Martin Chemnitz

Martin Chemnitz (ur. 9 listopada 1522 w Treuenbrietzen; zm. 8 kwietnia 1586 w Brunszwiku) - niemiecki działacz reformacyjny, współtwórca Formuły zgody (1577).

Martin Chemnitz Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Paul (zm. ok. 1533), kupiec i sukiennik w Treuenbrietzen; matka Euphemia Kaltenborn (zm. 1566) z Jüterbog; - ożenił się w 1555 r. z Anną Jäger (zm. 1603); miał 3 synów i 7 córek; krewnym jego był Christian Chemnitz (1615-1666).

Życiorys

Po ukończeniu nauki w szkołach w Treuenbrietzen, Wittenberdze (1536-1538) i Marburgu (1539-1542) Martin Chemnitz studiował od 1543 r. we Frankfurcie nad Odrą, gdzie uczył zięć Filipa Melanchtona (1497-1560) Georgius Sabinus (1508-1560). Od 1545 r. poświęcił się studiom matematycznym i astrologicznym w Wittenberdze. W 1547 r. z powodu wojny szmalkaldzkiej udał się z Sabinusem do Królewca, gdzie w 1548 r. został magistrem artium i za radą Melanchtona udał się do Saalfeld (obecnie Zalewo w woj. warmińsko-mazurskim), gdzie rozpoczął pracę teologiczną. W 1550 r. został książęcym bibliotekarzem w Królewcu, skąd uciekł w 1554 r. do Wittenbergi z powodu sporu o naukę o usprawiedliwieniu prezentowaną przez Andreasa Osiandra (1498-1552), której był przeciwny. W tym samym roku został ordynowany przez Jana Bugenhagena (1485-1558) i za namową superintendenta Joachima Mörlina (1514-1571) udał się do Brunszwiku, gdzie został jego koadiutorem. Pomimo wielu propozycji pracy z Danii i Prus pozostał na stałe w Brunszwiku. Prowadził tutaj wykłady na temat pisma Melanchtona "Loci communes rerum theologicarum seu hypotyposes theologicae" oraz publiczne dyskusje. W 1564 r. prowadził rozmowy w Maulbronn z Johannesem Brenzem (1499-1570), z którym próbował pogodzić nauki teologów wittenberskich z naukami teologów z Tybingi. 1567 r. starał się załagodzić spór w Prusach dotyczący nauki o usprawiedliwieniu i brał udział w 1557 r. w rozmowach unijnych z katolikami w Wormacji. W 1567 r. został superintendentem w Brunszwiku jako następca Mörlina. Na życzenie rady miasta Rostocku otrzymał w 1568 r. tytuł doktora teologii.

Razem z Jakobem Andreae (1528-1590) pracował nad przeprowadzeniem Reformacji w księstwie Brunszwik-Wolfenbüttel, której podstawy teologiczne zawarto w pismach "Corpus Doctrinae Julium" (1576, dla Wolfenbüttel) i "Corpus Doctrinae Wilhelminum" (1576, dla Lüneburga). Martin Chemnitz brał także udział przy założeniu w 1576 r. uniwersytetu w Helmstedt i pracach związanych z Formułą zgody. W 1578 r. zerwał z księciem Brunszwiku-Wolfenbüttel Juliuszem, do czego skłoniło go wyświęcenie syna księcia na katolickiego biskupa Halberstadt. Książę Juliusz wycofał się z Formuły zgody i odszedł od ortodoksji Chemnitza dając pole działania umiarkowanemu luteranizmowi. Te nieporozumienia rzuciły cień na ostatnie lata jego życia. 9 września 1584 r. zrezygnował z dotychczasowego urzędu.

Znaczenie Martina Chemnitza polega na działaniach reformacyjno-politycznych i kościelnych. Szczególnie jego prace widoczne były w Brunszwiku i Dolnej Saksonii, gdzie w sposób roztropny i umiarkowany utrwalił teologiczne dziedzictwo luterańskiej Reformacji. Pismem "Repetitio sanae doctrinae de vera praesentia corporis et sanguinis Domini in coena" (1561) wywołał spór z teologiem reformowanym Albertem Hardenbergiem (1510-1574) na temat Wieczerzy Pańskiej. W piśmie tym Martin Chemnitz zwalczał naukę Ulricha Zwingli (1484-1531) jako błędną. W "De duabus naturis in Christo, de hypostatica earum unione, de communicatione idiomatum …" (1570) położył grunt do chrystologii Formuły zgody (artykuł VIII) oraz występował w nim przeciw kryptokalwinizmowi zawartemu w "Wittenberger Katechismus" (Katechizm wittenberski, 1571). W sposób już nigdy nie powtórzony i osiągnięty wyjaśnił reformacyjną teologię w sporze z katolicyzmem po soborze trydenckim (1545-1563). Swoje poglądy w tej materii przedstawił w "Theologiae Jesuitarum praecipua capita" (1562) i "Examen concilii Tridentini" (1565-73). Dzieło "Loci theologici quibus Ph. Melanchthonis communes loci perspicue explicantur" wydane pośmiertnie przez Polycarpa Leysera (1552-1610) stanowi pomost między Reformacją a późniejszą ortodoksją luterańską i ma wysoką wartość symboliczną. Pismo to jest zarazem pierwszym dogmatycznym zestawieniem luteranizmu po Reformacji. Martin Chemnitz był za praktyczną użytecznością teologii, tradycjonalistą na bazie Pisma Świętego, wyznania i konsensusu ojców Kościoła, ale bez spekulacyjnych interesów i twórczej siły.

Dzieła (wybór)

• Repetitio sanæ doctrinæ de vera presentia, 1561.
• Theologiae Jesuitarum praecipua capita), 1562.
• Examen Concilii Tridentini, 1565-1573.
• Apologia oder Verantwortung des christlichen Concordienbuchs, 1582.
• Loci theologici quibus Ph. Melanchthonis communes loci perspicue explicantur, 1591.

Literatura

• Mohr Siebeck: Orthodoxie als Konsensbildung: das theologische Disputationswesen an der Universität Wittenberg zwischen 1570 und 1710, 2004.
• Adolf Brecher: „Chemnitz, Martin” w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 4, Duncker & Humblot, Leipzig 1876, s. 116-118 (online).
• Ernst Wolf: „Chemnitz, Martin” Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 3, Duncker & Humblot, Berlin 1957, ISBN 3-428-00184-2, s. 201 (online).
• Friedrich Wilhelm Bautz: Chemnitz, Martin. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 1, Bautz, Hamm 1975, s. 991-992.