Peter Handke

Peter Handke (ur. 6 grudnia 1942 w Griffen w Austrii) – austriacki pisarz i tłumacz. Wielokrotnie wyróżniany i należący do najbardziej znanych współczesnych autorów niemieckojęzycznych. W 2019 r. został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Po krytyce szablonów językowych i świadomościowych skupił się przede wszystkim na alienacji między podmiotem a otoczeniem. Od 1996 r. opowiadał się w wojnie jugosłowiańskiej po stronie Serbów i serbskich nacjonalistów, co do dzisiaj prowadzi do kontrowersji.

Peter Handke, 2006.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec: Erich Schönemann, urzędnik bankowy;
Ojczym: Adolf Bruno Handke (zm. 1988);
Matka: Maria Handke z domu Sivec (Siutz) (1920–1971);
Żona: 1) od 1967 r. (rozstali się w 1974 r., rozwód w 1994 r.) Libgart Schwarz (ur. 1941), aktorka, 2) od 1995 r. (od 2001 r. żyją w separacji) Sophie Semin (ur. 1961), aktorka;
Dzieci: córka z 1) małżeństwa i córka z 2) małżeństwa.

Peter Handke związany był w latach 1974–1976 z francuską aktorką Jeanne Moreau (1928–2017). W latach 80-tych żył w Salzburgu z austriacką aktorką Marie Colbin (ur. 1957). Od 2001 do 2003 r. był związany z aktorką Katją Flint (ur. 1959).

Biografia

Peter Handke przyszedł na świat 6 grudnia 1942 w austriackiej miejscowości Griffen, a dwa dni później ochrzczono go w wierze katolickiej. Jego matką była Słowenka karyncka Maria Handke z domu Sivec (Siutz) (1920–1971). W 1942 r. matka poznała już żonatego ojca Petera, niemieckiego urzędnika bankowego Ericha Schönemanna, który jako żołnierz stacjonował w Karyntii. Jeszcze przed urodzeniem syna poślubiła konstruktora tramwajów i żołnierza Wehrmachtu Adolfa Bruno Handke (zm. 1988), późniejszego ojczyma. Pteter Handke przebywał w Berlinie u ojczyma, z którym w 1948 r. wrócił do Griffen. W Griffen uczęszczał do szkoły podstawowej i średniej, w 1954 r. wstąpił do katolickiej szkoły z internatem Tanzenberg w Maria Saal, po czym kontynuował naukę w gimnazjum humanistycznym w Klagenfurcie, gdzie zdał maturę. Krótko przed maturą dowiedział się o biologicznym ojcu. Od 1961 r. studiował prawo w Grazu i przyłączył się do towarzystwa artystycznego „Forum Stadtpark”. W latach 1973–1977 należał do stowarzyszenia austriackich pisarzy „Grazer Autorenversammlung”. Na początku kariery literackiej wspierali go Alfred Kolleritsch, wydawca czasopisma „manuskripte” i Alfred Holzinger w rozgłośni „Radio Graz”. Po wydaniu w 1966 r. pierwszej powieści pt. „Szerszenie” (niem. „Die Hornissen”), przerwał studia w 1965 r. i odtąd żył jako niezależny pisarz w różnych miastach Europy, przede wszystkim w Berlinie, Paryżu i Salzburgu, a od 1990 r. w miejscowości Chaville koło Paryża.

Wczesne sztuki mówione (niem. Sprechstück) Handkego, w tym słynna „Publiczność zwymyślana” (niem. „Publikumsbeschimpfung”, 1966), to teksty dla teatru, które są pomyślane w przeciwieństwie do klasycznego dramatu, ale także do epickiego teatru Bertolta Brechta. Nie rozwijają dramatycznej fabuły, która odnosiłaby się do rzeczywistości poza teatrem, ale odnoszą się do konkretnej sytuacji samego teatru. W sztuce „Kaspar” (1967) Handke pokazuje przytłaczające panowanie systemu języka, ale także możliwość uzyskania orientacji w rzeczywistości poprzez język. Przez długi czas nie pisał żadnych sztuk teatralnych, aż do „dramatycznego poematu” "Über die Dörfer" (1981), w którym przywrócony został niemal naiwny stosunek do języka. Po sztuce „Spiel vom Fragen oder die Reise zum Sonoren Land” (1989) ukazała się jednoaktowa sztuka bez słów „Die Stunde da sie nichts voneinander wußten” (1992), która stanowi kontrapunkt w stosunku do jego sztuk mówionych. Przedstawienie to bez tekst, w którym występuje 450 osób, opiera się na jakości obrazu, a zainspirowane było widokiem zgiełku na placu w Muggia niedaleko Triestu. Sztukę wystawiono pierwszy raz w Wiedniu w 1992 roku.

