Bertolt Brecht

Bertolt Brecht, właściwie Eugen Berthold Friedrich Brecht (ur. 10 lutego 1898 w Augsburgu; zm. 14 sierpnia 1956 w Berlinie) – niemiecki pisarz, dramaturg, teoretyk teatru, inscenizator, poeta. Jego dzieła wystawiane są na całym świecie. Założył teatr epicki nazywany też „teatrem dialektycznym”. (wyznanie ewangelickie)

 

Bertolt Brecht
Bertolt Brecht (1954) .
Źródło: Wikimedia Commons

 

Genealogia


  • Ojciec: Berthold Friedrich Brecht (1869–1939, wyznanie katolickie), urzędnik, od 1917 dyrektor działu handlowego w fabryce papieru w Augsburgu;
  • Matka: Wilhelmine Friederike Sophie z domu Brezing (1871–1920, wyznanie ewangelickie) pochodziła z Roßberg koło Wolfegg (Szwabia);
  • Rodzeństwo: brat Walter (1900–1986);
  • Ożenił się: 1) 3 listopada 1922 w Monachium ze śpiewaczką Marianne Josephine Zoff (1893–1984, rozwód 1927), 2) 10 kwietnia 1929 z Helene Weigel (1900–1971);
  • Dzieci: z pierwszego małżeństwa córka Hanne (ur. 12 marca 1923), z drugiego małżeństwa syn Stefan (ur. 1924) i córka Barbara (ur. 1930) oraz nieślubny syn Frank Banholzer (ur. 1919) z Paulą Banholzer (1901–1989).

Życiorys


Dzieciństwo i młodość

Bertolt Brecht był synem Bertholda Friedricha Brechta (1869–1939) i Wilhelmine Friederike Sophie z domu Brezing (1871–1920). Ojciec był katolikiem, a matka ewangeliczką. Rodzice postanowili wychowywać Bertolta i jego młodszego brata Waltera w wierze ewangelickiej. Matka przez długie lata cierpiała na depresję i raka piersi, i zmarła w 1920. W pieśni Lied von meiner Mutter (O mojej matce) napisał Bertolt Brecht: „Nie przypominam sobie jej twarzy, jaka była, kiedy nie miała jeszcze boleści”. W związku z chorobą matki w domu ich mieszkała od 1910 gospodyni, której musiał odstąpić pokój i zamieszkał w mansardzie.

Bertolt Brecht uczęszczał w Augsburgu do gimnazjum realnego (obecnie Peutinger-Gymnasium). Otrzymywał także lekcje gry na skrzypcach, fortepianie i gitarze. Wcześnie pojawiły się u niego problemy sercowe, co skutkowało pobytami w sanatoriach.

Już w okresie dzieciństwa zaczął pisać pierwsze wiersze. Mając 15 lat razem z przyjacielem wydawał uczniowską gazetę „Die Ernte”, w której opublikował własne wiersze, artykuły i jednoaktowy dramat Biblia. Po rozpoczęciu się I wojny światowej w 1914 udało mu się umieścić serię (przeważnie patriotycznych) reportaży z ojczystego frontu, wierszy, tekstów prozą i recenzji w lokalnych i regionalnych mediach. Zatytułowane przez niego teksty Augsburger Kriegsbriefe ukazały się w „München-Augsburger Abendzeitung”, a inne w czasopiśmie „Augsburger Neuesten Nachrichten” i jego literackim dodatku „Der Erzähler”. Podpisywane one były przeważnie kombinacją jego imion Berthold Eugen. W swoich tekstach Bertolt Brecht wkrótce odszedł od patriotycznego wyjaśnienia wojny i zaniechał współpracę z lokalnymi gazetami. Od 1916 powstawały już wiersze, które w 1927 znalazły się w zbiorze Bertolt Brechts Hauspostille.

