Hieronymus Carl Friedrich von Münchhausen

Hieronymus Carl Friedrich von Münchhausen, Baron Münchhausen (ur. 11 maja 1720 w Bodenwerder; zm. 22 lutego 1797 tamże) – niemiecki szlachcic, najemny żołnierz w służbie rosyjskiej. Historię jego wyczynów opisał w powieści Przygody barona Münchhausena Rudolf Erich Raspe, a potem Gottfried August Bürger. (wyznanie ewangelickie)

Hieronymus Carl Friedrich von Münchhausen (ok. 1752). Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec : Georg Otto (1682–1724), pan na Rinteln i Bodenwerder, hanowerski oficer, syn Hilmara (ur. 1633) i Catharine Sophie von Bornstedt;
• Matka : Sybille Wilhelmine (1689–1741), córka Jobsta Johanna von Reden (1656–1734), pana na Hastenbeck i Bennigsen i Dorothe von Münchhausen;
• Brat : Wilhelm (1715–88), pan na Rinteln, hanowerski pułkownik;
• Żona : 1) od 1744 Jacobine (1724–90), córka Georga von Dunten, pana na Ruthern i Sigrid Juliane von Rosen, 2) od 1794 Bernhardine (ur. 1773), córka na howerskiego majora Justusa Hartwiga Brunsich von Brun i Jeanette von Adlerstein; bezdzietny.

Biografia

Hieronymus Carl Friedrich von Münchhausen znany gawędziarz jako „Lügenbaron” (Baron Łgarz) należał do tak zwanej czarnej linii rodu szlacheckiego Münchhausen, której najwybitniejszym reprezentantem nie był za życia bynajmniej on sam, lecz premier elektora Brunszwiku-Lüneburga Gerlach Adolph von Münchhausen (1688-1770).

Hieronymus był jednym z ośmiorga dzieci Georga Otto von Münchhausen (1682–1724) i jego żony Sybille Wilhelmine z domu von Reden (1689–1741). Jego ojciec zmarł gdy miał cztery lata. Odtąd wychowaniem syna zajmowała się matka. Zgodnie z panującym zwyczajem, w wieku 13 lat udał się na dwór w Wolfenbüttel. W 1737 roku został paziem księcia Antona Ulricha von Braunschweig-Wolfenbüttel, który w 1739 roku poślubił Annę Leopoldowną, wyznaczoną następczynię carycy Rosji Anny. Książę przebywał w Sankt Petersburgu i służył w rosyjskiej armii. W grudniu 1737 roku Münchhausen udał się do Rosji, gdzie przybył w lutym 1739 roku. Najprawdopodobniej w tym samym miesiącu podążył z księciem na wojnę rosyjsko-turecką (1735–1739). Niektóre z przypisywanych mu historii odnoszą się do tych działań wojennych. Opowieść o sławnej „jeździe na kuli armatniej” ma prawdopodobnie za tło oblężenie osmańskiej krymskiej twierdzy Ochakow przez rosyjskiego głównodowodzącego von Münnicha.

Caryca Anna Iwanowna Romanowa mianowała Münchhausena w 1739 roku podchorążym rosyjskich „Kirasjerów Brunszwiku”, którymi dowodził Anton Ulrich von Braunschweig-Wolfenbüttel. Kirasjerzy stacjonowali w Rydze i wzięli udział w wojnie rosyjsko-szwedzkiej (1741–1743). W 1740 roku awansował na porucznika. Kariera Münchhausena u boku jego patrona zapowiadała się wyśmienicie, ponieważ w tym samym roku caryca Anna zmarła, a syn Antona Ulricha mianowany został carem Rosji jako Iwan VI. Jednak nadzieje te zburzyło przejęcie w 1741 roku władzy przez młodszą córkę Piotra Wielkiego Elżbietę Romanową, która uwięziła na długie lata Annę Leopoldowną i jej rodzinę. Odtąd życie księcia kładło się cieniem na losach Münchhausena. Wprawdzie przetrwał obalenie swojego protektora i jego żony – w tym czasie walczył w Finlandii –, ale jego kariera zachwiała się i na awans na rotmistrza czekał do 1750 roku. W tym czasie garnizon w Rydze pozostawał głównym miejscem jego pobytu. Te lata w Rydze zapewne wpłynęły na jego zdolności gawędziarskie, ponieważ w niemiecko-bałtyckich arystokratycznych kręgach przyjaciół lubiano opowiadać obszerne i fantazyjne historie.

