Johann Christoph Gottsched

Johann Christoph Gottsched (ur. 2 lutego 1700 roku w Mendelejewo ( niem. Juditten) k. Królewca ( niem. Königsberg, obecnie Kaliningrad), zm. 12 grudnia 1766 w Lipsku) - niemiecki poeta, reformator literatury, pisarz. (wyznania ewangelickiego)

Johann Christoph Gottsched
Johann Christoph Gottsched.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Christoph (1668–1737), pastor w Juditten, od 1715 w Balga; matka Regina Biemann (1671–1763); - ożenił się 1) w Gdańsku ( niem. Danzig) w 1735 roku z Luise Adelgunde Kulmus, pisarka 2) w Camburg/Saale w 1765 roku z Ernestine Susanne Katharine Neunes (1746–1811); bezdzietny;

Życiorys

Już w 1714 roku Johann Christoph Gottsched wstąpił na uniwersytet w Królewcu, gdzie spędził kolejnych 10 lat. Głównym kierunkiem jego studiów była najpierw teologia, ale zawsze silne zainteresowanie filozofią spowodowało, że w 1720 roku zapoznał się z pracami i poglądami Christiana Wolffa, których był zwolennikiem przez całe życie. Filozofia Wolffa znalazła wyraz nie tylko w jego wykładach i pismach filozoficznych, lecz także w systematyce i metodologii literackiej krytyki i teorii. Jednym z jego nauczycieli był Johann Jakob Quandt. Jego profesor na uniwersytecie w Królewcu Johann Valentin Pietsch obudził w nim niechęć do manieryzmu drugiej szkoły śląskiej tzw. ( ”Schwulst“ ), baroku i przedstawił mu jako wzór poezję tak zwanego poety dworskiego, której ideał stylu odpowiada klasycyzmowi Nicolas'a Boileau i określił przyszłe poematy i ody Gottscheda.
W 1724 roku jako magister udał się do Lipska, gdzie poznał wydawcę i historiografa Johanna Burckharda Mencke, który wprowadził go do Teutschübende poetische Gesellschaft . Gdy w 1727 roku został wybrany na „seniora“ zmienił to towarzystwo w Deutsche Gesellschaft . Towarzystwo to stało się idealnym forum dla jego prac reformatorskich dotyczących języka i literatury. Później w innych miastach uniwersyteckich powstały towarzystwa na wzór Deutsche Gesellschaften .
W 1725 roku zaczął wydawać tygodnik Die vernünftigen Tadlerinnen , najpierw w Halle, a później w Lipsku. Co było niezwykłe dla tego typu czasopism, to że były z góry zaplanowane na dwa lata. W latach 1727-1729 wydawał czasopismo Der Biedermann .
W 1727 roku poznał małżeństwo aktorów Johanna i Friederike Caroline Neuber. W wyniku ich owocnej współpracy miał powstać niemiecki teatr narodowy. Wielkim przykładem tych wczesnych wizjonerów oświecenia były dramaty powstałe pod wpływem literatury starożytnej i pism przetłumaczonych z języka francuskiego. W 1737 roku w specjalnie przygotowanej sztuce postać Arlekina została usunięta ze sceny teatralnej.
W 1730 roku został profesorem nadzwyczajnym poezji, w 1734 profesorem zwyczajnym logiki i metafizyki na uniwersytecie w Lipsku. O jego autorytecie świadczy kilkakrotny wybór na rektora. W latach 1732-1744 ukazywało się założone przez niego czasopismo Beyträge zur critischen Historie der deutschen Sprache, Poesie und Beredsamkeit , kontynuowane później w latach 1745-1750 jako Neuen Büchersaal der schönen Wissenschaften und freyen Künste , a w latach 1751-1762 jako Das Neueste aus der anmuthigen Gelehrsamkeit . Johann Christoph Gottsched był głównym autorem artykułów i wydawcą czasopisma, ale było ono również forum dla dyskusji innych uczonych. Sam Gottsched opublikował w nim podczas swojego życia ponad 20.000 stron.

Znaczenie

Przywiązany do klasycznych reguł i norm poetycznych języka francuskiego zaprojektował w swoim piśmie Versuch einer Critischen Dichtkunst vor die Teutschen (1730) program „rozsądnej literatury”. Ważne były dla niego jasność stylu, smak, żart i korzyść moralna. Jego reguły miały charakter pewnego rodzaju instrukcji nadania formy tragedii.
Gottsched chciał poprawić jakość teatralnego życia w zacofanym niemieckim obszarze językowym, do czego skłoniły go podziwiane osiągnięcia francuskiego życia dworskiego. Walczył o literacki dramat i przeciwko teatrom improwizowanym. W międzyczasie obudził się w nim sprzeciw wobec „obcych” francuskich wpływów.
W Critischen Dichtkunst (1729), swoim głównym dziele dotyczącym teorii literatury, pisał o racjonalnej poezji, spełniającej wszystkie jej reguły, które powstały przy pomocy rozsądku. Fantazji nie dawał żadnej wolności w stosunku do rozsądku, a także cuda zostały reglamentowane przez teorie możliwych światów Leibnitza i Wollfa. Gottsched, który w swych filozoficznych pismach stał blisko poglądów Deismusa, odrzucał tematy religijne jako przeciwieństwo literatury. Takie rozumienie poetyki doprowadziło do tak zwanego „sporu zuryskiego” ze Szwajcarami Johannem Jakobem Bodmerem i Johannem Jakobem Breitingerem, których prezentacje dotyczące teorii literatury były nie mniej racjonalne jak te Gottscheda, które w ich postawie w stosunku do cudów i religijnej poezji, ale położyli inne akcenty niż Gottsched. Prowadzone dyskusje podejmowane przez obie strony za pomocą satyry i osobistego szkalowania był głównym wydarzeniem literackim w latach 1730-1745. Spór ten współcześni uważali za sposobność do walki literacko-politycznej o wpływ konkurujących partii.

