Friederike Caroline Neuber

Friederike Caroline Neuber, także Neuberin (ur. 9 marca 1697 w Reichenbach w Vogtland jako Friederike Caroline Weißenborn; zm. 30 listopada 1760 w Laubegast koło Drezna) – niemiecka aktorka, wybitna postać teatru niemieckiego w dobie oświecenia i współautorka regularnych przedstawień teatralnych w Niemczech.

Friederike Caroline Neuber
Friederike Caroline Neuber.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Daniel Weißenborn (1656–1722), dyrektor sądu w Reichenbach, potem adwokat w Zwickau, syn Friedricha (1608–81, kuśnierz i handlarz tytoniem w Zwickau) i Marii Nebel (1627–94);
  • Matka: Anna Rosina (ok. 1670–1705), córka Johanna Andreasa Wilhelmi (ur. ok. 1638, notariusz w Planitz koło Zwickau, później zarządca dworu w Rothenthal koło Greiz);
  • Mąż: od 5 lutego 1718 Johann Neuber (1697–1759), syn Johanna Neubera (rolnik w Reinsdorf koło Zwickau); bezdzietna.

Biografia

Friederike Caroline Neuber musiała w młodości znosić tyranię domową ojca; po nieudanej próbie ucieczki z domu dzięki jego działaniom spędziła 13 miesięcy (od maja 1712 do czerwca 1713) w areszcie policyjnym, ale potem wróciła do domu ojcowskiego. W 1717 opuściła ostatecznie dom rodzinny i przyłączyła się z Johannem Neuberem do grupy komediantów Johanna Christiana Spiegelberga w Weißenfels. Wkrótce po tym związała się z trupą teatralną Haackego i Hoffmanna, gdzie rozwinął się jej talent. Johann Christoph Gottsched (1700–66) zobaczył ją w 1724 na scenie i był pełen uznania. Gdy zmarła żona pryncypała Hoffmanna, ten sam opuścił towarzystwo i dzięki temu powstała możliwość, aby ubiegać się o saksońskie przywilej, co udało się Friederike Caroline Neuber, która otrzymała ostatecznie 8 sierpnia 1727 zgodę króla Polski i elektora Saksonii.

Wraz z Gottschedem Friederike Caroline Neuber i jej trupa dążyli do zniesienia grubiańskich, często rubasznych wynaturzeń improwizowanej sztuki dominującej w objazdowych teatrach w Niemczech, a także, całkowicie w duchu wczesnego oświecenia, do przekazywania wartości moralnych dla lepszego współistnienia ludzi z doktrynalną intencją poprzez żywy przykład ze sceny. Zgodnie z jej własnymi słowami teatr powinien „zarówno prowokować ludzi do śmiechu, jak i ich poprawiać”. Początkowo odnowa repertuaru zorientowana była przeważnie na francuską dramaturgię (Corneille, Molière, Racine, Marivaux, Dancourt). Od 1731 trupa Neuberów z sukcesem wystawiała wzorcowo opracowaną tragedię Gottscheda „Der sterbende Cato“ („Umierający Kato”).

Własne prace pisarskie Friederike Caroline Neuber obejmują około 20 prologów (wśród nich kilka przedmów programowych) i widowisk, ale niewiele zostało z nich wydrukowanych. Ze swojej głównej siedziby w Lipsku, gdzie w latach 1727–1750 występowała niemal co roku, trupa Neuberów wyruszała do Hamburga i Drezna, a do 1740 kilkakrotnie gościła w Blankenburgu, Brunszwiku, Kilonii, Hanowerze, Frankfurcie nad Menem, Norymberdze, Freibergu, Wittenberdze, Merseburgu, Lubece, Lüneburgu, Salzdahlum, Strasburgu, Metz, Hubertusburgu, Altenburgu i Gocie. Gościnny występ w Petersburgu w 1740/41 nie spełnił ich oczekiwań artystycznych i finansowych z powodu niekorzystnych okoliczności. U szczytu swojej działalności (1737) dalekowzroczna propozycja Friederike Caroline Neuber przyznania jej towarzystwu zezwolenia na grę na 12 lat, co oznaczałoby krok od teatru wędrownego do teatru stałego (podanie z 23. 8. 1737 z dodatkiem „Projekt, w jaki sposób można utrzymywać dobrze urządzoną komedię”) nie znalazła zrozumiana w Hamburgu.

Do dziś kontrowersyjne jest jej „wypędzenie Hanswursta” ze scen teatralnych w lipskiej sali teatralnej (październik 1737) przed Grimmaische Tor, popularnej, prymitywnej postaci z niemieckojęzycznej improwizowanej komedii, która to jest „na wpół głupcem, na wpół przebiegłym, częściowo głupim, częściowo mądrym, przedsiębiorczym i tchórzliwym, pobłażliwym sobie i wesołym człowiekiem, który stosownie do okoliczności podkreślał jedną lub drugą z tych cech”. Był to spektakularny punkt kulminacyjny ich długoletniej walki o oczyszczenie sceny ze zbyt zakorzenionych elementów (nie przekazano ani tekstu dotyczących gry wygnania, ani konkretnych relacji naocznych świadków). Być może ta tradycja odzwierciedla troskę niektórych współczesnych o zabawną postać (według Lessinga) cierpiącą na „tysiąc sposobów”, a tym samym tradycje teatru ludowego z cennymi krytycznymi podejściami. Po pokonaniu ograniczającego dogmatycznego rygoru Gottscheda (1741 wyśmiewanie Gottscheda w parodii „Cato” i w „Der allerkostbarste Schatz“ [„Najcenniejszy skarb”]) otworzyła swoją sceną młodym przedstawicielom powstającego mieszczańskiego dramatu niemieckiego (Christian Fürchtegott Geliert, Christian Felix Weiße, Johann Elias Schlegel). W styczniu 1748 wystawiła na scenie pierwsze dzieło Gottholda Ephraima Lessinga, komedię „Der junge Gelehrte“ („Młody uczony”). Walki z konkurencją (także przeciwko wcześniejszym członkom trupy Kochem i Schönemannem) zmusiły ją w 1750 do ostatecznego rozwiązania trupy teatralnej. W następnych latach występowała jako aktorka (w 1753 w Kärntnerthor-Theater w Wiedniu) i z małą trupą teatralną, co jednak nie zakończyło się trwałym sukcesem.

Friederike Caroline Neuber zmarła 30 listopada 1760 w osamotnieniu. Otrzymał – wbrew rozpowszechnianej legendzie od XIX wieku – należyty skromny pochówek. Jej reformy i inspiracje były cennymi prekursorami wysiłkami na rzecz budowy burżuazyjnego niemieckiego teatru narodowego.

Literatura

Autor: Roman Penkała