Przez przyjaciela z szlachty bałtyckiej Georga Gustava von Duntena był często zapraszany do jego majątku w Ruthern (Dunte), gdzie obaj polowali na kaczki. Tam też w jednej z gospód miał po raz pierwszy wystąpić w roli gawędziarza. 2 lutego 1744 roku poślubił w kościele we wsi Pernigel (obecnie: Liepupe) córkę przyjaciela Jacobine von Dunten. W 1750 roku wrócił do Niemiec, gdzie z ukochaną żoną przeżył 40 lat w odziedziczonym majątku w Bodenwerder. Niestety małżonkowie nie mieli dzieci. Wkrótce jego talent gawędziarki stał się znany. Do Bodenwerder przybywali liczni goście, aby słuchać jego baśniowych historii. Wśród nich mógł być także Rudolf Erich Raspe, który w 1785 roku w Anglii opublikował książkę Baron Münchhausen's Narrative of his Marvellous Travels and Campaigns in Russia (pl. wyd. Niezwykłe przygody Barona Münchhausen). W 1786 roku powieść Rudolfa Ericha Raspe przetłumaczył na język niemiecki Gottfried August Bürger, który dodał do niej kolejne opowieści i wydał pod tytułem Abenteuer des berühmten Freiherrn von Münchhausen. Pierwsze trzy opowiadania opublikował już w 1761 roku hrabia Rochus Friedrich zu Lynar, którego brat Moritz Karl był kiedyś kochankiem żony księcia Antona Ulricha, Anny Leopoldówny, podczas ich wspólnego pobytu w Petersburgu. Publikacje te przyniosły Hieronymusowi von Münchhausenowi światową sławę, ale jednocześnie zyskały mu przydomek „Barona Łgarza” (niem. „Lügenbaron”) i naraziły go – w jego oczach – na śmieszność.

Po śmierci żony Münchhausen poślubił 12 stycznia 1794 roku 20-letnią Bernhardine Brunsig von Brunn. Już wkrótce po ślubie doszło do waśni rodzinnych. Z powodu niewierności małżeńskiej żony 73-letni baron zażądał rozwodu. Po trzyletnim procesie rozwodowym małżeństwo rozwiązano. W trakcie tego procesu Münchhausen stracił prawie cały majątek. W 1794 roku musiał więc formalnie scedować majątek Bodenwerder na rzecz swojego bratanka Wilhelma, ale nadal tam mieszkał. Bernhardine von Brunn miała podobno zaginąć podczas podróży do Holandii. Tam jednak w 1800 roku wyszła za mąż za Holendra Drostena Abrahama de Both z Didam.

Historie Münchhausena

Opowiadania przypisywane Münchhausenowi należą do tradycji historii bajek, która sięga w literaturze klasycznego antyku (Lukiana z Samosat : Prawdziwa Historia; łac. Vera historia, 165-175), judaizmu talmudycznego i wczesnego orientalnego gawędziarstwa, a kontynuowana była przez humanistyczne zbiory facecji i śmiesznych narracji (niem. Schwank) w XV i XVI wieku w Niemczech.

Różni autorzy przypisali baronowi ponad sto takich opowiadań. Do najbardziej znanych zaliczają się między innymi :

• W zimową noc Münchhausen przywiązuje swojego konia – jak sądzi – do pala, który w rzeczywistości jest szczytem pogodowego koguta wieży kościelnej. Po stopnieniu śniegu koń dynda na wieży kościelnej. Münchhausen przestrzeliwuje z pistoletu rzemień, którym koń był przywiązany, koń spada i Münchhausen może kontynuować podróż.
• Na przywiązany do liny kawałek bekonu Münchhausen łapie kaczki, które wzbijają się i unoszą go w powietrzu.
• Münchhausen strzela w głowę jelenia ładunkiem pestek z wiśni, a w jego porożu wyrasta drzewo.
• Münchhausen strzela do kurczaków stemplem do ubijania prochu w lufie.
• Münchhausen poluje na ośmionogiego zająca.
• Münchhausen chwyta wilka za paszczę i wywraca ją na lewą stronę.
• Odzyskuje swój nóż, który wpadł do śniegu, za pomocą zamarzniętego strumienia moczu.
• Krata bramy przecina konia Münchhausena na pół. Podczas gdy baron nieświadomy tego jedzie z przednią częścią do wodopoju, tylna zabawia się z klaczami na łące.
• Baron skacze z koniem przez jadący powóz.
• Münchhausen jedzie na kuli armatniej nad obleganym miastem, obserwuje wrogie pozycje i przesiada się na kulę lecącą w przeciwnym kierunku.
• Wyciąga siebie i konia z bagna za pomocą własnych włosów.
• Jeździ konno po zastawionym stoliku do herbaty, nie tłukąc naczyń.
• Tak rzuca swoją srebrną siekierą, że ląduje ona na księżycu. Przy pomocy pędu fasoli wspina się, aby ją odzyskać.
• W zimowy mroźny dzień zamarzają dźwięki w rogu woźnicy. Później róg rozmraża się w tawernie i wydaje muzykę.
• Szybkonogi sługa Münchhausena dostarcza sułtanowi w godzinę butelkę tokaju z Wiednia do Konstantynopolu.
• Münchhausen jedzie saniami zaprzężonymi w konie, kiedy wilk atakuje jego konia od tyłu, zjada go w całości, a następnie przejmuje jego zadania, tkwiąc w uprzęży.
• Münchhausen zostaje zaatakowany przez wściekłego psa, który wgryza się w jego obszerną spódnicę. Później sama spódnica wykazuje objawy wścieklizny i atakuje swojego właściciela.

Żart w dużej części opowiadań polega na tym, że fizyczne lub biologiczne możliwości są doprowadzone do absurdu.

Literatura

• Doris Bachmann-Medick : "Münchhausen, Hieronymus Freiherr von" w: Neue Deutsche Biographie 18 (1997), s. 524-525; online.
• Krause : "Münchhausen, Hieronymus Freiherr von" w: Allgemeine Deutsche Biographie 23 (1886), s. 1-5; online.

Linki

• Hieronymus Carl Friedrich von Münchhausen w de.wikipedia.org, online.