Ernst Troeltsch

Ernst Troeltsch (ur. 17 lutego 1865 w Haunstetten (obecnie część Augsburga); zm. 1 lutego 1923 w Berlinie) − niemiecki teolog ewangelicki, filozof kultury, socjolog i liberalny polityk.

Ernst Troeltsch
Ernst Troeltsch.
Źródło: Wikimedia Commons

Życiorys

Po ukończeniu w 1883 r. protestanckiego gimnazjum humanistycznego Gymnasium bei St. Anna w Augsburgu Troeltsch studiował w latach 1884-1888 teologię ewangelicką na uniwersytetach w Erlangen, Berlinie i Getyndze. W Erlangen wstąpił w semestrze zimowym 1884/85 do organizacji studenckiej Christliche Studentenverbindung Uttenruthia. W 1891 r. w Getyndze habilitował się pracą pt. Vernunft und Offenbarung bei Johann Gerhard und Melanchthon i został tam Privatdozentem.

Od 1892 r. pracował na uniwersytecie w Bonn jako profesor nadzwyczajny teologii systematycznej. W 1894 przeniósł się na uniwersytet do Heidelbergu, gdzie pełnił tę samą funkcję. Od 1909 do 1914 r. był delegatem do I Izby Badeńskiego Zgromadzenia Krajowego. W 1912 r. wybrano go na członka korespondencyjnego Pruskiej Akademii Nauk. Podczas pobytu w Heidelbergu połączyła go przyjaźń i wspólna praca z Maxem Weberem (1864–1920). Od 1915 r. Troeltsch został profesorem „filozofii religii, społecznej i historii oraz chrześcijańskiej historii religii” na Fakultecie Filozoficznym Uniwersytetu Humboldtów w Berlinie.

Podczas I wojny światowej Troeltsch należał do orędowników ideii z 1914 roku (Ideen von 1914 – poglądy niemieckich intelektualistów w sprawie celów wojny i okresu po jej zakończeniu. Jednym z pierwszych ważniejszych dokumentów był Manifest der 93 podpisany przez 93 przedstawicieli nauki, artystów i pisarzy). W 1917 r. brał znaczący udział w założeniu partii Volksbund für Freiheit und Vaterland będącej w opozycji do prowojennej, nacjonalistycznej, antysemickiej Deutsche Vaterlandspartei (Niemiecka Partia Ojczyźniana). Od 1919 do 1921 zasiadał w Pruskim Zgromadzeniu Narodowym z ramienia Deutsche Demokratische Partei (Niemiecka Partia Demokratyczna). Od lipca 1920 r. pracował także w pruskim ministerstwie kultury, gdzie zajmował się polityką kościelną i kulturalną.

Ernst Troeltsch zmarł 1 lutego 1923 w Berlinie i został pochowany na Cmentarzu Inwalidów (Invalidenfriedhof).

Poglądy

Troeltsch uważany jest za systematyka tzw. „szkoły historyczno-religijnej” (Religionsgeschichtliche Schule), do której należeli teolodzy ewangeliccy habilitujący się ok. 1890 r. przeważnie na uniwersytecie w Getyndze. W tym kontekście znaczenie mają jego prace dotyczące istoty i znaczenia chrześcijaństwa, stosunku historyzmu i teologii, jak również państwa i Kościoła. Wielkie oddziaływanie osiągnęła w 1902 jego rozprawa pt. Die Absolutheit des Christentums und die Religionsgeschichte (Absolutność chrześcijaństwa i historii religii). Troska Troeltscha dotyczyła przyszłości ukształtowanych przez chrześcijaństwo kultury i modernizmu (nowoczesności) Europy. Chodziło mu o zachowanie substancji chrześcijaństwa, które chciał pogodzić z intelektualną formą modernizmu.

W eseju Christentum und Religionsgeschichte (Chrześcijaństwo i historia religii) z 1897 r. reaguje na zakwestionowanie teologii chrześcijańskiej przez materializm i nauki przyrodnicze. Odnośnie tego ustalił, że „rozum jest pewną niezmienną i samoistną siłą wynikającą z natury”, z której „we wzajemnym oddziaływaniu z wymaganiami zmysłowej rzeczywistości” powstaje historia.[1] Przez to Troeltsch przyłączył się do historiografii. Ponieważ rozum istnieje jako samoistna działająca siła natury, nie powstaje sprzeczność między naukami przyrodniczymi a religią.

