Gérard de Nerval

Gérard de Nerval, właściwie Gérard Labrunie (ur. 22 maja 1808 w Paryżu; zm. 26 stycznia 1855 tamże) – francuski pisarz, poeta i prekursor surrealizmu, za życia uważany za marginalnego przedstawiciela romantyzmu, ale obecnie jego teksty oddziałują silniej niż wielu jego renomowanych kolegów z jego czasów. Jego opowiadanie „Aurelia” fascynowało później Baudelaire'a, Prousta i surrealistów. André Breton w pierwszym „Manifeście surrealizmu” napisał: „Nerval w cudowny sposób posiada ducha, którego potrzebujemy.”

Gérard de Nerval
Gérard de Nerval, ok. 1854.
Źródło: Wikimedia Commons

Biografia

Gérard de Nerval (jak nazywał siebie od 1831 roku) urodził się 22 maja 1808 r. w Paryżu jako jedyny syn lekarza Étienne'a Labrunie i Marie-Antoinette Laurent. Wkrótce po jego narodzeniu ojciec został lekarzem w napoleońskiej Armii Renu. Ponieważ matka chciała towarzyszyć mężowi, powierzono go pod opiekę wuja żony Antoine'a Bouchera, u którego mieszkał do 1814 roku w Loisy[1], koło Mortefontaine (departament Oise). 29 listopada 1810 jego matka zmarła w Głogowie na Śląsku. Wiosną 1814 r. ojciec wrócił z wojny do Paryża i zaopiekował się synem. Od 1822 roku uczył się w Collège Charlemagne, gdzie spotkał Théophile'a Gautiera.

Będąc jeszcze uczniem napisał w latach 1823-1824 pierwszy zbiór wierszy „Poésies et Poèmes par Gérard L.” (Poezje i poematy Gérarda L.”, który podarował w 1852 roku Arsène'owi Houssaye'owi. Napisał też panegiryk „Napoléon ou la France guerrière, élégies nationales” (Napoleon lub wojownicza Francja, elegie narodowe) opublikowany w 1826 roku. Od lipca 1926 roku pojawiały się jego satyry po skandalu w Akademii Francuskiej, między innymi „L'Académie ou les membres introuvables” (Akademia albo członkowie nie do odnalezienia, 1826). W 1928 r. ukazało się jego francuskie tłumaczenie „Fausta” Goethego. Théophile Gautier wspominał w „La Presse” z 30 stycznia 1853 roku słowa Goethego skierowane do młodego tłumacza: „Nigdy nie rozumiałem siebie tak dobrze, jak wtedy, gdy cię czytałem”.

Chociaż cały czas pociągało go pisarstwo zgodził się 1 maja 1829 r. zostać praktykantem w kancelarii notarialnej, aby sprawić przyjemność ojcu. W 1828 r. poznał Victora Hugo, którego powieść „Han z Islandii” (oryg. fr. Han d’Islande) adaptował w 1830 r. jako sztukę teatralną pod tym samym tytułem, którą wystawiono w 1831 roku. Polityka go wprawdzie nie interesowała, ale pod wpływem rewolucji napisał poemat „Le peuple, son nom, sa gloire, sa force, sa voix, sa vertu, son repos” (Lud, jego imię, jego chwała, jego siła, jego głos, jego cnota, jego odpoczynek) opublikowany w sierpniu 1830 r. oraz pamflet „Nos adieux à la Chambre des Députés ou « allez-vous-en, vieux mandataires” (Nasze pożegnanie z Izbą Deputowanych, czyli "odejdźcie, starzy mandatariusze) opublikowany 4 marca 1831 r. w „Le Cabinet de lecture”.

