Friedrich Loofs

Friedrich Loofs (ur. 19 czerwca 1858 w Hildesheim; zm. 13 stycznia 1928 in Halle (Saale)) – niemiecki luterański historyk Kościoła.

Genealogia

Ojciec Friedrich (1825–93), pastor w Hildesheim i Bevensen, superintendent w Burgwedel i Jeinsen, syn Friedricha, dyrektora podatkowego w Hanowerze i Auguste Hansing; matka Auguste (1831–1918), córka starszego urzędnika (Oberamtmann) Friedricha Augusta Günthera w Lauenau i Sophie Mügge; – ożenił się w 1884 w Lipsku z Helene (1863–1942), córką fabrykanta Otto Steche w Lipsku i Johanne Habenicht; dzieci 3 synów, 2 córki.

Życiorys

Po ukończeniu gimnazjum Andreanum w Hildesheim studiował od 1877 r. teologię ewangelicką w Lipsku u Adolfa von Harnacka (1851–1930), jeden semestr w Tybindze u Johanna Tobiasa Becka (1804–1878) i Getyndze u Albrechta Ritschla (1822–1889). W 1881 r. doktoryzował się w Lipsku dysertacją pt. Chronologie der Bonifatiusbriefe (Chronologia listów Bonifacego). Po habilitacji na podstawie pisma De antiqua Britonum Scotorumque ecclesia (1882) i czteroletnim okresie pracy na stanowisku Privatdozenta w Lipsku został w 1886 r. mianowany na profesora nadzwyczajnego i jako taki powołany w 1887 r. do Halle. W 1888 r. został tam profesorem zwyczajnym historii Kościoła i stanowisko to piastował do 1926 r., do emerytury. Odrzucił powołania na uniwersytety do Lipska i Getyngi, jak również propozycję Harnacka, zostania jego następcą w Berlinie. Kilka razy był dziekanem Wydziału Teologicznego, a w 1907/08 rektorem uniwersytetu w Halle.

Razem z Martinem Rade (1857–1940) i Wilhelmem Bornemannem (1858–1946) założył w 1886 r. czasopismo Die Christliche Welt, którego współpracownikiem był do 1901 roku. Obok obszernej działalności pedagogicznej i badawczej, która zaowocowało pokaźną liczbą podręczników, monografii, artykułów i recenzji, znajdował zawsze także czas na wykłady publiczne i praktyczną działalność kościelną. Był kaznodzieją uniwersyteckim i miejskim opiekunem ubogich. Pracował w synodzie Kościoła Krajowego Saksonii, w konsystorzu, był członkiem teologicznej komisji egzaminacyjnej i członkiem kolegium do nauczania duchownych w Kościele Krajowym Prus.

Friedrich Loofs otrzymał w 1888 r. tytuł doctora honoris causa teologii na uniwersytecie w Marburgu, w 1917 r. tytuł doctora honoris causa prawa na uniwersytecie w Lipsku, został odznaczony Orderem Orła Czerwonego (niem. Roter Adler-Orden) kl. III, Orderem Królewskiej Korony (niem. Königlicher Kronenorden) kl. II i Orderem Alberta Niedźwiedzia (niem. Hausorden Albrecht des Bären). W 1904 r. wybrano go na członka korespondencyjnego Pruskiej Akademii Nauk (niem. Preußische Akademie der Wissenschaften).

Praca naukowa

W pierwszej kolejności Loofsa interesowała patrystyka. W swoich studiach zajmował się pismami m.in. Eustacjusza z Sebasty (300–ok. 377), Leoncjusza z Bizancjum (ok. 485–544), Bazylego z Cezarei (329–379), Nestoriusza (384-451) i synodem w 342 r. (tzw. synod w Sardyce, tak nazywała się wtedy Sofia).

