Heinrich Barth

Johann Heinrich Barth (ur. 16 lutego 1821 r. w Hamburgu; zm. 25 listopada 1865 r. w Berlinie) - niemiecki badacz Afryki, historyk, geograf i filolog. (wyznania luterańskiego)

Barth Unterschrift
Heinrich Barth, ok 1865.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Johann Christoph Heinrich Barth (1787-1856), kupiec w Hamburgu; matka Charlotte Karoline z domu Zadow (1789-1862); - kawaler.

Życiorys

Okres nauki i pierwsze podróże

Heinrich Barth po ukończeniu gimnazjum Johanneum w Hamburgu rozpoczął jesienią 1839 r. studia filologiczne i geograficzne na uniwersytecie w Berlinie. Uczęszczał także na wykłady z germanistyki, historii i prawa. Jego nauczycielami byli m.in. filolog klasyczny August Boeckh (1785-1867) i geograf Carl Ritter (1779-1859). Już podczas studiów odbył pierwszą większą podróż, która trwała od sierpnia 1940 do maja 1941 r. i prowadziła do Włoch, gdzie zwiedził Wenecję, Florencję, Rzym, Neapol i Sycylię.

W lecie 1844 r. doktoryzował się u Boeckha pracą pt. »Corinthiorum commercii et mercaturae historiae particula« i w styczniu 1945 r. rozpoczął trzyletnią wędrówkę wzdłuż Morza Śródziemnego, która prowadziła przez Francję, Hiszpanię, północną Afrykę, półwysep Synaj, Palestynę, Syrię, Cypr, Azję Mniejszą i przez Grecję wrócił do Berlina. Pomimo politycznych niepokojów habilitował się i został pivatdozentem na uniwersytecie w Berlinie.

Przygotowania do wyprawy do Afryki

Jesienią 1949 r. pruski poseł w Anglii Christian Karl Josias von Bunsen (1791-1860) zwrócił się do Carla Rittera z prośbą o wskazanie uczonego niemieckiego, który mógłby wziąć udział u boku Jamesa Richardsona (1809-1851) w projektowanej przez Anglików podróży do Afryki centralnej. Richardson po kilkuletnim pobycie w Trypolisie i Murzuk (oaza na północnym obrzeżu Sahary) działał w Anglii na rzecz zniesienia handlu niewolnikami i nakłonił rząd, aby z książętami afrykańskimi zawarte zostały stosowne umowy. To było pierwotnym celem ekspedycji. Berlińskie towarzystwo geograficzne postanowiło delegować Bartha i Adolfa Overwega (1822-1852) oraz postarało się o wsparcie finansowe króla pruskiego. Ekspedycja z powodu środków materialnych i umysłowych, a jeszcze bardziej z powodu jej przebiegu stała się właściwie niemiecką ekspedycją, ponieważ jej duszą byli Niemcy Barth i Overweg.

Wyprawa

Heinrich Barth i Overweg wyjechali w listopadzie 1849 r. z Berlina i 18 stycznia 1850 r. spotkali się w Trypolisie z Richardsonem, a 24 marca rozpoczęli wędrówkę na południe. Mała karawana szła najpierw do Murzuk, gdzie dotarła w maju. Dopiero 13 czerwca ekspedycja udała się dalej przez Saharę do Tchintoulous na wyżynie Aïr, gdzie wyprawa dotarła 4 września i byli tam pierwszymi Europejczykami.

Ekspedycja była dobrze zorganizowana i posiadała wystarczające wyposażenie, które pomyślane było o badaniu Jeziora Czad i jego okolic. Barth był naukowo bardzo dobrze przygotowany do tej roli, podczas gdy Richardson miał już doświadczenie w przebywaniu na pustyni i dzięki temu szybko zaprzyjaźnił się z przywódcami Tuaregów, co pomogło ekspedycji. Wprawdzie w ekipie narastała coraz większa niechęć osobista, co spowodowało, że uczestnicy wyprawy podzielili się na dwie grupy narodowe, które nawet noce spędzały w dwóch różnych obozach. Barth w tym czasie odkrył na skałach na płaskowyżu Messak Settafet kilka malowideł. Był pierwszym badaczem, który docenił ich znaczenie, jako źródło do rekonstrukcji wcześniejszych epok kulturalnych, mimo że jego sformułowane tam interpretacje i datowania odbiegają od dzisiejszych wyników badań.

