przemysłowy i architekt, ale przez całe życie skazany był na wsparcie rysunkowe zdolnych współpracowników^[1]. Jego głównym współpracownikiem został Adolf Meyer. W tym samym roku dzięki protekcji Karla Ernsta Osthausa, który wcześniej załatwił mu pracę u Behrensa, został członkiem organizacji skupiającej architektów, artystów i inżynierów Deutscher Werkbund (Niemiecki Związek Twórczy).

Na potrzeby założonego w 1909 roku w Hagen Deutsches Museum für Kunst in Handel und Gewerbe zorganizował w 1912 roku zbiór wzorcowych projektów towarów fabrycznych. Jako designer zaprojektował wnętrza, tapety, masowo produkowane meble, karoserie samochodów i lokomotywę spalinową.

Pierwszym poważnym dziełem, w którym mógł wyrazić swoją kreatywność było zlecenie z 13 maja 1911 roku na budowę fabryki obuwia Fagus-Werk w Alfeld. Budynek, ukończony w 1913 roku, powstał przy ścisłej współpracy z Adolfem Meyerem. Budowla, charakteryzująca się płaskimi dachami, metalową konstrukcją i całkowicie przeszklonymi fasadami, których strukturę wizualną tworzą ortogonalne linie, jest uważana za dzieło wyznaczające trendy tego, co później zostało nazwane „architekturą modernistyczną”, która stała się ogólnym terminem w latach 20-tych pod nazwą „Nowe budownictwo” (Neues Bauen) lub „Nowa Rzeczowość” (Neue Sachlichkeit). Zastosowanie konstrukcji nośnej zwolniło ściany z ich funkcji nośnej i tym samym oddzieliło konstrukcję nośną od przegród zewnętrznych. Umożliwiło to stworzenie dużych przestrzeni szklanych, które rozciągają się na trzech poziomach budynku. Są one obramowane metalowymi ramami oddzielonymi słupami pokrytymi ceglaną okładziną. W tym projekcie architekci wprowadzili narożniki budynku w całości w szklanych ramach. Fabryka Fagus została w czerwcu 2011 roku wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Pozytywne przyjęcie przez krytykę projektu fabryki Fagus skłoniło Gropiusa i Meyera do przedstawienia w 1914 roku prototypu kompleksu biurowego i fabryki na wystawę Deutscher Werkbund w Kolonii. Szczególną cechą tego projektu były okrągłe przeszklone wieże schodowe, które później Erich Mendelsohn wykorzystał jako nowy motyw projektowy w swoich domach towarowych w latach 20-tych.

Podczas I wojny światowej Walter Gropius służył jako podoficer. Podczas czteroletniej służby na froncie zachodnim został ciężko ranny i odznaczony Krzyżem Żelaznym.

W 1915 roku Walter Gropius poślubił Almę Mahler, wdowę po Gustavie Mahlerze. W następnym roku urodziła się ich córka Manon. W 1920 roku małżonkowie rozwiedli się. Śmierć Manon, 22 kwietnia 1935 roku w wieku osiemnastu lat, skłoniła Albana Berga do skomponowania utworu Koncert skrzypcowy „Pamięci Anioła”.

W trakcie rewolucji listopadowej w 1918 roku angażował się w związku architektów, malarzy, rzeźbiarzy i pisarzy Arbeitsrat für Kunst (Rada Robotnicza dla Sztuki). Związek domagał się zburzenia wszystkich pomników wojennych, promocji muzeów jako miejsc edukacji, uznanie wszystkich zadań budowlanych za zadania publiczne, a nie prywatne i widział w sztuce środek do zrewolucjonizowania społeczeństwa. Od marca 1919 roku Gropius należał do jego trzyosobowego kierownictwa, razem z Adolfem Behne i Césarem Kleinem. Grupa rozwiązała się w 1921 roku. Poza tym pod pseudonimem „Maß” należał od listopada 1919 do grudnia 1920 roku do grupy korespondencyjnej Die Gläserne Kette (Szklany Łańcuch), która skupiała architektów, a ich korespondencja stanowiła podstawę teoretyczną architektury ekspresjonistycznej w Niemczech.