W okresie wojennym zebrał się wokół Bertolta Brechta krąg przyjaciół, którzy razem z nim pisali pieśni i śpiewali oraz pracowali nad publikacjami. Jednym z nich był Caspar Neher (1897–1962), którego Bertolt Brecht znał ze szkoły, pozostał do śmierci Brechta jego ścisłym współpracownikiem jako grafik i scenograf. Razem z przyjaciółmi opracowywał nie tylko teksty, lecz także melodie do pieśni, które wykonywał na gitarze. W tym czasie uwydatniły się już dwie cechy sposobu pracy Bertolta Brechta: kolektywna praca w zespole oraz ścisłe połączenie z innymi sztukami, szczególnie grafiką/scenografią i muzyką.

W tym czasie przeżył pierwszą miłość. Zabiegał o względy uczennicy Rosy Marii Amann, której imię pojawiło się później w jednym z jego najbardziej znanych wierszy Erinnerung an die Marie A. (Wspomnienie o Marie A.). Wkrótce górę wzięła miłość do Pauli Banholzer (1901–1989), którą nazywał „kochaną małą złośnicą” (liebste kleine Zornige) albo „Bi” (bittersweet lub „Bittersüß”), na wzór dramatu Zmiana francuskiego poety i dramaturga Paula Claudela (1868–1955).

W marcu 1917 zgłosił się do służby wojskowej i uzyskał zezwolenie na zdanie uproszczonej matury. Zwolniony został od służby na froncie i służbę wojskową odbywał jako pisarz oraz pracownik w ogrodnictwie. W lecie pracował nad jeziorem Tegernsee w Bawarii jako nauczyciel domowy u współucznia z bogatej rodziny.

Studia

Bertolt Brecht studiował od 1917 medycynę i filozofię w Monachium. Jednak rzadko uczęszczał na wykłady z medycyny, a koncentrował się na wykładach o literaturze współczesnej Artura Kutschery (1878–1960). Tam poznał liryka i dramaturga Franka Wedekinda (1864–1918), Otto Zareka (1898–1958) i Hannsa Johsta (1890–1978). Między innymi w seminarium omawiana była powieść Ambros Maria Baal ekspresjonisty Andreasa Thoma (1884–1943), która pobudziła go napisania własnego dramatu pt. Baal, którego pierwsza wersja była gotowa w czerwcu 1918. W tym czasie powstały też jedne z najbardziej znanych wierszy Bertolta Brechta, przede wszystkim Legenda o martwym żołnierzu (Legende vom toten Soldaten) i Wieczorna pieśń Lucyfera (Luzifers Abendlied), później tytuł zmienił na Gegen Verführung.

Dzięki wsparciu ojca udało się Brechtowi uzyskać zwolnienie ze służby wojskowej i studiować przez dwa semestry. Jednak 1 października 1918 powołany został do lazaretu w Augsburgu jako sanitariusz. W listopadzie został w Augsburgu członkiem Rady Robotników i Żołnierzy. 9 stycznia 1919 zakończył służbę wojskową.

W tym czasie Bertolt Brecht utrzymywał nadal stosunki miłosne z Paulą Banholzer i w styczniu 1919 okazało się, że 17-latka jest w ciąży. Ojciec Pauli, lekarz Carl Banholzer, nie chciał słyszeć o małżeństwie z niemającym do tej pory sukcesów poetą i wysłał córkę na wieś Kimratshofen (Oberallgäu), gdzie 30 czerwca 1919 urodziła syna Franka Banholzera. Od stycznia Bertolt Brecht pisał nowy dramat Spartakus (później przemianowany na Werble nocą, niem. Trommeln in der Nacht). Prawdopodobnie już w lutym odwiedził Liona Feuchtwangera (1884–1958), aby pokazać mu pierwszą wersję sztuki, o której Feuchtwanger wyraził się bardzo pozytywnie i stał się jednym z najważniejszych mecenasów młodego poety.

