Polykarp Leyser
Polykarp (von) Leyser (ur. 18 marca 1552 w Winnenden; zm 22 lutego 1610 w Dreźnie) - teolog luterański, superintendent Brunszwiku, profesor teologii w Wittenberdze, elektorski naczelny kaznodzieja dworski i radca konsystorza Saksonii. Znaczenie Leysera nie leży, jak w przypadku jego przyjaciela Ägidiusa Hunniusa (1550-1603), w dalszym rozwoju ortodoksyjnej teologii luterańskiej. Reprezentował tutaj wraz z całym pokoleniem teologów to, co nazywano polemicznie jego „teologią szwabską”; sam jednak utożsamiał ją z teologią Martina Chemnitza (1522-1586) i „Formułą zgody”. Brał udział w sporze z kryptokalwinizmem, o egzorcyzmy, o luterańską chrystologię i doktrynę predestynacji.
 |
| Polykarp Leyser. Źródło: Wikimedia Commons |
Genealogia
- Ojciec: Kaspar Leyser (1526-54), pastor w Winnenden i Nürtingen;
- Matka: Margarete (zm. 1566), córka kupca Johanna Entringera z Tybingi;
- Ojczym: Lucas Osiander (zm. 1604), kaznodzieja dworski i radca konsystorza w Stuttgarcie;
- Żona: od 1580 Elisabeth (1561–1646), córka malarza Lucasa Cranacha Młodszego (1515-1586) i Magdaleny Schurff;
- Dzieci: 5 synów (2 wcześnie zmarło) i 8 córek.
Biografia
Polykarp Leyser urodził się 18 marca 1552 roku w Winnenden w Wirtembergii, gdzie jego ojciec Kaspar Leyser (1526-54) był pastorem i superintendentem. Po śmierci ojca matka, Margarete z domu Entringer, poślubiła teologa Lucasa Osiandera (1534-1604), który wraz z wujkiem Jakobem Andreae (1528-1590) wychowywał go w duchu ortodoksji luterańskiej. Po nauce szkolnej w Blaubeuren i Stuttgarcie studiował od 1566 roku, jako stypendysta książęcy, w Tybindze, gdzie w wieku 18 lat został magistrem (1570). W marcu 1573 roku był ordynowany i w tym samym roku został pastorem w Gellersdorf (Dolna Austria). W lipcu 1576 roku, razem z przyjacielem Ägidiusem Hunniusem (1550-1603), doktoryzował się w Tybindze z zakresu teologi, w listopadzie tego samego roku powołano go na generalnego superintendenta Wittenbergi, a w lutym 1577 na urząd ten wprowadził go Jakob Andreae. 8 czerwca 1577 roku został profesorem teologii w Wittenberdze, a 20 listopada 1577 członkiem konsystorza.
W marcu 1580 roku Polykarp Leyser ożenił się w Wittenberdze z Elisabeth Cranach, córką malarza Lucasa Cranacha Młodszego (1515-1586) i Magdaleny Schurff.
Jako przedstawiciel doktryny luterańskiej uczestniczył w pracach przy tworzeniu „Formuły zgody”, która ukazała się w 1580 roku w „Księdze zgody”. Przy tej okazji nawiązał bliskie kontakty z Martinem Chemnitzem (1522-1586) i Nikolausem Selneckerem (1530-1592). 25 czerwca 1577 roku, jako pierwszy duchowny Elektoratu Saksonii, podpisał „Formułę zgody”.
Gdy Martin Chemnitz zachorował miasto Brunszwik usiłowało już w 1585 roku powołać Leysera jako jego następcę, co jednak ten odrzucił ze względu na lojalność wobec elektora Saksonii. Jednak po śmierci elektora Augusta (1526- 1586) w lutym 1586 roku Polykarp Leyser padł ofiarą nowego kursu polityki kościelnej tzw. kryptokalwinistów i w lipcu 1587 roku został powołany do Brunszwiku jako zastępca superintendenta Johannesa Heidenreicha (1542-1617). We wrześniu wyruszył do Brunszwiku, gdzie po wygłoszeniu kazania próbnego objął natychmiast urząd, a w grudniu ostatecznie tam zamieszkał. Walka, którą superintendent miejski Heidenreich prowadził przeciwko Leyserowi, jako przedstawicielowi „Formuły zgody”, została przez Leysera wygrana i „Formuła zgody” stała się częścią porządku kościelnego Brunszwiku. 16 września 1588 roku Heidenreich został zdymisjonowany, a Polykarp Leyser, po długich negocjacjach, został 18 lipca 1589 roku jego następcą.