Także w prozie Peter Handke przeszedł daleko idącą ewolucję. Od analityczno językowej i formalnej krytyki tradycyjnej literatury opisowej („Szerszenie”, 1966; „Der Hausierer”, 1967; „Strach bramkarza przed jedenastką”, 1970) doszedł na podstawie życiowo-historycznego doświadczenia do do produktywnej eksploracji formy powieści rozwojowej („Krótki list na długie pożegnanie”, 1972; „Godzina prawdziwych odczuć”, 1975; „Leworęczna kobieta”, 1976). W opowiadaniu „Langsame Heimkehr” (1979) ta droga odnalezienia siebie staje się pewnym sakralnym aktem. Komentujący to opowiadanie esej „Die Lehre der Sainte-Victoire” domaga się tego samego statusu dla sztuki - jako mediatora różnych elementów świata - który jest również przyznany filozofii i religii. Zjawiska życia codziennego stanowią dla Handkego punkt wyjściowy dla pięciu esejów „Esej o zmęczeniu”, „Versuch über die Jukebox”, „Esej o dobrze spędzonym dniu”, „Versuch über den Stillen Ort” oraz „Versuch über den Pilznarren”, z których pierwszy ukazał się w 1989 r. a ostatni w 2013 r., w którym można prześledzić rozwój w kierunku autoironicznego, humorystycznego stylu pisania. Jego wielkie dzieła narracyjne, począwszy od „Mój rok w zatoce niczyjej” (1994), przez „Der Bildverlust oder Durch die Sierra de Gredos” (2002) po „Złodziejkę owoców” (2017), różnią się typowymi wzorami narracyjnymi, takimi jak podróż, ucieczka i poszukiwanie i wyraźnie wpisują się w tradycję epickiej literatury światowej. Wiele z charakterystycznych dla Handkego motywów i tematów, takich jak nagła przemiana postaci czy rozpad tożsamości i granic, jest ze sobą ściśle powiązanych.

Twórczość Petera Handke obejmuje obok sztuk teatralnych, prozy narracyjnej i esejów także scenariusze oraz liczne tłumaczenia z literatury starogreckiej, angielskiej, francuskiej i słoweńskiej, wśród nich dzieła laureata Nagrody Nobla Patricka Modiano i słoweńskiego pisarza Florjana Lipuša.

W 1996 r. w mediach pojawiła się ożywiona debata po opublikowaniu raportu Handke pt. „Podróż zimowa nad Dunaj, Sawę, Morawę i Drinę albo sprawiedliwość dla Serbii”. Krytycy zarzucili mu zbagatelizowanie serbskich zbrodni wojennych, podczas gdy Peter Handke używał bardziej zróżnicowanego słownictwa i opisu wydarzeń niż w ogólnych relacjach dziennikarskich. W 2006 r. Handke zrezygnował z przyznania Nagrody im. Heinricha Heinego (niem. Heinrich-Heine-Preis der Stadt Düsseldorf) w Düsseldorfie. Przyznaną rok później berlińską Nagrodę im. Heinricha Heinego, w wysokości 50.000 euro, przekazał serbskiej enklawie w Kosowie.

Sztuki teatralne Petera Handke są od dziesięcioleci wystawiane na scenach teatrów wiedeńskich. Szczególna więź połączyła go z dyrektorem teatru Burgtheater Clausem Peymannem. Frankfurckie inscenizacje Peymanna sztuk „Publiczność zwymyślana” (1966) i „Kaspar” (1968) należą do legend teatralnych. W Burgtheater Peymann wystawił „Das Spiel vom Fragen oder Die Reise zum Sonoren Land” (1990), „Die Stunde da wir nichts voneinander wußten” (1992), „Zurüstungen für die Unsterblichkeit” (1997), „Podróż w czółnie albo scenariusz do filmu o wojnie” (1999), „Immer noch Sturm” (2011), „Die Unschuldigen, ich und die Unbekannte am Rande der Landstraße” (2016), a na scenie Akademietheater „Die schönen Tage von Aranjuez” (2012).