Chociaż Bertolt Brecht miał wsparcie Liona Feuchtwangera, początkowo żadna z jego sztuk nie została wydana, ani wystawiona, gdyż ciągle je przerabiał. W 1919 napisał serię jednoaktówek, między innymi sztukę Die Hochzeit (Wesele, późniejszy tytułWesele u drobnomieszczan, niem. Die Kleinbürgerhochzeit), która również nie została wystawiona. Od 13 października 1919 pisał krytyki teatralne dla augsburskiej gazety „Der Volkswille”. Podczas pierwszej podróży do Berlina w lutym 1920 wykorzystał znajomość z Frankiem Warschauerem (1892–1940), aby nawiązać nowe kontakty. Szczególnie wartościowe stało się spotkanie z Hermannem Kasackiem (1896–1966), ówczesnym lektorem w wydawnictwie Gustav Kiepenheuer Verlag, z którym bezskutecznie negocjował publikację dramatu Baal.

Po nieudanym puczu Kappa-Lüttwitza w marcu 1920 wrócił do Monachium. Około grudnia poznał śpiewaczkę Marianne Josephine Zoff (1893–1984) i rozpoczął z nią intensywny związek miłosny, nie kończąc związku z Paulą Banholzer. Zarówno Zoff, jak i Banholzer były z nim w ciąży w 1921. Jednak Zoff poroniła, a Banholzer prawdopodobnie usunęła ciążę. W tym czasie Bertolt Brecht pracował nad kolejną sztuką zatytułowaną później W gąszczu miast (Im Dickicht der Städte) i dodatkowo nad serią projektów filmowych, których jednak nie udało mu się sprzedać.

Podczas drugiej podróży do Berlina między listopadem 1921 a kwietniem 1922 udało mu się zawrzeć znajomość z wpływowymi osobistościami tamtejszego życia kulturalnego. Prowadził tam negocjacje z wydawnictwami Gustav Kiepenheuer Verlag (przez Hermanna Kasacka uzyskał kontrakt i tymczasową miesięczną rentę), Erich Reiß Verlag (dzięki pośrednictwu Klabunda (1890–1928)) i Paul Cassirer Verlag. W tym czasie zmienił też pisownię swojego imienia na Bertolt, aby stworzyć znak rozpoznawczy dla „firmy” Arnolt Bronnen/Bertolt Brecht. Szczególnie ważny stał się dla niego kontakt z krytykiem teatralnym Herbertem Iheringiem (1888–1977), który odtąd publicznie go promował na łamach „Berliner Börsen-Courier”. Wystąpił w Berlinie w kabarecie „Wilder Bühne”, założonym przez aktorkę i śpiewaczkę Trude Hesterberg (1892–1967), jako śpiewak z gitarą z pieśnią Legenda o martwym żołnierzu, czym wywołał skandal; podobne jego występy jako pieśniarza odbywały się często w czasie półjawnych spotkań scenicznych. Końcem 1922 przebywał trzy tygodnie w szpitalu Charité, z powodu zapalenia nerek.

Pierwsze sukcesy

Tymczasem udało się w Monachium zaaranżować pierwszą premierę sztuki Bertolta Brechta: Werble nocą u Otto Falckenberga (1873–1947) w teatrze Kammerspiele. W lecie Brecht opracował tekst ponownie, próby rozpoczęły się 29 sierpnia 1922, a premiera miała miejsce 29 września 1922 i została entuzjastycznie zrecenzowana przez Herberta Iheringa. Następnego dnia teatr Kammerspiele w nocnym przedstawieniu pokazał rewię Bertolta Brechta Czerwone winogrono (Die rote Zibebe), między innymi z autorem jako „Klampfenbenke“, Klabundem i Joachimem Ringelnatzem (1883–1934). Lion Feuchtwanger opublikował artykuł o Brechcie w „Das Tage-Buch”, dramat Baal ukazał się drukiem w wydawnictwie Gustav Kiepenheuer Verlag, „Deutsches Theater” w Berlinie zgodził się wystać wszystkie jego sztuki, a Ihering nadał mu Nagrodę Kleista dotowaną 10.000 marek.

Już podczas prób Werbli nocą okazało się, że Marianne Zoff jest ponownie w ciąży. Bertolt Brecht, który od połowy października 1922 piastował stanowisko dramaturga i reżysera w teatrze Kammerspiele, poślubił Marianne Zoff 3 listopada 1922 w Monachium. W połowie listopada podróżował znowu do Berlina, aby uczestniczyć w próbach do berlińskiej premiery Werbli nocą, która miała miejsce 20 grudnia. W marcu 1923 ukończył razem z reżyserem filmowym i teatralnym Erichem Engelem (1891–1966) oraz aktorem Karlem Valentinem (1882–1948) film groteskowy Mysterien eines Frisiersalons.

