Ulrich von Hutten

Ulrich von Hutten (ur. 21 kwietnia 1488 na zamku Steckelberg koło Schlüchtern (Hesja); zm. 29 sierpnia 1523 na wyspie Ufenau na Jeziorze Zuryskim) - niemiecki rycerz, pisarz i humanista. (wyznanie katolickie)

Hutten
Ulrich von Hutten.
Źródło: Wikimedia Commons

 

Genealogia

Ojciec Ulrich (1458-1522), pan na Steckelbergu; matka Ottilie von Eberstein (zm. 1523) z Brandenstein.

Życiorys i działalność

Ulrich von Hutten wg woli ojca miał zostać prałatem w Fuldzie i został oddany do tamtejszego klasztoru. Od 1498 r. uczęszczał do szkoły kolegiackiej w Fuldzie, po czym studiował do 1504/05 w Erfurcie u Crotusa Rubeanusa, który był jego mentorem. Od lata 1505 r. studiował w Moguncji, rozwiązał zobowiązania z klasztorem w Fuldzie, udał się na uniwersytet do Kolonii, wiosną 1506 r. na uniwersytet do Frankfurtu nad Odrą. Tam w 1506 r. nabył tytuł bakałarza i zaliczał się do kręgu poetyckiego skupionego wokół biskupa Dietricha von Bülowa. Od marca 1508 r. kontynuował studia w Lipsku, który opuścił wiosną 1509 r. w wyniku zarażenia kiłą i od jesieni studiował w Greifswaldzie.

W 1511 r. przebywał we Wiedniu u Joachima Vadiana. W latach 1512-13 studiował prawo w Pawii i Bolonii. Z powodu biedy wstąpił na służbę cesarską. Początkiem 1514 r. wrócił do Niemiec, znalazł wsparcie u awansowanego w między czasie na arcybiskupa Moguncji, kolegi ze studiów Albrechta Hohenzollerna. Dzięki niemu kontynuował w latach 1516-1517 studia prawnicze w Rzymie, Bolonii i Ferrarze. Już podczas pobytu w Moguncji w 1514 r. nawiązał kontakt z humanistami z górnej i środkowej Nadrenii oraz poznał Erazma z Rotterdamu. W Bolonii w 1516 r. napisał dwutomowe dzieło »Epistulae obscurorum virorum«, w którym zwracał się nie przeciw wierze i Kościołowi, lecz przeciw przestarzałemu systemowi edukacji. Potem powstał dialog »Phalarismus«, który wziął w krzyżowy ogień księcia Ulryka Wirtemberskiego z powodu jego morderstwa na Hansie von Huttenie. Hutten skierował pięć mów przeciw wirtemberskiemu księciu. Cesarz Maksymilian I pragnąc załagodzić konflikt z rodem Huttenów z powodu mordu wirtemberskiego księcia i w podzięce za epigramat poświęcony włoskiej kampanii wojennej nadał 12 lipca 1517 r. Ulrichowi von Huttenowi tytuł »poeta laureatus«, »doctora legum«, »Eques auratus« oraz mianował go cesarskim oratorem.

We wrześniu tegoż roku wstąpił na służbę biskupa Moguncji, Albrechta i jako jego posłaniec przebywał od października 1517 do stycznia 1518 r. na dworze króla Francji, gdzie poznał francuski humanizm. W latach 1518-19 oprócz działalności jako radca dworu w Halle i Moguncji brał udział w sejmie Rzeszy w Augsburgu w 1518 r. i wyborach cesarza we Frankfurcie w 1519 roku.

W sierpniu 1519 r. wycofał się z aktywnej służby w Moguncji i rozpoczął tworzyć systematyczną opozycję narodową. Przyjęcie do służby u brata cesarza, arcyksięcia Ferdynanda w Brukseli, od którego spodziewał się poparcia swoich planów reform, zostało w lecie 1520 r. pokrzyżowane. Inkwizycja kościelna prześladowała Huttena z powodu antyrzymskich pism (»Inspicientes«, »Trias Romana«). Mimo, że nie był kacerzem rzucono na niego klątwę kościelną. We wrześniu 1520 r. znalazł schronienie na zamku Ebernburg u Franza von Sickingena.

Teraz zaczął pisać w języku niemieckim i zwrócił się przeciw papieżowi, kurii, kurtyzanom i »nieduchownym duchownym«. Jego żywe wezwania skierowane do narodu znalazły szybko szeroki oddźwięk, tak że już podczas sejmu Rzeszy w Wormacji w 1521 r. uważany był za czynnik polityczny, współdecydujący w Rzeszy. Przy czym zawsze jego pojęcie narodu pozostało połączone z myślą edukacji humanistycznej i z religijnymi wpływami wolności i obyczajowości. Tendencje niemiecko-narodowe w humanizmie Huttena wcześnie popierane były przez Conrada Celtisa i Jakoba Wimpfelinga.