W 1731 roku ukazało się przedstawienie jego tragedii Sterbender Cato (1732) napisanej pod wpływem współczesnych francuskich dramatów i powołująca się na reguły dramatu Arystotelesa. Sztuka odniosła niebywały sukces. To dzieło Gottscheda uchodzi za pierwszy „oryginalny dramat niemiecki” i zostało napisane według oświeceniowych reguł poezji, pod wpływem sztuki Joseph'a Addisona. Jego tłumaczenia, opracowania i pisma, które wyszły spod jego pióra, pióra jego żony i zwolenników stworzyły repertuar dla sceny teatralnej ( zostały one zebrane w: „Die deutsche Schaubühne nach den Regeln der alten Griechen und Römer eingerichtet“ , 6 tomów, Leipzig 1741/45).
Dramat Sterbender Cato stał się później obiektem drwin jego przeciwników, a przede wszystkim ze strony Johanna Jakoba Bodmera, Johanna Jakoba Breitingera i Jakoba Immanuela Pyry. Pyra twierdził, że Johann Christoph Gottsched stworzył go „nożycami i klejem” i złamał reguły dramatu Arystotelesa.
Przez intensywność ataków na Gottscheda w osądzie jego współczesnych jego przeciwnicy uważani byli za zwycięzców sporu, tym bardziej że Bodmer przeciągnął na swoją stronę większość ówczesnych ważniejszych pisarzy. Rola Gottscheda w kształtowaniu literatury XVIII- wiecznej została po jego śmierci przez długi czas niedoceniona. Dopiero w drugiej połowie XIX wieku nastąpiło docenienie jego działalności,a przede wszystkim przez Theodora Wilhelma Danzela. Szczególne znaczenie Gottscheda leży także w późno barokowym sporze językowym o definicję powszechnej obowiązującej niemieckiej pisowni. Należał przy tym do frakcji anomalistów, którzy chcieli stworzyć pewną normę językową na bazie niemieckiego dialektu, a mianowicie dialektu turyńsko-górnosaksońskiego, do którego zalicza się również dialekt śląski i wysokopruski. Spotkało się to ze sprzeciwem innych regionów językowych, a szczególnie ze Szwajcarii (Johann Jakob Bodmer, Johann Caspar Lavater, Johann Jakob Breitinger) , Bawarii ( Gelasius Hieber, Johann Georg von Lori, Carl Friedrich Aichinger), Austrii ( Johann Balthasar Antesperg, Johann Siegmund Popowitsch ) i Bryzgowi ( Augustin Dornblüth, Sebastian Sailer) , w których pisano jeszcze w języku górnoniemieckim i nie znalazło to zrozumienia dla celu Gottscheda. Z inicjatywy saksońskich i śląskich towarzystw językowych dopiero w 1740 roku ten problem stał się dręczącym tematem.

Wrogość poważanych uczonych szwajcarskich Bodmera i Breitingera doprowadziła do wykluczenia Gottscheda z niemieckiego towarzystwa. Bodmer w 1746 roku opublikował pismo „Lob der Mundart“ (Pochwała gwary), w którym opowiedział się za różnorodnością niemieckiego języka i nazwał Gottscheda „tyrańskim sędzią językowym z Saksonii. Dopiero po śmierci Gottscheda i to nie w wyniku zgody uczonych lecz polityki spór został rozstrzygnięty. Po wojnie siedmioletniej (1756-1763) pozycja polityczna Austrii osłabła i cesarzowa Maria Teresa zdecydowała się na wprowadzenie niemieckich standardów językowych Gottscheda. Zostało to potwierdzone w 1780 roku przez jej syna cesarza Józefa II. Po decyzji Austrii również sprzeciw innych południowo-niemieckich landów znikł i również one przyjęły język niemiecki zaproponowany przez Gottscheda.

Dzieła (wybór)

  • Versuch einer critischen Dichtkunst vor die Deutschen , Leipzig 1729.
  • Sterbender Cato , 1732.
  • Erste Gründe der gesamten Weltweisheit , Leipzig 1733.
  • Ausführliche Redekunst , Leipzig 1736.
  • Grundlegung einer deutschen Sprachkunst , Leipzig 1748.
  • Vorübungen der Beredsamkeit , Leipzig 1754.
  • Beyträge zur critischen Historie der deutschen Sprache, Poesie und Beredsamkeit , Leipzig 1732/45.

Literatura

Linki

Nowości

Popularne artykuły

Tematy pokrewne