Premiera sztuki W gąszczu miast, w wersji pod tytułem W gąszczu (Im Dichicht), odbyła się 9 maja 1923 w monachijskim teatrze Residenztheater. Pierwszy raz za scenografię odpowiedzialny był Caspar Neher. Podczas gdy Ihering ponownie pisał hymny pochwalne, naziści już podczas drugiego spektaklu przeszkodzili w nim, używając bomb cuchnących. Po sześciu przedstawieniach sztuka została usunięta z repertuaru z powodu „sprzeciwu publiczności”.

Brecht jako reżyser

W następnych miesiącach w Berlinie razem z Bronnenem ponownie podjął próbę jako reżyser w teatrze Waltera Ullmanna (1898–1949). Pod wpływem ciągłych sporów z aktorami siedmiogodzinną sztukę Pastor Ephraim Magnus Hansa Henny Jahnna (1894–1959) skrócił do dwóch godzin. Jednak jej premiera 23 sierpnia 1923 nie okazała się sukcesem. W tym czasie poznał aktorkę Helene Weigel (1900–1971) i zaczął z nią romans.

Końcem 1923 Bertolt Brecht pracował jako reżyser w monachijskim teatrze Kammerspiele. Razem z Lionem Feuchtwangerem i innymi opracował sztukę Edward II Christophera Marlowe (1564–1593). Była to jego pierwsza praca reżyserska, która zakończyła się sukcesem. Również tutaj scenografie przygotowywał Caspar Neher. Premiera odbyła się 19 marca 1924, a w czerwcu ukazało się drukiem opracowanie sztuki z rycinami Caspara Nehera, gdzie Brecht wymieniony był jako autor, ale na drugiej stronie znajdowała się uwaga: „Tę sztukę napisałem ja z Lionem Feuchtwangerem.“ 8 grudnia 1923 wystawiona została w Lipsku sztuka Baal, którą wkrótce na polecenie władz miasta wycofano z repertuaru.

Wiosną 1924 Helene Weigel była w ciąży z Brechtem. Nie mówiąc o tym żonie Marianne, pojechał w kwietniu z Marianne i córką Hanne na Capri. W czasie tego urlopu spotkał się z Helene Weigel we Florencji. W czerwcu wrócił do Berlina, aby omówić sprawy kolejnych publikacji w wydawnictwie Kiepenheuer Verlag. Zbiór wierszy Postylla domowa (Hauspostille) zredagował razem z Hermannem Kasackiem i posłał, nadal nieukończony, do wydawnictwa. W tym czasie mowa też była o przeprowadzeniu się Marianne do Berlina (Kiepenheuer zaczął już szukać dla niej mieszkanie), ale Bertolt Brecht zawarł już porozumienie z Helene Weigel, że zamieszka w jej mansardzie w Berlinie. We wrześniu 1924 przeprowadził się ostatecznie do Berlina.

Działalność przed emigracją

Dopiero trzy lata później rozwiódł się z Marianne i 10 kwietnia 1929 poślubił Helene Weigel, która 28 października 1930 urodziła ich drugie wspólne dziecko, córkę Barbarę.

W drugiej połowie lat 20-tych Bertolt Brecht stał się przekonanym komunistą i w swoich pismach dążył do osiągnięcia celów politycznych (np. Człowiek jak człowiek, niem. Mann ist Mann, 1926). Jednak nigdy nie wstąpił do Komunistycznej Partii Niemiec (KPD). Jego recepcja marksizmu była pod wpływem zarówno niedogmatycznych i bezpartyjnych marksistów jak Karl Korsch (1886–1961), Fritz Sternberg (1895–1963) i Ernst Bloch (1885–1977), jak również oficjalnej linii KPD. Równolegle do rozwoju jego myśli politycznej pojawiła się od 1926 myśl o teatrze epickim. Dzięki licznym artykułom o teatrze, które pisał w ostatnich latach , zaczęła się jego krytyka niemieckiego teatru mieszczańskiego i sztuki aktorskiej. Jednym z ważniejszych esejów o teorii teatru są uwagi do opery Rozkwit i upadek miasta Mahagonny (Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny) Kurta Weilla (1900–1950), do której Brecht napisał libretto. Współpraca z Kurtem Weillem miała istotne znaczenie dla powstania teatru epickiego.

