Johannes Pfefferkorn

Johannes Pfefferkorn (także Josef Pfefferkorn (przypuszczalnie do momentu konwersji); ur. ok. 1469; zm. 22 października 1521 w Kolonii) - autor pism antyżydowskich i religijno-politycznych, lichwiarz. Znany przede wszystkim z prowadzonego sporu z Johannesem Reuchlinem. (wyznanie mojżeszowego, od 1505 r. katolickiego)

Johannes Pfefferkorn. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Rodzice nieznani;
• Wujek: Meir Pfefferkorn, rabin w Pradze, wychowawca Pfefferkorna;
• Żona: Anna, konwertował w 1504 na katolicyzm;
• Syn: Laurentius, studiował poezję.

Biografia

Johannes Pfefferkorn urodził przypuszczalnie jako Josef Pfefferkorn w 1468 lub w 1469 roku na Morawach lub w Norymberdze. Wychowywał się u wujka Meira Pfefferkorna, który wprowadził go w tajniki Talmudu. Przez jakiś czas pracował jako rzeźnik w czeskim mieście Tachov. Tam został posądzony o kradzież, po wpłaceniu kaucji przez hrabiego von Gutenstein zwolniono go z więzienia, po czym przez kilka lat prowadził wędrowne życie, w którym - jak sam twierdzi w późniejszych antyżydowskich pismach - uprawiał lichwę. W 1504 r. ożenił się z Anną Pfefferkorn. W 1505 w Kolonii razem z żoną, dziećmi i kilkoma przyjaciółmi konwertował pod wpływem dominikanów na chrześcijaństwo. Jego żona Anna stała się pośmiewiskiem z powodu podejrzeń o nieobyczajny związek z kolońskim poetą Ortuinem Gratiusem; jeden z jej synów Laurentius, jest przez niego nazywany i określany magistrem. Pfefferkorn od przejścia na chrześcijaństwo żył do śmierci w Kolonii, a od 1512 lub 1514 r. był zarządcą szpitala St. Ursula / St. Revilien.

Jako Żyd zdobył niewielkie wykształcenie - choć w swojej samochwalczej manierze stara się wychwalać swoją erudycję - jego znajomość hebrajskiego była w najlepszym razie mierna, nie rozumiał łaciny, a w języku niemieckim był biegły. Trudno ocenić jego moralne i duchowe cechy, ponieważ jego wrogowie, którzy prawie wyłącznie donosili na niego, celowo rzucali na niego wszelkiego rodzaju oskarżenia, a on sam, w wyniku swojej skłonności do przesady i samozadowolenia, nie dostarcza żadnych podejrzanych świadectw. Jako konwertyta okazywał wielką nienawiść do Żydów. Żeby udowodnić, że jest chrześcijaninem, przy pomocy franciszkanów i dominikanów układał antyżydowskie i antyreformacyjne kazania i traktaty, które rozpowszechniano w całym królestwie. Dzięki wsparciu wpływowych franciszkanów i siostry cesarza Maksymiliana Kunegundy Habsburżanki zaczął występować w roli misjonarza i za zgodą cesarza przeprowadzał konfiskatę książek w miastach cesarstwa, przez co ściągnął na siebie gniew Żydów i niechęć władz miejskich.

Od 1507 r. przygotowywał kilka agresywnych, antyżydowskich publikacji. W swoich tezach konsekwentnie podążał za tradycją homilii św. Jana Chryzostoma „Adversus Judaeos”, który określił swój stosunek do judaizmu zgodnie z nauczaniem Augustyna o historii zbawienia i pragnął ich nawrócenia, ale aktywnie przyczynił się do ich dyskryminacji. Johannes Pfefferkorn zmierzał do wypędzenia Żydów; bez ich książek, szczególnie Talmudu, byliby zmuszeni, albo do emigracji albo do ochrzczenia się. Niepowodzenie przy konfiskacie książek - Żydzi otrzymali swoje książki z powrotem dzięki cesarskiemu mandatowi w maju 1510 r. - oraz silna presja oczekiwań ze strony jego kościelnych patronów w Kolonii zwiększyły nienawiść Pfefferkorna do Żydów. W wyniku jego działań „Żyd” stał się stereotypem zła, rozpowszechnianym przez nowe wydawnictwa jako wizerunek chrześcijańskiego wroga. To znalazło wyraz w sporze z Johannesem Reuchlinem (1455–1522), który w 1510 r. napisał pismo pozytywnie przedstawiające piśmiennictwo i kulturę Żydów. Pfefferkorn publicznie go krytykował i domagał się jego inkwizycyjnego prześladowania. Czołowi humaniści tacy jak Ulrich von Hutten (1488–1523) czy Erazm z Rotterdamu (1469–1536) solidaryzowali się z Reuchlinem i w satyrycznych pismach np. „Epistulae Obscurorum Virorum” publicznie zajęli stanowisko przeciwko „Żydowi” Pfefferkornowi, zwłaszcza ostro wypowiadał się Willibald Pirckheimer (1470–1530), który jednak nie należy do autorów „Dunkelmännerbriefe“ („Listy Mrocznych”). Ataki humanistów były jednak skierowane głównie przeciwko sprzymierzeńcom Pfefferkorna, teologom z wydziału kolońskiego, którym kierował dominikański inkwizytor Jakob von Hochstraten (1460-1527). Reuchlin ostro bronił się w kilku pismach (m. in. w „Augenspiegel“, 1512) przed twierdzeniami Pfefferkorna, że sprzymierzył się z Żydami, i że jest heretykiem. Po wystąpieniu Marcina Lutra publiczne zainteresowanie sporem zmniejszyło się.

Znużony sporami Johannes Pfefferkorn zmarł po długiej ciężkiej chorobie 22 października 1521 r. w Kolonii.

Pisma

• Furtrag, wie die blinden Juden yr Ostern halten, 1509 (online)
• Ich bin ain Buchlinn, der Juden veindt ist mein namen, 1509 (online)
• Explicatio quomodo ceci Judei suum pascha servent et maxime quo vitu paschalem cenam manducent. Exprimitur preterea judaeos esse hereticos et desertores veteris et oppugnatores novi testamenti, 1509 (online)
• Streydtpuechlyn, 1516 (online)
• In laudem et honorem illustrissimi Maximiliani dei gratia Romanorum imperatoris, von Neuss, Köln 1518 (online)

Literatura

• Martin, Ellen: "Pfefferkorn, Johannes" w: Neue Deutsche Biographie 20 (2001), s. 311-312 [Online-Version]; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118848801.html#ndbcontent
• Geiger, Ludwig: "Pfefferkorn, Johannes" w: Allgemeine Deutsche Biographie 25 (1887), s. 621-624 [Online-Version]; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118848801.html#adbcontent