Claude Debussy
(Achille) Claude Debussy (ur. 22 sierpnia 1862 w Saint-Germain-en-Laye; zm. 25 marca 1918 w Paryżu) – francuski kompozytor uważany często za twórcę impresjonizmu muzycznego. Przez krótki czas był pod wpływem muzyki Richarda Wagnera i Piotra Czajkowskiego. Jego poemat symfoniczny „Preludium do "Popołudnia fauna"” (Prélude à l'Après-midi d'un faune) krytycy uznali za początek muzyki impresjonistycznej. Muzyka Debussy’ego charakteryzuje się wyraźnym wpływem orientalnych kultur muzycznych oraz zastosowaniem niekonwencjonalnych skal muzycznych. Wywarł silny wpływ na kolejne generacje kompozytorów i dla wielu stał się ucieleśnieniem rewolucji muzycznej XX wieku.
 |
| Claude Debussy ok. 1908 roku. Źródło: Wikimedia Commons |
Genealogia
Ojciec: Manuel-Achille Debussy (1836–1910); matka: Victorine Joséphine Sophie z d. Manoury (1836–1915); rodzeństwo: Adèle (ur. 23.07.1863), Emmanuel-Léon (19.09.1867), Alfred Lucien (16.02.1870), Eugène (1873–1877; żona: 1) od 19 października 1899 krawcowa Marie-Rosalie (Lilly) Texier (1873–1932), 2) od 20 stycznia 1908 Emma Bardac z domu Moyse (1862–1934); dzieci: córka Claude-Emma Debussy zwana „Chouchou” (1905–1919).
Życiorys
Claude Debussy urodził się 22 sierpnia 1862 w Saint-Germain-en-Laye jako pierwsze z pięciorga dzieci byłego wojskowego Manuela-Achille Debussy'ego (1836–1910) i jego żony Victorine Joséphine Sophie z domu Manoury (1836–1915). Ochrzczony został dopiero po dwóch latach 31 lipca 1864 roku, a jego rodzicami chrzestnymi zostali bankier Achille Arosa i jego metresa, ciotka Claude'a Clémentine Debussy, która akt chrztu podpisała jako Octavie de La Ferronière. Rodzice zajmowali się sprzedażą porcelany i ceramiki, ale interes nie był lukratywny. Po zamknięciu sklepu w Saint-Germain-en-Laye w 1864 roku Manuel-Achille Debussy z rodziną zamieszkał w domu matki żony w Clichy, a następnie we wrześniu 1867 roku w Paryżu, gdzie początkowo pracował jako pośrednik, a od 1868 w wydawnictwie Paul Dupont. Początkiem 1870 roku Achille-Claude z matką i rodzeństwem pojechał do chrzestnej Clémentine Debussy do Cannes, a ojciec pozostał w Paryżu. Po wybuchu wojny francusko-pruskiej w 1870 roku wydawnictwo zwolniło 15 listopada pracowników i Manuel-Achille Debussy stracił pracę. Kolejne zatrudnienie znalazł w merostwie I dzielnicy, ognisku późniejszej Komuny paryskiej.
W tym czasie Claude Debussy, przebywając w Cannes, pierwszy raz zetknął się z światem muzyki. Ciotka Clémentine spostrzegła talent muzyczny chrześniaka i znalazła mu pierwszego nauczyciela gry na fortepianie, włoskiego skrzypka mieszkającego w Cannes, Jeana Cerutti. W tym czasie ojciec został członkiem gwardii narodowej i jako dowódca batalionu brał udział w paryskim powstaniu zwanym Komuną Paryską. Manuel-Achille Debussy został internowany razem z innymi komunardami i skazany na cztery lata więzienia. Po roku pozbawienia wolności karę zamieniono mu na cztery lata zawieszenia praw obywatelskich i rodzinnych. Reszta rodziny, mieszkająca w czasie tych wydarzeń w Cannes, wróciła do Paryża, gdzie Victorine Debussy wynajęła małe mieszkanie.