Bertolt Brecht nie działał tylko na niwie teatralnej, lecz także jako poeta, liryk, powieściopisarz, nowelista oraz tworzył słuchowiska radiowe. Swoimi pracami chciał uczynić struktury społeczne bardziej przejrzystymi, przede wszystkim pod względem ich zmian. Dla niego teksty literackie musiały mieć „wartość użytkową”. Opisał to szczegółowo w 1927 w Krótkim raporcie o 400 (czterystu) młodych poetach (Kurzer Bericht über 400 (vierhundert) junge Lyriker).

We współpracy z Kurtem Weillem powstały tzw. sztuki edukacyjne z muzyką awangardową (Lindberghflug 1929; opera szkolna Der Jasager, 1930), które po dyskusji z uczniami ze szkoły Karl-Marx-Schule (Berlin-Neukölln) przerabiał. Opublikowany w 1927 zbiór wierszy Postylla domowa (Hauspostille) składał się w dużej mierze z wierszy wcześniej napisanych. W 1928 Bertolt Brecht odniósł wielki sukces dzięki Operze za trzy grosze (Dreigroschenoper), do której muzykę skomponował Kurt Weill. W tym samym roku poznał Hannsa Eislera (1898–1962), który stał się najważniejszym kompozytorem muzyki do jego sztuk i pieśni. Znajomość ta przerodziła się w przyjaźń i powstało najważniejsze partnerstwo poety i muzyka w XX wieku.

Okres emigracji

Od 1930 zaczęli nacjonaliści istotnie przeszkadzać podczas spektakli Bertolta Brechta. Na początku 1933 przedstawienie Środek zaradczy (Die Maßnahme) zostało przerwane przez policję, a aktorzy zostali oskarżeni o zdradę stanu. 28 lutego Bertolt Brecht opuścił Berlin i z rodziną oraz przyjaciółmi uciekł do Pragi, a następnie przez Wiedeń, Zurych dotarł latem 1933 do Paryża. Jego żona z dziećmi udała się, na zaproszenie pisarki Karin Michaëlis (1872–1950), do Danii na wyspę Thurø koło Svendborg. W kwietniu 1933 Bertolt Brecht znalazł się w Niemczech na „czarnej liście” i 10 maja 1933 jego książki spalili nacjonaliści, a następnego dnia jego pisma zostały zakazane. W 1935 został pozbawiony obywatelstwa niemieckiego.

W Paryżu utworzył agenturę „Deutscher Autorendienst“ (DAD), która miała pomagać w publikowaniu przebywającym na emigracji pisarzom niemieckim, szczególnie jego współpracowniczce i kochance Margarete Steffin (1908–1941). Razem z Kurtem Weillem opracował pierwszą sztukę na uchodźstwie, balet Siedem grzechów głównych (Die sieben Todsünden), której premiera odbyła się w lipcu 1933 w paryskim teatrze „Théâtre des Champs-Elysées”. Wkrótce po tym kupił dom w Svendborg, w którym spędził pięć lat z rodziną. W 1938 powstał dramat Życie Galileusza (Leben des Galilei). W 1939 opuścił Danię, przez rok mieszkał w Lidingö koło Sztokholmu i w kwietniu 1940 w Helsinkach. Podczas letniego pobytu w 1940 w Marlebäck, dokąd zaprosiła go rodzina fińskiej pisarki Helli Wuolijoki (1886–1954), napisał do tekstu Wuolijoki sztukę Pan Puntila i jego sługa Matti (Herr Puntila und sein Knecht Matti), której premiera odbyła się dopiero 5 czerwca 1948 w Zurychu.