Walter Gropius stał się znany dzięki zaangażowaniu w zakładaniu Bauhausu. W 1918 roku został profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Weimarze, a w 1919 roku następcą Henryego van de Velde w Großherzoglich-Sächsischen Hochschule für Bildende Kunst w Weimarze. Przeprowadził fuzję tych dwóch uczelni i nazwał nową instytucję „Staatliches Bauhaus in Weimar“. W opublikowanym wówczas manifeście Bauhausu sformułował cel nowej placówki, którym była synteza w jednej formie: architektury, sztuk plastycznych i malarstwa. Jako nauczycieli pozyskał dla uczelni wybitnych artystów takich jak Lyonel Feininger (1919), Johannes Itten (1919), Gerhard Marcks (1919), Paul Klee (1921), Oskar Schlemmer (1921) czy Wassily Kandinsky (1922). Pragnął, aby uczniowie nauczyli się używać nowoczesnych i innowacyjnych materiałów oraz myśleć o produkcji i projektowaniu w dobie industrializacji. Wprowadził do programu kurs wstępny tzn. semestr ogólnego treningu kreatywności jako warunek przyjęcia do konkretnej pracowni. Warsztaty utworzone przez Gropiusa obejmowały różnorodne materiały i techniki: metal, stolarstwo, tkaniny, szkło, ceramikę, malarstwo ścienne, rzeźbę w drewnie i kamieniu, teatr, druk i introligatorstwo. Stanowisko dyrektora Bauhausu piastował do 1925 roku w Weimarze, a potem po przeniesieniu placówki w Dessau. Jego następcą w 1928 roku został szwajcarski architekt Hannes Meyer, który w 1930 roku wyjechał do ZSRR. Ludwig Mies van der Rohe prowadził Bauhaus aż do jego zamknięcia po dojściu do władzy narodowych socjalistów.

Od 1926 roku Walter Gropius zajmował się masowym budownictwem mieszkaniowym, aby rozwiązać problemy urbanistyczne i społeczne oraz opowiadał się za racjonalizacją rzemiosła budowlanego. Sięgał przy tym do opracowań Martina Wagnera, który już w 1918 roku opublikował wskazówki dotyczące przyjęcia amerykańskiej metody racjonalizacji w budownictwie niemieckim. Projektując osiedle „Am Lindenbaum“ (1929/1930) stał się Gropius jednym z architektów projektu urbanistycznego „Neues Frankfurt”. Wykonał liczne projekty mieszkaniowe, takie jak osiedle Dessau-Törten (1926–1931) z Leopoldem Fischerem, Dammerstock (1928/1929), bloki mieszkalne w Siemensstadt w Berlinie (1929/1930) i projekt Wannsee-Uferbebauung, również w Berlinie (1930/1931).

Walter Gropius i Erwin Piscator wykonali w 1927 roku projekt teatru totalnego „Totaltheater”, którego celem było zniesienie przestrzennego rozdzielenia między aktorami i widzami. Od 1928 roku pracował w Berlinie jako niezależny architekt. Przez krótki czas pracowała w jego biurze w 1929 roku Marianne Brandt jako architekt wnętrz. W 1930 roku wraz z innymi członkami Bauhausu zorganizował w Paryżu, sponsorowaną przez państwo, wystawę Werkbundu na temat „Mieszkanie” (Die Wohnung). Od 1929 do 1933 roku pracował razem z Hannsem Dustmannem.

Po przejęciu władzy przez nacjonalistów i zamknięciu przez nich w 1934 roku Bauhausu wyemigrował wraz z drugą żoną, która pochodziła z rodziny żydowskiej, do Londynu. W następnym roku Walter Gropius udał się do Cambridge w USA, gdzie pracował jako profesor architektury w „Graduate School of Design“ Uniwersytetu Harvarda. W 1938 roku przeprowadził się do nowo wybudowanego domu w Lincoln (Massachusetts), który jest obecnie wpisany na listę National Historic Landmark w National Register of Historic Places pod nazwą Gropius House i jest otwarty dla zwiedzających jako muzeum.

W latach 1941–1948 ściśle współpracował z Konradem Wachsmannem. Wspólnie rozwinęli i wyprodukowali we własnej firmie General Panel Corporation w Lincoln znany system budowy domów prefabrykowanych „Packaged House System“. Celem nie było zaprojektowanie konkretnego typu domu, ale opracowanie prefabrykowanych elementów, z których można by zbudować dowolny jedno- lub dwupiętrowy dom, po prostu łącząc je ze sobą na placu budowy. Wachsmann opracował uniwersalne kotwy do łączenia poszczególnych elementów w sposób niewidoczny. Ten czteroczęściowy, stalowy element łączący umożliwił montaż identycznych elementów konstrukcyjnych w kierunku pionowym i poziomym. Same elementy budynku składały się z nośnych ram drewnianych, które od zewnątrz były pokryte pionowym deskowaniem. Okna, drzwi, szkło, okucia i instalacja mechaniczna zostały zaliczone do składników zmiennych. Z kolei dla zabudowy wewnętrznej Wachsmann opracował w latach 1942-43 system ścian działowych, którego cechą szczególną było to, że do połączenia poszczególnych elementów nie było potrzebne żadne mechaniczne połączenie.