W trakcie pobytu w więzieniu Manuel-Achille Debussy zaprzyjaźnił się z muzykiem Charles'em de Sivry (1848-1900), szwagrem Paula Verlaine'a. Charles de Sivry zaproponował, aby Claude Debussy uczył się gry na fortepianie u jego mamy, Madame Antoinette-Flore Mauté de Fleurville, która była wyborną pianistką, a kilka lekcji otrzymała od samego Fryderyka Chopina. Madame Mauté poznała talent chłopca, który dzięki niej robił duże postępy. Już po roku nauki Claude Debussy, mający zaledwie dziesięć lat, który nie uczęszczał do żadnej szkoły (w przeciwieństwie do braci i siostry), a którego pisać, czytać i liczyć nauczyła matka, dzięki rekomendacji kompozytora Féliciena Davida został przyjęty 22 października 1872 roku do Konserwatorium Paryskiego (Conservatoire de Paris).
25 października 1872 roku rozpoczął naukę w klasie gry na fortepianie prowadzonej przez Antoine'a François Marmontela (1816–1898), a 7 listopada tego samego roku w klasie solfeżu Alberta Lavignaca (18461–1916). 16 stycznia 1876 roku Claude Debussy wystąpił pierwszy raz publicznie, akompaniując śpiewaczce Léontine Mendès w Chauny. Wykonywał tam też „Fantazję na wiolonczelę i fortepian” Gaetano Donizettiego (1797–1848) w towarzystwie wiolonczelisty Samary'ego, a następnie m.in. „Trio na fortepian, skrzypce i wiolonczelę” Josepha Haydna (1732–1809). 27 listopada 1877 roku rozpoczął naukę w klasie harmonii Émile'a Duranda (1830–1903). W organizowanych przez Konserwatorium konkursach nie odnosił większych sukcesów. W 1879 roku grał, z polecenia Antoine'a François Marmontela, w zespole kameralnym właścicielki zamku Chenonceau (Château de Chenonceau) Marguerite Pelouze (1836–1902), która fascynowała się muzyką Richarda Wagnera.
Pierwsze kompozycje Claude'a Debussyego przypadły prawdopodobnie na 1879 rok, chociaż nie istnieją żadne jego manuskrypty muzyczne datowane przed 1880 rokiem. O powstaniu jego pierwszych kompozycji fortepianowych w 1879 roku wspomina Paul Vidal (1863–1931) w swoich wspomnieniach. Debussy komponował wówczas muzykę do tekstów Alfreda de Musseta (1810–1857). Większość tych kompozycji zaginęła, ale niektóre odnaleziono, m.in. „Madrid”. Od 1880 roku Debussy rozpoczął naukę w klasie akompaniamentu fortepianowego pod kierunkiem Auguste'a Bazille'a (1828–1891). To właśnie w tej klasie Debussy zdobył jedyną pierwszą nagrodę w ciągu 10 lat nauki w Konserwatorium. W tym czasie kontynuował także naukę harmonii u Émile'a Duranda, a podczas egzaminu, realizacji "danego basu", jury podkreśliło pół tuzina błędów kwint lub oktaw. Jego imię zostało wykreślone z rejestru uczniów klasy, a on nawet nie został sklasyfikowany.