Dopiero w maju 1941 otrzymał Bertolt Brecht wizę amerykańską i z rodziną udał się przez Moskwę i Władywostok do Santa Monica w Kalifornii. W Stanach Zjednoczonych miał mało możliwości do pracy literackiej i politycznej. Razem z Charlesem Laughtonem (1899–1962) przetłumaczył sztukę Życie Galileusza, której amerykańska premiera miała miejsce w lipcu 1947 w „Coronet Theatre” w Beverly Hills. Pierwsza jej wersja wystawiona była 9 września 1943 w teatrze w Zurychu.

Po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do wojny Bertolt Brecht był pod nadzorem FBI. Podejrzany o przynależność do partii komunistycznej był 30 października 1947 przesłuchiwany przez Komisję do Badania Działalności Nieamerykańskiej. Na pytanie, czy był lub jest członkiem partii komunistycznej, odpowiedział „nie” i dodał, że nie był też członkiem Komunistycznej Partii Niemiec. Dzień później podróżował do Paryża, a 5 listopada do Zurychu, gdzie przebywał przez rok, ponieważ Szwajcaria była jedynym krajem, w którym otrzymał prawo pobytu. Bertolt Brecht miał zakaz wjazdu do amerykańskiej strefy okupacyjnej Niemiec.

Powrót do Berlina

Kiedy w 1948 w sowieckiej strefie okupacyjnej pracę rozpoczęło kilka teatrów, w tym w Berlinie „Deutsches Theater”, udał się w październiku 1948 przez Pragę do Berlina Wschodniego. Brecht powstrzymywał się od publicznych wypowiedzi politycznych, ale już w styczniu w Szwajcarii sceptycznie wypowiedział się o rozwoju Niemiec. W Berlinie negocjował z nowymi wydawnictwami, czego wynikiem było, że w wydawnictwie Petera Suhrkampa ukazywać się będą jego dzieła zebrane, na które licencje otrzyma DDR-Aufbau Verlag, a prawa do dzieł scenicznych pozostają w wydawnictwie Reiss–Verlag w Bazylei.

Ważnym zadanie dla Bertolta Brechta stał się powrót do pracy teatralnej. Z chęcią przyjął propozycję dyrektora „Deutsches Theater” Wolfganga Langhoffa (1901–1966) inscenizowania własnych sztuk w tym teatrze. Razem z Erichem Engelem wyreżyserował sztukę Matka Courage i jej dzieci (Mutter Courage und ihre Kinder), której premiera 11 stycznia 1949 była nadzwyczajnym sukcesem dla Brechta, Engela i odtwórczyni głównej roli Helene Weigel, szczególnie z powodu Brechta teorii teatru epickiego. W prasie ukazały się liczne pochwalne recenzje, ale pojawiły się też konflikty z funkcjonariuszami ds. kultury.

W lutym 1949 wrócił Bertolt Brecht na krótko do Zurychu, aby między innymi pozyskać aktorów i reżyserów do pracy w Berlinie. W 1949 napisał dramat Dni komuny (Die Tage der Commune). 4 maja 1949 opuścił ostatecznie Zurych. 12 października 1950 Brecht i Weigel otrzymali podczas prac w Salzburgu obywatelstwo austriackie, co spowodowało ostrą krytykę w Austrii, ponieważ Bertolt Brecht nie zamierzał opuścić Niemieckiej Republiki Demokratycznej i zamieszkać w Austrii.

W czasie pobytu Brechta w Szwajcarii, Helene Weigel poczyniła wszelkie starania, aby mógł założyć własny zespół. Postanowieniem biura politycznego Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec (SED) założono zespół „Helene-Weigel-Ensemble“, który mógł rozpocząć działalność 1 września 1949. Helene Weigel została dyrektorką zespołu, co uwolniło Brechta od prac biurowych. Później zespół nosił nazwę „Berliner Ensemble”. Początkiem 1950 Brecht zainteresował się sztukami Jakoba Michaela Reinholda Lenza (1751–1792). Premiera sztuki Lenza miała miejsce 15 kwietnia 1950 i była największym sukcesem „Berliner Ensemble” za życia Bertolta Brechta i pierwszy raz został zauważony jako reżyser. 7 października 1951 Bertolt Brecht otrzymał Nagrodę Państwową NRD I klasy. 2 lipca 1952 zamieszkał razem z Helene Weigel w Buckowie.