25 lutego 1830 r. uczestniczył w premierze programowego dramatu romantyzmu „Hernani” Viktora Hugo, która zakończyła się skandalem teatralnym. W tym samym roku wydał antologię tłumaczonej przez siebie poezji niemieckiej „Poésies allemandes, Klopstock, Schiller et Bürger, Goethe, précédée d'une notice sur les poètes allemands par M. Gérard” (Poezja niemiecka, Klopstock, Schiller i Bürger, Goethe, poprzedzona notą o poetach niemieckich autorstwa M. Gérarda). Również w 1830 r. ukazała się jego antologia poezji francuskiej „Choix de poésies de Ronsard, Joachim Du Bellay, Jean-Antoine de Baïf, Guillaume de Saluste Du Bartas, Jean-Baptiste Chassignet, précédé d'une introduction par M. Gérard” (Wybór wierszy Ronsarda, Joachima Du Bellay, Jean-Antoine'a de Baïf, Guillaume'a de Saluste Du Bartas, Jeana-Baptiste Chassignet, poprzedzony wstępem M. Gérarda).

Razem z Pétrusem Borelem i Théophile'em Gautierem utworzył ok 1830 r. grupę młodych romantyków francuskich Jeunes-France. Po jednej z manifestacji grupy Gérard de Nerval, Théophile Gautier i kilku innych członków aresztowano. Zamknięty w więzieniu w Sainte-Pélagie, Nerval napisał krótki wiersz, który został natychmiast opublikowany w „Le Cabinet de lecture” z 4 września 1831 roku. Ponownie w nocy 2 lutego 1832 r. członkowie Jeunes-France zostali aresztowani, gdyż uznano ich za spiskowców, i tym razem ich wyrok był dłuższy.

W tym czasie Gérard de Nerval postanowił pisać sztuki teatralne w stylu Hugo. Dwie z nich spotkały się z bardzo dobrym przyjęciem w Théâtre de l’Odéon, a były to: „Le Prince des sots” (1831) i „Lara ou l'expiation”(1831). Od 1831 roku swoje pisma wydawał pod pseudonimem Gérard de Nerval.

Chociaż Nerval odnosił w tym czasie sukcesy jako literat, to na żądanie ojca zaczął w 1832 roku studiować medycynę. Jednak w styczniu 1834, po odziedziczeniu po dziadku 30.000 franków, przerwał studia i jesienią tegoż roku odbył pierwszą dłuższą podróż na południe Francji i do Włoch. W 1835 roku zamieszkał u malarza Camille'a Rogiera, gdzie spotykała się cała grupa romantyków, a w maju założył „Monde dramatique”, luksusową gazetę, która pochłonęła jego spadek, i którą, mocno zadłużoną, musiał w końcu sprzedać w 1836 roku. Debiutując w dziennikarstwie, od lipca do września wyruszył z Gautierem w podróż do Belgii.

31 października 1837 r. Opéra-Comique wystawiła „Piquillo” do muzyki Hippolyte'a Monpou. Libretto do tej opery napisali wspólnie Alexandre Dumas i Nerval, ale pod librettem widniał podpis jedynie Dumas. Uwagę Nervala zwróciła aktorka grająca główną rolę Jenny Colon, w której się zakochał, i która stała się jego muzą. Latem 1838 r. podróżował z Dumas do Frankfurtu nad Menem, aby przygotować wspólnie napisaną sztukę „Léo Burckart” (Leo Burckart), której wystawienie jednak się opóźniło. Po premierze sztuki „Alchimiste” (Alchemik), napisanej razem z Dumas, która odbyła się 10 kwietnia 1839 roku, „Léo Burckart” został ostatecznie wystawiony w teatrze Porte-Saint-Martin 16 kwietnia. W listopadzie wyjechał do Wiednia, gdzie w ambasadzie francuskiej poznał pianistkę Marie Pleyel, w której się zakochał.

Od powrotu w marcu 1840 r. do Francji prowadził kolumnę Gautiera w czasopiśmie „La Presse”. Po trzeciej edycji „Fausta”, rozszerzonej o przedmowę i fragment „Fausta II”, wyjechał w październiku tego samego roku do Belgii. W grudniu miała miejsce premiera „Piquillo” w Brukseli, gdzie ponownie spotkał Jenny Colon i Marie Pleyel.