Kolejny raz pomógł mu przezwyciężyć tę porażkę Antoine François Marmontel, który polecił go znanej protektorce Piotra Czajkowskiego (1840–1893) Nadieżdie von Meck, u której przebywał w lecie 1880 roku w Interlaken w Szwajcarii. Grano tam wiele utworów Czajkowskiego. Nadieżda von Meck bardzo chwaliła wyśmienitą technikę Debussyego, a przecież znała wybitnych pianistów takich jak Anton Rubinstein (1829–1894) i Ferenc Liszt (1811–1886). Jakiś czas później Nadieżda von Meck z dziećmi i Debussym zamieszkali w Arcachon, gdzie młody kompozytor badał muzykę Czajkowskiego. Z Arcachon Claude Debussy razem z rodziną von Meck wyruszył w długą podróż, prowadzącą przez Paryż, Niceę, Genuę i Neapol do Florencji, gdzie 19 września 1880 roku zamieszkali w Villa Oppenheim (obecnie Grand Hotel Villa Cora). To tam Debussy wykonał swoje pierwsze kompozycje, z których „Danse bohémienne pour piano” Nadieżda posłała Czajkowskiemu, który krytycznie ocenił ten utwór. W Florencji na prośbę Nadieżdy von Meck dokonał też transkrypcji „Jeziora łabędziego” na fortepian na cztery ręce.
Po powrocie w listopadzie 1880 roku do Paryża zapisał się do klasy kompozycji kierowanej przez Ernesta Guirauda (1837–1892). W tym samym roku rozpoczął naukę w klasie organowej Césara Francka (1822–1890), do której uczęszczał zaledwie przez kilka miesięcy. Jednocześnie debiutował jako nauczyciel, ucząc 10-letniego Georges'a Cuignache'a, którego powierzył mu Albert Lavignac (1846–1916), nauczyciel teorii muzyki. Potrzeba stałego dochodu skłoniła go do zatrudnienia się w roli akompaniatora na kursach śpiewu Marii Moreau-Sainti. Przez cztery lata grał tam we wtorki i piątki. Tam poznał też 32-letnią mężatkę Marie Vasnier, matkę dwójki dzieci, z którą romansował przez 8 lat. Marie Vasnier wprowadziła 19-letniego muzyka w świat miłości, literatury i stała się inspiracją jego wielu pieśni o miłości do poematów Théophile'a Gautiera (1811–1872), Leconte'a de Lisle (1818–1894) i Théodore'a de Banville'a (1823–1891). W lecie 1881 roku odwiedził Nadieżdę von Meck i jej rodzinę w Moskwie. Po spędzonych tam dwóch miesiącach udał się z rodziną von Meck do Florencji. Do Paryża wrócił w pierwszych dniach grudnia 1881 roku, gdzie akompaniował Marie Vasnier w licznych koncertach publicznych i opublikował pierwszą pieśń na głos i fortepian „Nuit d’étoiles” (Gwiezdna noc), którą zadedykował Madame Moreau-Sainti.
Okres między 1880 a 1882 rokiem był decydujący dla Claude'a Debussyego. Mimo względnych niepowodzeń szkolnych, liczne podróże z rodziną von Meck przysporzyły mu licznych doświadczeń i dodały pewnością siebie. Co więcej, komponował w tym czasie z łatwością i żywił poważne nadzieje na sukces. Dowodem tej pewności siebie było wydrukowanie wizytówek z nazwiskiem "A. de Bussy".
W 1882 roku poniósł porażkę w konkursie Prix de Rome, w którym w 1883 roku otrzymał drugą nagrodę za kantatę „Le Gladiateur” (Gladiator). W 1884 roku młody muzyk zajął pierwsze miejsce w konkursie Prix de Rome za kantatę „L’Enfant prodigue” (Dziecko marnotrawne). Zgodnie z regulaminem konkursu otrzymał trzyletnie stypendium na pobyt w Villa Medici (Willa Medyceuszy) w Rzymie. W styczniu 1885 roku wyjechał do Wiecznego Miasta, gdzie odkrył muzykę renesansowego kompozytora Giovanni Pierluigi da Palestrina (1525–1594). Spotkał tam Ferenca Liszta i Giuseppe Verdiego (1813–1901). Podczas pobytu w Rzymie skomponował zaledwie cztery kompozycje: utwór chóralno-symfoniczny „Zuleima” (według tekstu Heinricha Heine i libretta Georges'a Boyera (1850-1931)), suitę symfoniczną „Printemps” (Wiosna) i kantatę „La Damoiselle élue” (1887–88 do poematu „The Blessed Damozel” Dante Gabriela Rossetti (1828–1882)). Te dzieła posłane do Konserwatorium zostały ocenione, szczególnie „Zuleima”, jako "dziwne, niezrozumiałe i niemożliwe do wykonania".