W 2018 r. wydawnictwo Suhrkamp Verlag opublikowało zbiór dzieł Petera Handke pt. „Die Peter Handke Bibliothek”, obejmujący 11.400 stron. W tym samym roku pisarz otrzymał austriacką nagrodę Nestroy-Theaterpreis za całokształt twórczości. W 2019 r. Peter Handke otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury za „za wpływową pracę, która z pomysłowością językową odkryła granice i specyfikę ludzkich doświadczeń”. Decyzja ta spolaryzowała świat literacki w związku z jego komentarzami odnośnie wojny w Jugosławii i spotkała się z ostrą krytyką. Wydawnictwo Suhrkamp zareagowało na to publikacją zbioru materiałów, które udostępniają międzynarodowej publiczności odpowiednie fragmenty prac i wywiady w tłumaczeniu na język angielski.

Znaczna część prelekcji Petera Handke'a została zakupiona w 2007 roku przez Archiwum Literatury Austriackiej Biblioteki Narodowej (niem. Literaturarchiv der Österreichischen Nationalbibliothek), gdzie powstał również portal internetowy „Handke online”. Dzienniki Handkego czy notatki z lat 1966-2015 trafiły do Deutsche Literaturarchiv w Marbach.

W powojennej literaturze niemieckiej Peter Handke zyskał znaczenie jako przedstawiciel awangardy, zajmując się głównie prozą autobiograficzną i literaturą opisową. Jego krytyczny stosunek do czystych opisów doprowadził do interesującej dyskusji na temat języka i jego roli w literaturze. Literatura jest różnorodna i może obejmować różne podejścia i style. Literatura opisowa to tylko jeden aspekt, ale pokazuje, w jaki sposób pisarze mogą kształtować i interpretować świat za pomocą słów. Literatura opisowa odnosi się do podejścia literackiego, które zajmuje się szczegółowymi i rzeczowymi opisami osób, miejsc lub wydarzeń. Ten styl podkreśla dokładne odwzorowanie szczegółów i stara się jak najdokładniej odwzorować rzeczywistość. Austriacki pisarz Peter Handke rozpoczął swoją karierę literacką od obrony przed literaturą opisową. Podkreślił, że literatura nie jest tworzona przez to, co jest opisane językiem, ale przez sam język. W swoich pracach, takich jak powieść „Szerszenie”, Handke eksperymentował z kombinacją opisów, wspomnień i opowieści. Chodziło mu nie tylko o przedstawienie rzeczywistości, ale także o poetycką siłę myślenia i zmieniający świadomość wpływ języka.