Po drugie Troeltsch odpowiada na wyzwania, które dzięki globalnej historii religii pojawiają się przed chrześcijaństwem. Dzięki odkryciu i opisaniu innych religii, w szczególności religii indyjskich, powstaje według niego pozór, że religie są „tylko wznoszącymi i opadającymi falami[…], nieskończenie różnymi i bez trwania.”[2] Temu przeciwstawia tezę, że we wszystkich religiach istnieje „ziarno”, „nie dającego się zanalizować przeżycia”.[3] To przeżycie religijne powstaje z jednej strony przez zewnętrzne (w naturze i historii), z drugiej strony przez wewnętrzne bodźce (w sumieniu i sercu).[4] Centralna myśl wszystkich religii tworzy się w ich rozwoju i przypuszczalnie nie można jej znaleźć w „abstrakcji religii”, lecz tylko w jakiejś „szczególnie silnie i czysto ukształtowanej konkretnej religijności”.[5] Instytucje religijne takie jak Kościół nie odgrywają dla Troeltscha żadnej roli. Wręcz przeciwnie: we wszystkich religiach można zaobserwować „tendencję do czystej wewnętrznej powszechności[6], do „uduchowienia, uwewnętrznienia, umoralnienia i indywidualizacji i […] wytworzenia zawsze głębokiej wiary w zbawienie.[7] Urzeczywistnienie tej podstawowej myśli zdarza się jednakże w różnych religiach w różnorodnych stopniach. Tylko w chrześcijaństwie odłączenie się od natury ku uduchowieniu, rezygnacja ze wszystkich własnych korzyści dla czystej wewnętrznej powszechności stało się „historyczną siłą”.[8]

Troeltsch pojmuje religię jako „pewną wewnętrzną styczność z boskością”.[9] Dzięki takiej definicji mógł postulować chrześcijaństwo jako najwyższą religię. Reprezentuje konsekwentnie metodyczne rozdzielenie egzegezy i teologii systematycznej, które uzasadnił różnymi standardami racjonalnymi obu dyscyplin.

W XX wieku poglądy jego miały szczególne znaczenie dla rozwoju teologii protestanckiej. Jego koncepcja teologii historyzującej tworzy punkt wyjścia dla różnorodnych modeli opisującym stosunek chrześcijaństwa i modernizmu. Bez jego teorii chrześcijaństwa niemożliwe byłyby sformułowanie poglądów m.in. przez Paula Althausa (1888–1966) i Wernera Elerta (1885-1954).

Dzieła (wybór)

  • Vernunft und Offenbarung bei Johann Gerhard und Melanchthon : Untersuchung zur Geschichte der altprotestantischen Theologie, 1891.
  • Die wissenschaftliche Lage und ihre Anforderungen an die Theologie, 1900.
  • Die Absolutheit des Christenthums und die Religionsgeschichte, 1902.
  • Politische Ethik und Christentum, 1904.
  • Psychologie und Erkenntnistheorie in der Religionswissenschaft, 1905.
  • Protestantisches Christentum und Kirche in der Neuzeit, 1906.
  • Religionsphilosophie, 1907.
  • Die Bedeutung des Protestantismus für die Entstehung der modernen Welt, 1911.
  • Die Bedeutung der Geschichtlichkeit Jesu für den Glauben, 1911.
  • Gesammelte Schriften, 4 tomy, 1912-1925
    • Tom 1 : Die Soziallehren der christlichen Kirchen und Gruppen,1912
    • Tom 2 : Zur religiösen Lage, Religionsphilosophie und Ethik, 1913
    • Tom 3 : Der Historismus und seine Probleme, 1922
    • Tom 4 : Aufsätze zur Geistesgeschichte und Religionssoziologie, 1925

Literatura

  • Trutz Rendtorff: Troeltsch, Ernst. W: Theologische Realenzyklopädie. Tom 34 (2002), s. 130–143.
  • Klaus-Gunther Wesseling: Ernst Troeltsch. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 12, Bautz, Herzberg 1997, ISBN 3-88309-068-9, sp. 497–562.
  • Walther Köhler: Ernst Troeltsch. Tübingen 1941.

Linki

Przypisy

  1. ↑ Ernst Troeltsch: Christentum und Religionsgeschichte. W: Ernst Troeltsch (Hrsg.): 1. Auflage. Zur religiösen Lage, Religionsphilosophie und Ethik, Nr. 2. Mohr, Tübingen 1913, ISBN 3-511-06212-8, s. 328–363, tu: 333.
  2. ↑ Troeltsch: Christentum und Religionsgeschichte. Tübingen 1913, s. 335
  3. ↑ Ernst Troeltsch: Christentum und Religionsgeschichte. Tübingen 1913, s. 339.
  4. ↑ Ernst Troeltsch: Christentum und Religionsgeschichte. Tübingen 1913, s. 346.
  5. ↑ Ernst Troeltsch: Christentum und Religionsgeschichte. Tübingen 1913, s. 341.
  6. ↑ Ernst Troeltsch: Christentum und Religionsgeschichte. Tübingen 1913, s. 355.
  7. ↑ Ernst Troeltsch: Christentum und Religionsgeschichte. Tübingen 1913, s. 353.
  8. ↑ Ernst Troeltsch: Christentum und Religionsgeschichte. Tübingen 1913, s. 357; vgl. 351; 355–358.
  9. ↑ Ernst Troeltsch: Christentum und Religionsgeschichte. W: Gesammelte Schriften. 2, s. 328–363, s. 343.

Nowości

Popularne artykuły

Tematy pokrewne