Jego walka przeciw Rzymowi, zaostrzyła się w wyniku spartańskiej postawy Huttena przeciw luksusowi papieży i była skomasowaniem i zintensyfikowaniem starych oskarżeń narodu niemieckiego przeciw politycznemu papiestwu włoskiemu. Właśnie we współdziałaniu kurii z książętami widział niebezpieczeństwo dla Rzeszy i narodu. Ulrich von Hutten nie był luteraninem, chciał tylko ruch luterański wykorzystać do własnych politycznych celów. Na początku sejmu Rzeszy w Wormacji w 1521 r. wszystkie oznaki mówiły, że go nie przestraszy ani klątwa ani banicja. Daremnie próbowały dyplomacje cesarskie i papieskie ukrócić jego polityczne działanie. W kwietniu 1521 r. cesarz posłał poselstwo do Ebernburga, które przyjęło żądanie reform Huttena i Sickingena. Legat papieski Aleander wstrzymał wszelkie kościelne kroki przeciw Huttenowi, ponieważ ten wstąpił na służbę cesarską. Kiedy zerwany został przez Huttena edykt wormacki, wypowiedział służbę u cesarza, odłączył się od Sickingena, jego podwójnej polityki i rozpoczął w tle bezskuteczną »wojnę przeciw klechom« (Pfaffenkrieg). Do listopada 1521 r. przebywał i ukrywał się na zamku Diemstein, potem Wartenbergu. Początkiem maja 1522 r. przyłączył się do zwolnionego przez cesarza ze służby Sickingena. Sickingen jako przywódca rycerstwa reńsko-szwabskiego (Landauer Einung) zaatakował Trewir i rozpoczął tzw. »waśń trewirską« (Trierer Fehde) zwaną też »wojną przeciw klechom« (Pfaffenkrieg), »wojną rycerską« (Ritterkrieg), »palatyńskim powstaniem rycerskim« (Pfälzischer Ritteraufstand), która przypuszczalnie mogłaby doprowadzić gwałtownie do zmiany sytuacji w Rzeszy.

Jednak nie doszło do niej, gdyż wojska Sickingena zostały pokonane i musiał wycofać się do zamku Nanstein koło Landstuhlu, gdzie został ranny i zmarł. Oznaczało to również koniec »wojny przeciw klechom« (Pfaffenkrieg) Huttena. Jesienią 1522 r. wyjechał z zamku Nanstein koło Landstuhlu i przez Schlettstadt, Bazyleę, gdzie doszło do zerwania z Erazmem z Rotterdamu, Mülhausen, Pfäffers i Zurych dotarł do przygotowanego przez Ulricha Zwingliego schronienia na wyspie Ufenau na Jeziorze Zuryskim. Zmarł tam 29 sierpnia 1523 r. w wyniku nabytej w młodości choroby. Jego ostatnim literackim dokonaniem był ponowny atak na niemieckie księstwa terytorialne.

Literackie znaczenie Huttena, jako najczęściej czytanego humanisty niemieckiego w okresie przed reformacyjnym, polega na dłuższym, oddziałującym wpływie jego pism łacińskich niż niemieckich na rozwój literacki, kulturalny, polityczny narodu oraz wytworzenie antyrzymskiego i antypapieskiego klimatu w Niemczech. Jego czysto polityczne, polemiczne i satyryczne prace, sądowa retoryka i dialogi dramatyczne prezentowały potrzebę indywidualnego wyrażenia i próbowały pierwszy raz w Niemczech zjednoczyć humanizm i nacjonalizm jako wiodący element pewnej istniejącej syntezy. Prawa uważał za nieodzowny najwyższy postulat. Celem jego była sprawiedliwość i porządek w państwie we wszystkich jego warstwach. Przeczuwał nadchodzącą wojnę chłopską i próbował w tym zakresie działać pojednawczo. Największe znaczenie miało stworzenie przez niego mitu narodowego w piśmie »Arminius«, które wprawdzie ukazało się dopiero po jego śmierci, a w którym opiewał zrzucenie rzymskiego jarzma i uwolnienie Germanów spod obcego panowania Rzymu.

Bez propagandowego nastrojenia publicznej opinii Ulricha von Huttena prawdopodobnie idee Marcina Lutra osiągnęłyby mały oddźwięk. Stał obok Lutra w najważniejszych dla Reformacji momentach w 1521 r., przede wszystkim kształtując powszechną świadomość, otrzymał przydomek »ex Buchonia«, czyli człowiek pochodzący z kraju Buchonia jak określano wówczas obszar północnego pasma górskiego Rhön.

Hutten, przez połączenie rycerza i humanisty, był postacią niezwykłą na początku XVI wieku. W oczach szlachty stracił część godności oddając się nowym naukom i ich zdaniem zdradził ideały przodków. Przez długi czas literackie dokonania Huttena, a także jego cele polityczne stwarzały trudności w ich ocenie.

Dopiero w czasach bardziej nam bliskich zwraca się uwagę na jego życie i prace, zwłaszcza w dziedzinie historii politycznej i badań dotyczących rozwoju nacjonalizmu. Panował obraz narodowo-liberalny Huttena, który namalował David Friedrich Strauss w piśmie »Ulrich von Hutten« (1858).

Dzieła (wybór)

  • In Wedegum Loetz et filium eius Henningum querelarum libri duo. 1510.
  • Phalarismus. 1517.
  • Aula. 1518.
  • Epistola suae vitae rationem exponens. 1518.
  • Clag und Vormanung gegen den übermäßigen unchristlichen Gewalt des Bapsts zu Rom. 1520.
  • Ein Klag über den Lutherischen Brand zu Mentz. 1520
  • Vermahnunge an die Freien und Reichstädt deutscher Nation. 1522.
  • Expostulatio. 1523.

Literatura

  • Friedrich Wilhelm Bautz: Ulrich von Hutten. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 2, Bautz, Hamm 1990, ISBN 3-88309-032-8, s. 1222-1226.
  • Heinrich Ulmann: „Hutten, Ulrich von”. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 13, Duncker & Humblot, Leipzig 1881, s. 464-475.
  • Heinrich Grimm: „Hutten, Ulrich”. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 10, Duncker & Humblot, Berlin 1974, ISBN 3-428-00191-5, s. 99-102.

Linki

Autor: Roman Penkała