Ostatnie lata życia

W styczniu 1954 utworzono w Niemieckiej Republice Demokratycznej Ministerstwo Kultury, do którego Bertolt Brecht powołany został jako doradca kulturalny. Dzięki Brechtowi od 19 marca 1954 „Berliner Ensemble” miał siedzibę w „Theater am Schiffbauerdamm„. 21 grudnia 1954 otrzymał Międzynarodową Leninowską Nagrodę Pokojową, którą przekazano mu 25 maja 1955 na Kremlu w Moskwie. W czerwcu 1954 został wiceprezydentem niemieckiej Akademii Sztuki. W ostatni latach życia reżyserował dwa przedstawienia rocznie, współpracował prawie przy wszystkich spektaklach „Berliner Ensemble”, jak również podejmował liczne prace pisarskie. Gościnnie występował z zespołem „Berliner Ensemble” w Paryżu, wystawiając w 1954 sztukę Matka Courage i jej dzieci i w 1955 Kaukaskie koło kredowe (Der kaukasische Kreidekreis, 1947).

15 maja 1955 Bertolt Brecht spisał swój testament i napisał list do współpracownika Akademii Sztuki Rudolfa Engela (1903–1993), w którym prosił go: „W przypadku mojej śmierci nie chcę być wystawiany i udostępniany publicznie. Nad grobem nie powinno być żadnych przemówień. Pochowany chcę być na cmentarzu obok domu, w który mieszkam, przy ulicy Chausseestraße.” Rok później zachorował Bertolt Brecht na grypę i leczył się w szpitalu Charité w Berlinie. Rekonwalescencję odbył nad jeziorem Schermützelsee. Zmarł 14 sierpnia 1956 w swoim domu przy ulicy Chausseestraße 125. Długi czas przyjmowano, że 12 sierpnia 1956 przebył zawał serca, jednak później okazało się, że od dzieciństwa chorował na gorączkę reumatyczną, która atakowała jego serce i prowadziła do chronicznych problemów sercowych.

17 sierpnia 1956 odbył się jego pogrzeb i zgodnie z jego wolą nie wygłoszono żadnych przemówień podczas tej uroczystości. Razem ze zmarłą w 1971 żoną Helene Weigel został pochowany na cmentarzu „Dorotheenstädtischen Friedhof” w Berlinie.

Teatr epicki


W latach 20–tych Bertolt Brecht i Erwin Piscator (1893–1966) zaczęli eksperymentować z nowymi formami teatru. Chcieli odejść od przedstawienia poszczególnych tragicznych losów, od klasycznej iluzji sceny i jej ułudnej rzeczywistości. Ich celem było przedstawienie wielkich społecznych konfliktów jak wojna, rewolucja, ekonomia i niesprawiedliwość społeczna. Chcieli stworzyć teatr, który te konflikty uczyni przejrzystymi i sprowokuje widza do działania, aby zmienić społeczeństwo na lepsze.

Bertolt Brecht chciał stworzyć teatr analityczny, który pobudzi widza do zdystansowanego rozważania i zadawania pytań, a nie do empatii. W tym celu umyślnie „wyobcował” i pozbawił iluzji sztukę, aby widowisko było rozpoznawane jako spektakl rzeczywistego życia. Aktorzy powinni analizować i syntetyzować, to znaczy podchodzić do roli z zewnątrz, a następnie świadomie działać tak, jak postąpiłyby grane przez nich postacie. Ta nowa koncepcja teatru, który początkowo nazywał „teatrem epickim”, a później „teatrem dialektycznym”, ponieważ powinna powstać sprzeczność między rozrywką a uczeniem się, powinna zniszczyć iluzję „zaangażowania emocjonalnego” publiczności. Bertolt Brecht reprezentował pogląd dialektyki o ludzkości jako produkcie relacji i wierzył w jej zdolność do zmiany: „Chciałbym w teatrze zastosować twierdzenie, że nie chodzi tylko w teatrze o interpretację świata, lecz o jego zmianę (Bert Brecht (1964): Schriften zum Theater. Tom 7. 1948–1956, Frankfurt am Main, Suhrkamp, s. 142). Tym sposobem odwołał się do pisma Karola Marksa (1818–1883) Tezy o Feurbachu (Thesen über Feuerbach). Bertolt Brecht w swoich inscenizacjach wykorzystał scenę symultaniczną, która składała się z szeregu zróżnicowanych miejsc akcji ukazanych równocześnie obok siebie jako odrębne elementy dekoracji.