Po dwóch latach zrezygnował z pobytu w Rzymie w 1887 roku i wrócił do Paryża. Po powrocie rozpoczął związek z Gabrielle Dupont, z którą mieszkał prawie przez 10 lat w mieszkaniu przy rue de Londres nr 42. W latach 1884–1892 prowadził życie typowe dla paryskiej bohemy. Około 1887 roku uczęszczał na spotkania wtorkowe Stéphane'a Mallarmé (1842–1898) i do salonu malarza Léopolda Stevensa (1860–1935). W 1888 roku udał się do Bayreuth, gdzie oglądał kilka oper Richarda Wagnera: „Die Meistersinger von Nürnberg” (Śpiewacy norymberscy), „Tristan und Isolde” (Tristan i Izolda), „Parsifal”. Jednak decydujący wpływ na dalszą twórczość kompozytora miało zetknięcie z rytmem i egzotycznymi dźwiękami jawajskich gamelan podczas wystawy światowej w Paryżu w 1889 roku.
W 1890 roku wykonana została jego suita fortepianowa „Suite bergamasque” inspirowana wierszem Paula Verlaine’a „Clair de lune” (Światło księżyca), następnie „Kwartet smyczkowy g-moll”, którego premiera odbyła się 29 grudnia 1893 roku w Société nationale de musique, a w 1894 roku odbyła się premiera poematu symfonicznego „Prélude à l'après-midi d'un faune” (Preludium do "Popołudnia fauna"), nawiązującego do poematu Stéphane’a Mallarmé „L'Après-midi d'un faune” (Popołudnie fauna). Utwór ten uważany jest przez krytyków za początek impresjonizmu muzycznego.
W 1894 roku Claude Debussy zaczął pracę nad operą „Rodrigue et Chimène” (ukończona dopiero w 1993 roku przez rosyjskiego kompozytora Edisona Denisova) i dwoma nieukończonymi jednoaktowymi operami według Edgara Allana Poe. 30 kwietnia 1902 w Opéra-Comique w Paryżu miała miejsce prapremiera pięcioaktowego dramatu lirycznego „Pelléas et Mélisande” (Peleas i Melisanda), do którego Debussy napisał muzykę, a także libretto według dramatu „Pelléas et Mélisande” Maurice’a Maeterlincka. Początkowo opera ta okazała się porażką, ale po kilku późniejszych przedstawieniach stała się wielkim sukcesem kompozytora i rozwiązała na jakiś czas jego problemy finansowe.
W międzyczasie Claude Debussy rozstał się z Gabrielle Dupont i 19 października 1899 roku poślubił krawcową Marie-Rosalie (Lilly) Texier (1873–1932) z Bichain, gdzie Debussy spędzał lato w okresie od 1902 do 1904 roku i skomponował większość trzyczęściowego dzieła symfonicznego „La Mer” (Morze). Cztery lata później spotkał Emmę Bardac, żonę bankiera, która była kochanką Gabriela Fauré (1845–1924). Związek Debussyego z Emmą Bardac doprowadził do próby samobójczej żony, która postrzeliła się w klatkę piersiową. Lilly Texier przeżyła, ale jej nieudana próba samobójcza wywołała skandal, Debussy był stanowczo krytykowany za swoją postawę, nawet przez bliskich przyjaciół. Po rozwodzie ożenił się 20 stycznia 1908 roku z Emmą. Urodzonej 30 października 1905 roku córce Claude-Emma Debussy zadedykował skomponowaną między 1906 a 1908 rokiem suitę fortepianową „Children’s Corner” (Kącik dziecięcy).
