Gerlach Adolph von Münchhausen

Gerlach Adolph Freiherr von Münchhausen (ur. 5 października 1688 w Berlinie; zm. 26 listopada 1770 w Hannoverze) – minister w rządzie elektora Jerzego II Hanowerskiego, założyciel i kurator uniwersytetu w Getyndze. (wyznanie ewangelickie)

Gerlach Adolph von Münchhausen. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec : Gerlach Heino (1652–1710), pan na Steinburgu, Wendlinghausen i Straußfurt, pruski szambelan i starszy koniuszy;
• Matka : Katharina Sophie (1665–1734), dziedziczka Straußfurtu, córka Ernsta Friedemanna von Selmnitz, pana na Straußfurt i Anny Elisabeth von Werthern;
• Brat : Philipp Adolf (1694–1762), hanowerski minister przy Kancelarii Niemieckiej w Londynie;
• Żona : 1) od 1715 Wilhelmine Sophie (1701–50), córka Friedricha von Wangenheima (1675–1705) i Christine Dorothea von Stange, 2) od 1755 Christiane Lucie (1718–87), córka pruskiego generała Achaza von der Schulenburga (1669–1731) i Sophie Magdalene von Münchhausen (1698–1763);
• Dzieci : 2 synów z pierwszego małżeństwa.

Biografia

Gerlach Adolph von Münchhausen w latach 1707–11 studiował prawo w Jenie, Halle i Utrechcie. Po podróży do Holandii i Francji pracował od 1714 roku w saksońskim, a od 1716 w hanowerskim wymiarze sprawiedliwości. Od 1726 do 1728 roku był hanowerskim posłem przy Nieustającym Sejmie Świętego Cesarstwa Rzymskiego (niem. Immerwährender Reichstag des Heiligen Römischen Reiches) w Ratyzbonie. Jego zasługi docenił Jerzy II Hanowerski, który w 1728 roku powołał go do hanowerskiej Tajnej Rady, w 1732 roku mianował zarządcą w Celle, a w 1735 powierzył założenie stadniny koni w Celle. Münchhausen stał się szybko czołową postacią w polityce Hannoveru, na którą wpływał przez ponad czterdzieści lat. Początkowo był odpowiedzialny za sprawy kościelne i szkolne, w 1753 roku został mianowany prezesem Kamery Dworskiej, a w 1765 premierem. Zaufanie rezydującego od 1760 roku Jerzego II w Londynie przetrwało krytyczny czas, kiedy to jako jedyny minister nie uciekł z Księstwa Brunszwiku i Lüneburga okupowanego przez Francję w wojnie siedmioletniej. Kontakt z dworem londyńskim utrzymywał od 1748 roku przez brata Philippa Adolfa, szefa Kancelarii Niemieckiej w Londynie.

W sprawach zagranicznych Gerlach Adolph von Münchhausen był powściągliwy, co powodowało kilkakrotnie gniew pruskiego króla Fryderyka II Wielkiego. Ostatecznie jednak musiał podporządkować się interesom Anglii i nie był w stanie utrzymać księstwa z dala od konfliktów między wielkimi mocarstwami. Początkowo miał nadzieję przeciwdziałać francuskiej dominacji w Europie poprzez wzmocnienie Rzeszy pod przywództwem cesarza, ale ostatecznie nie udało mu się tego dokonać z powodu rozłamu i partykularnych interesów poszczególnych krajów Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Konstytucja Hannoveru, zdominowana przez ziemiaństwo, nie uległa w XVIII wieku dalszemu rozwojowi, lecz utrwaliła się w częściowo przestarzałych tradycjach. Jednak nie utrudniło to Münchhausenowi wprowadzeniu innowacji, do których należały : wprowadzenie nowoczesnej techniki i metod w gospodarce rolnej, utworzenie w 1735 roku hodowli koni w Celle, budowa śluzy na Wezerze w Hameln i znaczny wzrost dochodów państwa.

Najwybitniejszym dokonaniem Münchhausena było założenie uniwersytetu w Getyndze. Przygotowania rozpoczął w 1732 roku, pierwsze wykłady rozpoczęły się dwa lata później, a oficjalne otwarcie uniwersytetu miało miejsce w 1737 roku. Münchhausen sam określił wytyczne dla nowej uczelni, które szybko uczyniły z niej najnowocześniejszą i najbardziej szanowaną instytucję kształcenia akademickiego w Niemczech, oraz wybrał profesorów, z którymi miał nadzieję pracować w duchu oświecenia i tolerancji. Pierwszoplanowe nie miały być ani teologia czy filozofia, lecz nauki o państwie i kameralistyka. Celem było ukierunkowane na praktykę kształcenie pracowników służby państwowej, którzy wywodzili się przede wszystkim z szlachty hanowerskiej. Jako profesorów powołał Albrechta von Hallera, Johanna Matthiasa Gesnera, Gottfrieda Achenwalla, Johanna Stephana Püttera, Georga Christopha Lichtenberga, Augusta Ludwiga von Schlözera, Johanna Beckmanna, Antona Friedricha Büschinga, Christiana Gottloba Heyne czy Johanna Davida Michaelisa. Także zliberalizowana przez Münchhausena cenzura uczyniła Getyngę atrakcyjną. Również z jego inicjatywy powstało w 1751 roku Królewskie Towarzystwo Nauk (niem. Königliche Gesellschaft der Wissenschaften; obecnie Akademia Nauk w Getyndze [niem. Akademie der Wissenschaften zu Göttingen]), które jest najstarszą, nieprzerwanie istniejącą instytucją spośród ośmiu akademii naukowych w Niemczech.

Gerlach Adolph von Münchhausen zmarł 26 listopada 1770 w Hannoverze i wraz z drugą żoną został pochowany w Neustädter Hof- und Stadtkirche St. Johannis w Hannoverze.

Literatura

• Dieter Brosius : "Münchhausen, Gerlach Adolf Freiherr von" w: Neue Deutsche Biographie 18 (1997), s. 523-524; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118735020.html#ndbcontent.
• Ferdinand Frensdorff : "Münchhausen, Gerlach Adolf Freiherr von" w: Allgemeine Deutsche Biographie 22 (1885), s. 729-745; URL: < a href="https://www.deutsche-biographie.de/sfz67021.html#adbcontent">https://www.deutsche-biographie.de/pnd118735020.html#adbcontent.