Po pierwszym załamaniu nerwowym 23 lutego 1841 r. przebywał na leczeniu u Mme Marie de Sainte-Colombe, która prowadziła „dom poprawczy Sainte-Colombe”, założony w 1785 r. przy 4-6 rue de Picpus. Po drugim kryzysie nerwowym 21 marca trafił do kliniki psychiatry Esprita Blanche'a na Montmartrze, gdzie przebywał do listopada 1841 roku.

Szukając nowych inspiracji do pracy dziennikarskiej, Gérard de Nerval opuścił 22 grudnia 1842 r. Paryż i rozpoczął podróż, która zaprowadziła go na Maltę, Kairu, Syrii, Bejrutu, na Cypr i Rodos i do Smyrny. 28 października 1843 r. przybył do Neapolu, a 5 grudnia do Marsylii. W 1844 r. ukazały się jego reportaże z podróży w czasopismach. W latach 1844–1847 podróżował do Belgii, Holandii, Londynu, co zaowocowało kolejnymi reportażami. W tym samym czasie pisał nowele, wiersze, libretta operowe oraz tłumaczył poezje Heinricha Heinego (opublikowane w 1848 r.), z którym się przyjaźnił.

Od 1850 r. drastycznie pogorszył się stan zdrowia Nervala, coraz częściej przebywał na leczeniu. Doskwierały mu też problemy materialne i moralne. W tym czasie dokończył zbiór reportaży z podróży „Voyage en Orient” (Podróż na Wschód, 1851) oraz zebrał starsze i nowsze swoje teksty, opublikowane już w czasopismach, zrewidował je i wydał w dwóch antologiach, które są obecnie uważane za jego arcydzieła: „Les Illuminés ou Les Précurseurs du socialisme” (Iluminaci albo prekursorzy socjalizmu, 1852) i „Les Filles du feu”(Córki ognia, 1854). Ostatnim pismem Nervala była rozpoczęta prawdopodobnie w 1841 r. opowieść „Aurelia”, którą napisał za radą lekarza, aby oczyścić się z emocji i spróbować opisać stan umysłu, w jakim się znajdował podczas ataków szaleństwa. Ten niedokończony tekst jest czasem opowieścią, czasem przemówieniem, czasem listem, w którym główny bohater opowiada swoje sny i komentuje je. Wszystkie jego prace są silnie zabarwione ezoteryką i symboliką, zwłaszcza alchemiczną i masońską. Kiedy oskarżono go o bezbożność, wykrzyknął: „Ja, bez religii? Ja mam ich siedemnaście... co najmniej”.

Ostatnią podróż Nerval odbył w 1854 r. do Niemiec. Gdy pod koniec roku, po kolejnym pobycie w szpitalu, Gérard de Nerval znalazł się na ulicach Paryża bez stałego miejsca pobytu i ze skromnymi honorariami, na początku 1855 roku popełnił samobójstwo. Powiesił się na kracie przed kanałem odwadniającym przy nieistniejącej już ulicy Rue de la Vieille Lanterne. Uroczystość pogrzebowa odbyła się 30 stycznia 1855 w katedrze Notre-Dame w Paryżu, a pochowany został na Cmentarzu Père-Lachaise.

Pisma

  • Aurelia i inne opowiadania. Warszawa : Maska, 1929.
  • Sylwia i inne opowiadania. Warszawa : Państwowy Instytut Wydawniczy, 1960.
  • Podróż na Wschód. Warszawa : "Czytelnik" 1967.
  • Zwierzenia Mikołaja Restifa. Warszawa : "Czytelnik" 1970.
  • Córki ognia; wybór. Kraków : Oficyna Literacka 1993.
  • Przechadzki i wspomnienia. Literatura na Świecie. 2008, nr 3/4, s. 299-326, 2008.
  • Śnienie i życie. Gdańsk : Wydawnictwo Słowo/obraz Terytoria, 2012.

Literatura

Linki

  • Théophile Gautier: Gérard de Nerval, Le Moniteur, 25 février 1854, online.

Przypisy

  1. ↑Pierre Petitfils: Nerval, biographie, Paris, Julliard, coll. « Les Vivants », 1986, s.15.

Tematy pokrewne

 

Autor: Roman Penkała