Na początku XX wieku Debussy pod pseudonimem „Monsieur Croche” zaczął publikować w licznych czasopismach artykuły jako krytyk muzyczny. W tym czasie przyjaźnił się z Igorem Strawinskim (1882–1971) oraz swoim pierwszym biografem Louis'em Laloyem (1874–1944), któremu zadedykował pierwszą część pt. „Cloches à travers les feuilles” (Dzwony brzmią poprzez liście) powstałego w 1907 roku drugiego cyklu „Images” (Obrazy).
Około 1910 roku zdiagnozowano u Debussyego raka odbytnicy. W listopadzie 1913 roku przebywał jeszcze w Sankt Petersburgu, gdzie jego koncerty odniosły wielki sukces. Claude Debussy zmarł 25 marca 1918 roku i pochowany został na Cmentarzu Père-Lachaise (Cimetière du Père Lachaise). Później jego szczątki przeniesiono na Cmentarz Passy (Cimetière de Passy). W grobie ojca pochowano w lipcu 1919 córkę Claude-Emmę, zmarłą na dyfteryt, a w 1934 spoczęła obok nich Emma Bardac.
Dzieła (wybór)
Utwory fortepianowe
- 1888-1889 : Petite Suite, utwór fortepianowy na 4 ręce
- 1888-1891 : Arabesques
- 1890 : Marche écossaise sur un thème populaire, utwór fortepianowy na 4 ręce
- 1890-1905 : Suite bergamasque
- 1903 : Estampes
- 1904 : Masques
- 1904 : L’Isle joyeuse
- 1904 : Images - Livre I
- 1906-1908 : Children’s Corner
- 1907 : Images - Livre II
- 1909-1912 : Préludes
- 1914-1915 : Six épigraphes antiques, utwór fortepianowy na 4 ręce
- 1915 : En blanc et noir, utwór na dwa fortepiany i 4 ręce
- 1915 : Études
Muzyka kameralna
- 1893 : Quatuor à cordes en sol mineur
- 1904 : Danse sacrée et danse profane, pour harpe et orchestre à cordes
- 1913 : Syrinx, pour flûte
- 1915 : Sonate pour violoncelle et piano
- 1915 : Sonate pour flûte, alto et harpe
- 1916-1917 : Sonate pour violon et piano
Utwory orkiestrowe
- 1892-1894 : Prélude à l’après-midi d’un faune
- 1897-1899 : Nocturnes
- 1903-1905 : La Mer
- 1905-1912 : Images pour orchestre
Dzieła sceniczne
- 1893-1902 : Pelléas et Mélisande – dramat liryczny w pięciu aktach do libretta Maurice'a Maeterlincka
- 1911-1912 : Khamma – balet
- 1911 : Le Martyre de saint Sébastien – misterium w pięciu aktach do libretta Gabriele'a D’Annunzio
- 1912 : Jeux – balet
- 1913 : La Boîte à joujoux – balet
Utwory wokalne
- 1888 : Ariettes oubliées do tekstów Paula Verlaine'a
- 1887-1889 : Cinq poèmes Charles'a Baudelaire'a
- 1891 : Fêtes galantes (pierwsza wersja) do tekstów Paula Verlaine'a
- 1891 : Trois mélodies do tekstów Paula Verlaine'a
- 1904 : Fêtes galantes (druga wersja) do tekstów Paula Verlaine'a
- 1913 : Trois poèmes Stéphane'a Mallarmé
- 1915 : Noël des enfants qui n'ont plus de maison
Literatura
- André Cœuroy: „Claude Debussy”, Paris, 1930.
- Robert Jardillier: „Claude Debussy”, Dijon, 1922.
- Léon Vallas: „Claude Debussy et son temps”, Paris, Alkan, 1932.