W 1946 roku Walter Gropius założył grupę The Architects Collaborative, Inc. (TAC) jako stowarzyszenie młodych architektów. Jednym z dzieł tego zespołu jest Graduate Center Uniwersytetu Harvarda w Cambridge (1949/1950). Jego książka Architecture - Paths to an Optical Culture była wezwaniem do kreatywności i pracy zespołowej w służbie społeczeństwa.

W ostatnich latach życia ponownie często pracował w Berlinie, gdzie między innymi w 1957 roku w ramach międzynarodowej wystawy „Interbau” zbudował dziewięciopiętrowy blok mieszkalny w dzielnicy Hansaviertel. Wklęsły południowy front i otwarty parter tego budynku są uważane za typowe przykłady późnego modernizmu.

7 czerwca 1969 roku Walter Gropius został przyjęty do szpitala w Bostonie z powodu zapalenia gruczołu. W dniu 15 czerwca przeszedł operację. Operacja zakończyła się sukcesem, dając nadzieję na powrót do zdrowia. Jednak nastąpił u niego zator płucny, który spowodował śmierć we śnie 5 lipca 1969 roku w wieku 86 lat.

Budowle i projekty (wybór)

• od 1911: Fagus-Werk w Alfeld (1 etap budowy 1911/1912, 2 etap budowy 1913/1914, wykończenia do 1925, światowe dziedzictwo UNESCO)
• 1913–1914: osiedle mieszkaniowe „Eigene Scholle“ w Wittenberdze
• 1921: Haus Sommerfeld w Berlinie-Lichterfelde, Limonenstraße 30 (zachowane tylko budynki gospodarcze)
• 1922–1923: grobowiec Alberta Mendela na Jüdischer Friedhof Berlin-Weißensee
• 1924: dom mieszkalny Felixa Auerbacha w Jenie, Schaefferstraße 9 (zabytek kultury)
• 1924: projekt przedszkola Friedrich-Fröbel-Haus w Bad Liebenstein (nie zrealizowany)
• 1925–1926: rozbudowa fabryki AMCO w Kirchbrak (budynek zabytkowy)
• 1925–1926: główny budynek Bauhausu w Dessau
• 1926–1928: osiedle Dessau-Törten
• 1927–1929: Urząd Pracy w Dessau (projekt konkursowy 1927, realizacja budowy 1928–1929)
• 1927–1929: dom mieszkalny dla Therese Zuckerkandl w Jenie, Weinbergstraße 4a (zabytek kultury)
• 1928–1929: budynki mieszkalne na osiedlu Dammerstock w Karlsruhe
• 1929–1930: osiedle „Am Lindenbaum“ we Frankfurcie nad Menem (w ramach projektu Neues Frankfurt)
• 1931–1932: domy dla programu domów miedzianych firmy Hirsch Kupfer- und Messingwerke w Finow koło Eberswalde
• 1937: Gropius House w Lincoln (Massachusetts, USA)
• 1941–1943: domy prefabrykowane Packaged House System w Lincoln (Massachusetts, USA) (razem z Konrad Wachsmann)
• 1948–1950: Graduate Center Uniwersytetu Harvard
• 1957: uniwersytet w Bagdadzie
• 1957–1959: drapacz chmur Pan Am Building na Manhattanie w Nowym Jorku
• 1956–1961: ambasada USA w Atenach
• 1960: synagoga Temple Oheb Shalom w Baltimore
• 1964–1966: John F. Kennedy Federal Building w Bostonie
• 1965: fabryka porcelany Rosenthal w Selb
• 1967–1970: budynki fabryki Thomas Glaswerk, tzw. „Szklana Katedra” (Glaskathedrale) w Ambergu (projekt w 1967, ukończona w 1970)

Bauhaus w Dessau .
Źródło: Wikimedia Commons

Pan Am Building (obecnie MetLife) na Manhattanie w Nowym Jorku.
Źródło: Wikimedia Commons

Fabryka obuwia Fagus-Werk w Alfeld.
Źródło: Wikimedia Commons

Gropius House w Lincoln.
Źródło: Wikimedia Commons

Bauhaus-Archiv w Berlinie.
Źródło: Wikimedia Commons

Urząd Pracy w Dessau.
Źródło: Wikimedia Commons

Literatura

• Reginald R. Isaacs: Walter Gropius. Der Mensch und sein Werk. Gebrüder Mann, Berlin 1983
• Ulrich Müller: Raum, Bewegung und Zeit im Werk von Walter Gropius und Ludwig Mies van der Rohe. Akademie-Verlag, Berlin 2004

Linki

• Walter Gropius w Google Arts & Culture, online, dostęp 20.01.2022
• Prace Gropiusa w https://www.bildindex.de/ online

Przypisy

1. ↑Nerdinger, Winfried: Der Architekt Walter Gropius : Zeichnungen, Pläne, Fotos, Werkverzeichnis. Berlin 1985, s. 29–32.