Z Brunszwiku musiał obserwować, jak jego osiągnięcia w Elektoracie Saksonii były konsekwentnie anulowane przez kalwinistów. Ograniczono więc nadzór kościelny nad szkołami książęcymi, wydano nowy porządek kościelno-szkolny i nowy porządek konsystorski, zlikwidowano główny konsystorz w Dreźnie. Usuwano luteran z ich urzędów, a w ich miejsce powoływano kalwinistów. Polykarp Leyser, który chciał położyć kres tym działaniom, udał się więc do Lüneburga, Hamburga, Lubeki, Wismaru i Rostoku, aby szukać sojuszników do walki z kalwinizmem. Wczesna śmierć elektora Krystiana I Wettyna (1560-1591) doprowadziła do zmiany polityki kościelnej w Saksonii, przywrócenia konkordatowego luteranizmu w Saksonii i w związku z tym do ponownego powołania Leysera do Wittenbergi już w październiku 1591 roku, do czego przyczynił się Georg Mylius (1548-1607). Brunszwik, po przedłużających się i ostatecznie burzliwych negocjacjach, zgodził się na oddelegowanie Leysera w formie dwuletniego urlopu, ale Leyser zobowiązał się do przeprowadzenia dwa razy w roku wizytacji kościołów i szkół w Brunszwiku.
W 1593 roku Polykarp Leyser został ponownie profesorem teologii w Wittenberdze, a gdy zmarł w Dreźnie nadworny kaznodzieja Martin Mirus (1532-1593), księżna Zofia Hohenzollern (1568–1622) - wdowa po Krystianie I Wettynie (1560-15910 - powołała go do Drezna na jego następcę i dopiero teraz otrzymał pełne zwolnienie z obowiązków wobec Brunszwiku. Nowy urząd Leyser objął w lipcu 1594 roku. Po powrocie do Wittenbergi Leyser popadł w konflikt z tamtejszym kolegą Samuelem Huberem (1547-1624), który w przeciwieństwie do kalwińskiej predestynacji głosił uniwersalizm łaski. Hubera powołano do Wittenbergi w 1593 roku, aby zwalczał tam kalwinizm.
Polykarp Leyser opowiadał się także za zniesieniem egzorcyzmów. W 1607 r. wziął udział w wizycie Krystiana II (1583-1611) u cesarza Rudolfa II (1552-1612) w Pradze w sprawie wolności religijnej Czechów. Jak bardzo cesarz cenił luterańskiego kaznodzieję dworskiego świadczy fakt, że w 1607 roku odnowił stary dyplom szlachecki tej rodziny.
Polykarp Leyser zmarł 22 lutego 1610 w Dreźnie po kilkumiesięcznej chorobie.
Pisma (wybór)
- Propositiones de peccato originis: ad quas Diuina aspir ante gratia, 1576.
- Analysis Epistolae D. Apostoli Pavli Ad Galatas In Theses: Cvm Brevi accomodatione ad usum, 1586.
- Apologia, Das ist: Rettung der Leichpredigt, welche Doct. Polycarpus Leyser für zweyen Jahren in der Schloßkirchen zu Wittenberg, bey dem Begräbnuß deß Herrn D. Matthei Wesenbecks, Gottseligen, gethan hat, 1588.
- Ein Christliches Bedencken, was von dem Exorcismo bey der Tauff, und abschaffung desselben zu halten sey ..., 1591.
- Rettung Der Ehren, des glaubens vnd Bekandnüß, des weiland ... Martini Chemnitii ... Superintendenten, der Stadt Braunschweig ... Magdeburgk, 1592.
- Catechismus Lutheri Latino-Germanicus quaestionibus illustratus, 1600.
- Christianismus. Papismus & Calvinismus D. Polycarpi Lyseri. Das ist/ Drey unterschiedliche Außlegung des Catechißmi Lutheri ..., 1608.
- Commentarii in Genesim, 1609.
- Commentarii in Danielem prophetam, 1609.