Zarówno Brecht, jak i Piscator nazywali siebie twórcami pojęcia „teatr epicki”. Współpracowniczka Bertolta Brechta Elisabeth Hauptmann (1897–1973) podaje, że Brecht ideę „teatru epickiego” rozwinął w 1926 w kontekście sztuki Jae Fleischhacker w Chikago (Jae Fleischhacker in Chikago). Brecht wówczas powiedział: „nasz dzisiejszy świat już nie pasuje do dramatu” i rozpoczął rozwijać koncepcję teatru alternatywnego. Jednak, jak sam Brecht pisze ( Der Messingkauf s. 763) zasługą Piscatora pozostaje, „przede wszystkim zwrot teatru ku polityce”.

Dzieła (wybór)


Dramaty

  • Baal (1918, 1919, 1926)
  • Wesele u drobnomieszczan (Die Hochzeit, auch Die Kleinbürgerhochzeit ) (1919)
  • Werble nocą (Trommeln in der Nacht) (1919)
  • W gąszczu miast (Im Dickicht der Städte) (1921)
  • Człowiek jak człowiek (Mann ist Mann) (1926)
  • Rozkwit i upadek miasta Mahagonny (Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny) (1927–29)
  • Opera za trzy grosze (Die Dreigroschenoper) (1928)
  • Środek zaradczy (Die Maßnahme) (1930)
  • Siedem grzechów głównych (Die sieben Todsünden) (1933)
  • Karabiny pani Carrar (Die Gewehre der Frau Carrar) (1937)
  • Strach i nędza III Rzeszy (Furcht und Elend des Dritten Reiches) (1938)
  • Życie Galileusza (Leben des Galilei) (1938–1939)
  • Matka Courage i jej dzieci (Mutter Courage und ihre Kinder) (1939)
  • Dobry człowiek z Seczuanu (Der gute Mensch von Sezuan) (1939)
  • Pan Puntila i jego sługa Matti (Herr Puntila und sein Knecht Matti) (1940)
  • Kariera Artura Ui (Der aufhaltsame Aufstieg des Arturo Ui) (1941)
  • Kaukaskie koło kredowe (Der kaukasische Kreidekreis) (1947)

Proza

  • Powieść za 3 grosze (Dreigroschenroman) (1934)
  • Dni komuny (Die Tage der Commune) (1949)
  • Opowiadania z kalendarza (Kalendergeschichten) (1949)
  • Interesy pana Juliusza Cezara (Die Geschäfte des Herrn Julius Caesar) (1957)

Poezja

  • Wiersze wybrane (1954)
  • Postylla domowa i inne wiersze (Bertolt Brechts Hauspostille) (1988)

Eseje

  • Rozmowy uchodźców (Flüchtlingsgespräche) (1961)

Literatura


  • Günter Berg, Wolfgang Jeske: Bertolt Brecht. Sammlung Metzler. Metzler, Stuttgart 1998, ISBN 3-476-10310-2.
  • Klaus Völker: Bertolt Brecht, Eine Biografie. Rowohlt, Reinbek 1988, ISBN 3-499-12377-0.

Linki


  • Biografia Brechta w de.wikipedia.org
  • Bernd-Rainer Barth, Andreas Kölling: „Bertolt Brecht” w Wer war wer in der DDR? 5 wydanie. Tom 1, Ch. Links, Berlin 2010, ISBN 978-3-86153-561-4 (online).
  • „Bertolt Brecht” w Theaterlexikon der Schweiz (online).

Tematy pokrewne