Dopiero w grudniu podróżnicy kontynuowali dalszą podróż na południe i w styczniu 1851 r. dotarli do Damergu. Tutaj podróżnicy rozstali się 11 stycznia, aby różnymi drogami podążyć dalej i spenetrować mało znane okolice i ostatecznie spotkać się w Kukawie (dawniej Kuka), w rezydencji szejka Borno. Richardson poszedł na wschód przez Sinder najkrótszą drogą do Kukawy. Overweg poszedł na zachód przez Guber i Mariadi, podczas gdy Barth podróżował między nimi w kierunku południowo-zachodnim do kraju Hausa i obu ich miast Katsiny i Kano. Richardson zmarł 4 marca w Ngurutua, gdzie następnego dnia przybyli Barth i Overweg. Z Kukawy Barth i Overweg prowadzili razem lub osobno wyprawy w kierunku południowym i wschodnim kolo Jeziora Czad. Najpierw Barth udał się na południe i 18 czerwca odkrył rzekę Benue, którą w 1854 r. wykorzystał kolejny badacz Afryki, William Balfour Baikie (1824-1864) jako drogę wodną na południe. 20 czerwca dotarł do stolicy Jola nieznanego wówczas kraju Adamaua, skąd 22 lipca ponownie przybył do Kukawy. Prowadzone w tym rejonie badania trwały około 15 miesięcy. Kiedy brytyjski rząd dowiedział się o śmieci Richardsona, Barth został nowym kierownikiem wyprawy. Poniewż droga na wschód w kierunku Nilu była zamknięta, pozostali przy życiu podróżnicy zdecydowali się udać na zachód, w kierunku Timbuktu. Przed wyruszeniem w drogę Overweg zmarł 27 września 1852 w Maduari na malarię.

  Heinrich Barth udał się tak jak było zaplanowane do Timbuktu przez Zinder, Kátsena i Wurno, Sokoto i Gwandu. 7 września 1853 r. Barth dotarł do Timbuktu. Po siedmiomiesięcznym pobycie w mieście, wśród grożącego mu zewsząd niebezpieczeństwa, rozpoczął wreszcie 19 kwietnia 1854 powrót do Kukawy, co umożliwiła mu opieka naczelnego duchownego muzułmańskiego w mieście Sidi Ahmada al-Baqqai. W drodze powrotnej dowiedział się, że na jego poszukiwanie rząd brytyjski wysłał ekspedycję pod kierownictwem Niemca Eduarda Vogla (1829-1856). Po spotkaniu obu grup 1 grudnia podążyli do Kukawy. 10 maja 1855 Barth wyruszył z Kukawy przez Murzuq do Trypolisu, gdzie przybył 28 sierpnia 1855 roku. Przez Marsylię i Paryż udał się do Hamburga.

Życie po powrocie z Afryki

Heinrich Barth został w 1854 r. członkiem Niemieckiej Akademii Nauk Przyrodniczych „Leopoldina”. Paryskie i londyńskie towarzystwa geograficzne odznaczyły go złotymi medalami. Uniwersytety w Jenie i Oksfordzie nadały mu tytuł doctora honoris causa. Pruska Akademia Nauk mianowała go 9 sierpnia 1854 r. członkiem korespondencyjnym. W listopadzie 1855 r. zamieszkał za radą Bunsena w Londynie. W Londynie, w maju 1858 r. ukończył pięciotomowe dzieło o swojej podróży.

Jesienią 1858 r. podróżował do Azji Mniejszej i wrócił w 1859 r. do Berlina. Po śmierci Carla Rittera został drugim, w 1863 r. pierwszym przewodniczącym Berlińskiego Towarzystwa Geograficznego (niem. Gesellschaft für Erdkunde zu Berlin) i dzięki temu propagatorem wszystkich badań afrykańskich w tym czasie. W 1863 r. otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego geografii na uniwersytecie w Berlinie. Zwyczajna profesura została mu jednak zabroniona, zatem żył jedynie z przyznanej renty przez króla pruskiego Fryderyk Wilhelm IV (1795-1861). Barth odbył jeszcze kilka podróży m.in. do Hiszpanii (1861), na Bałkany (1862), w Alpy (1863), do Włoch (1864) i w 1865 do Macedonii, Albanii oraz Czarnogóry.

Heinrich Barth zmarł 25 listopada 1865 r. w Berlinie z powodu perforacji żołądka (pęknięcia wrzodów żołądka) i pochowano go na cmentarzu III. Friedhof der Jerusalems- und Neuen Kirchengemeinde w Berlinie-Kreuzbergu.

Dzieła (wybór)

  • Zur Kunst der Phönicier. 1848.
  • Wanderungen durch die Küstenländer des Mittelmeeres : ausgeführt in den Jahren 1845, 1846 und 1847 : in zwei Bänden. 1849 (powstał tylko jeden tom).
  • Beiträge zur Geschichte und Geographie des Sudan. 1855.
  • Reisen und Entdeckungen in Nord- und Centralafrika. 5 tomów, 1855-1858.
  • Travels and Discoveries in North and Central Africa: being a Journal of an Expedition undertaken under the Auspices of H.B.M.’s Gouvernment, in the Years 1849 – 1855 … . 5 tomów, 1857–1858.

Literatura

  • Julius Löwenberg: „Barth, Heinrich” w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 2, Duncker & Humblot, Leipzig 1875, s. 96 (online).
  • Klaus Schroeder: „Barth, Heinrich” Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 1, Duncker & Humblot, Berlin 1953, ISBN 3-428-00182-6, s. 602 (online).

Linki

Autor: Roman Penkała