Pisma

Szerszenie (Die Hornissen) – powieść, 1966
Publiczność zwymyślana (Publikumsbeschimpfung und andere Sprechstücke) – dramat, 1966
Powitanie rady nadzorczej (Begrüßung des Aufsichtsrates), 1967
Der Hausierer, 1967
Kaspar (Kaspar), 1967
Deutsche Gedichte, 1969
Świat wewnętrzny świata zewnętrznego świata wewnętrznego (Die Innenwelt der Außenwelt der Innenwelt), 1969
Prosa, Gedichte, Theaterstücke, Hörspiele, Aufsätze, 1969
Terminator. Sztuka bez słów (Das Mündel will Vormund sein) – dramat, 1969
Strach bramkarza przed jedenastką (Die Angst des Tormanns beim Elfmeter) – scenariusz, 1970, zekranizowany w 1972
Geschichten aus dem Wienerwald von Ödön von Horváth, 1970
Wind und Meer. Vier Hörspiele, 1970
Chronik der laufenden Ereignisse, 1971
Konno przez Jezioro Bodeńskie (Der Ritt über den Bodensee), 1971
Krótki list na długie pożegnanie (Der kurze Brief zum langen Abschied), 1972
Ich bin ein Bewohner des Elfenbeinturms, 1972
Pełnia nieszczęścia (Wunschloses Unglück), 1972
Die Unvernünftigen sterben aus – dramat, 1973
Als das Wünschen noch geholfen hat. Gedichte, Aufsätze, Texte, Fotos, 1974
Der Rand der Wörter. Erzählungen, Gedichte, Stücke, 1975
Godzina prawdziwych odczuć (Die Stunde der wahren Empfindung), 1975
Fałszywy ruch (Falsche Bewegung), 1975
Leworęczna kobieta (Die linkshändige Frau), 1976
Das Ende des Flanierens. Gedichte, 1977
Das Gewicht der Welt. Ein Journal, 1977
Langsame Heimkehr, 1979
Die Lehre der Sainte-Victoire, 1980
Über die Dörfer, 1981
Kindergeschichte, 1981
Die Geschichte des Bleistifts, 1982
Der Chinese des Schmerzes, 1983
Phantasien der Wiederholung, 1983
Die Wiederholung, 1986
Niebo nad Berlinem (Der Himmel über Berlin), wraz z Wimem Wendersem, 1987
Die Abwesenheit. Ein Märchen, 1987
Gedichte, 1987
Popołudnie pisarza (Nachmittag eines Schriftstellers), 1987
Das Spiel vom Fragen oder Die Reise zum sonoren Land, 1989
Esej o zmęczeniu (Versuch über die Müdigkeit), 1989
Noch einmal für Thukydides, 1990
Versuch über die Jukebox, 1990
Pożegnanie marzyciela z Dziewiątym Krajem. Rzeczywistość, która przeminęła: wspomnienie o Słowenii (Abschied des Träumers vom Neunten Land), 1991
Esej o dobrze spędzonym dniu (Versuch über den geglückten Tag. Ein Wintertagtraum), 1991
Godzina, w której nie wiedzieliśmy nic o sobie nawzajem (Die Stunde, da wir nichts voneinander wußten. Ein Schauspiel), 1992
Die Theaterstücke, 1992
Drei Versuche. Versuch über die Müdigkeit. Versuch über die Jukebox. Versuch über den geglückten Tag, 1992
Langsam im Schatten. Gesammelte Verzettelungen 1980-1992, 1992
Die Kunst des Fragens, 1994
Mój rok w zatoce niczyjej (Mein Jahr in der Niemandsbucht. Ein Märchen aus den neuen Zeiten), 1994
Podróż zimowa nad Dunaj, Sawę, Morawę i Drinę albo sprawiedliwość dla Serbii (Eine winterliche Reise zu den Flüssen Donau, Save, Morawa und Drina oder Gerechtigkeit für Serbien), 1996
Sommerlicher Nachtrag zu einer winterlichen Reise, 1996
Zurüstungen für die Unsterblichkeit. Königsdrama, 1997
Pewnej ciemnej nocy wyszedłem z mojego cichego domu (In einer dunklen Nacht ging ich aus meinem stillen Haus), 1997
Am Felsfenster morgens. Und andere Ortszeiten 1982-1987, 1998
Ein Wortland. Eine Reise durch Kärnten, Slowenien, Friaul, Istrien und Dalmatien wraz z Liesl Ponger, 1998
Podróż w czółnie albo scenariusz do filmu o wojnie (Die Fahrt im Einbaum oder Das Stück zum Film vom Krieg), 1999
Unter Tränen fragend. Nachträgliche Aufzeichnungen von zwei Jugoslawien-Durchquerungen im Krieg, März und April 1999, 2000
Der Bildverlust oder Durch die Sierra de Gredos, 2002
Mündliches und Schriftliches. Zu Büchern, Bildern und Filmen 1992–2000, 2002
Untertagblues. Ein Stationendrama, 2003
Sophokles: Ödipus auf Kolonos, 2003, przekład
Don Juan: Sam o sobie opowiada (Don Juan (erzählt von ihm selbst)), 2004
Die Tablas von Daimel, 2005
Gestern unterwegs, 2005
Die morawische Nacht, 2008

Literatura

Thorsten Carstensen: Romanisches Erzählen. Peter Handke und die epische Tradition. Wallstein, Göttingen 2013, ISBN 978-3-8353-1108-4
Thorsten Carstensen (Hrsg.): Die tägliche Schrift. Peter Handke als Leser. transcript, Bielefeld 2019, ISBN 978-3-8376-4055-7
Tanja Angela Kunz: Sehnsucht nach dem Guten. Zum Verhältnis von Literatur und Ethik im epischen Werk Peter Handkes. Wilhelm Fink Verlag, Paderborn 2017, ISBN 978-3-7705-6206-0

Linki

Personen im Wien Geschichte Wiki

: Autor: Roman Penkała