Jego podręcznik historii dogmatów Leitfaden zum Studium der Dogmengeschichte (1889) należy obok pism Harnacka i Reinholda Seeberga (1859–1935) do klasyki tej dyscypliny. Podręcznik przerabiał w kolejnych latach i dopiero siódma wersja okazała się ostateczna. Trwałą jego zasługą jest odkrycie tzw. „małoazjatyckiej tradycji” chrystologii Ducha. W tym widział na podstawie ustalonych punktów wyjścia w piśmiennictwie Pawła i Jana linie rozwoju chrystologicznych i trynitarskich poglądów religijnych, które były znacznie bliższe Nowego Testamentu niż ukształtowana pod wpływem neoplatońskim edukacja dogmatyczna teologii ukształtowanej na soborze nicejskim.

Położył także duże zasługi dla badania historii Reformacji (Luthers Stellung zum Mittelalter und zur Neuzeit, Halle a.S. 1907), jak również historii chrześcijaństwa w czasach nowożytnych (m.in. Realenzyklopädie für protestantische Theologie und Kirche). Pierwszy tom podręcznika Symbolik oder christliche Konfessionskunde z 1902 r. (kolejny tom nie ukazał się) uchodzi za kamień milowy nowoczesnej, porównawczej nauki o wyznaniach chrześcijańskich.

Brał udział w tzw. sporze Apostolikumsstreit, który dotyczył stosunku do Kościoła rzymsko-katolickiego i kwestii wolność wyboru w kościołach ewangelickich między Apostolskim wyznaniem wiary (Symbol Apostolski, Symbolum Apostolicum) a Nicejsko-konstantynopolitańskim wyznaniem wiary. W Kościele ewangelicko-reformowanym Apostolskie wyznanie wiary było rzadko stosowane w nabożeństwie, za wyjątkiem chrztu i Święta Reformacji (Pamiątki Reformacji). Dyskusja na temat jego stosowania rozpoczęła się w Szwajcarii, w połowie XIX w., i dotyczyła obowiązku jego stosowania w trakcie wszystkich nabożeństw. W Kościele reformowanym w kantonie Turgowia Symbol Apostolski został obowiązkowo zniesiony 1876 r., a w jego miejsce wprowadzono Turgowskie wyznanie, które jednak nie było obowiązujące. Do końca 1870 r. przeforsowane zostało w większości Kościołów krajowych Szwajcarii stanowisko liberalne i zniesiono obowiązek stosowania określonego tekst wyznania – Apostolskiego wyznania lub kantonalnego – w czasie nabożeństw, chrztów lub ordynacji. W latach 1871/72 dwaj teolodzy protestanccy Karl Leopold Adolf Sydow (1800–1882) i Emil Gustav Lisco (1819–1887) wywołali spór o Apostolskie wyznanie wiary w Niemczech, w którym określili zstąpienie Chrystusa do piekła (niem. Höllenfahrt Christi) i dziewictwo Marii (niem. Jungfrauengeburt) jako legendę. Z powodu tych poglądów Lisco został zwolniony ze służby kościelnej.

W 1891 r. wirtemberski pastor ewangelicki Christoph Schrempf ze względu na przekonania odmówił recytacji Apostolskiego wyznania podczas chrztu, co doprowadziło do jego natychmiastowego zwolnienia. Z tego powodu berlińscy studenci zwrócili się do Harnacka o radę, czy mogą napisać petycję do staropruskiego Evangelische Oberkirchenrat z żądaniem zniesienia Apostolskiego wyznania wiary. Harnack odwiódł ich od tego kroku i podczas wykładów przekazał im własne stanowisko w tej sprawie (przede wszystkim w sprawie dziewictwa Marii) i opublikował to w In Sachen des Apostolikums (1892). W piśmie tym Harnack nie domagał się zniesienia Apostolskiego wyznania, lecz do stworzenia innego jego sformułowania. Pismo to wywołało wiele protestów. Dyskusja doprowadziła do uznania w Kościele luterańskim dziewictwa Marii jako fundamentu chrześcijaństwa.

Dzieła (wybór)

  • Leontius von Byzanz und die gleichnamigen Schriftsteller der griechischen Kirche, Leipzig 1887.
  • Antiquae Britonum Scotorumque eccesiae qualesfuerint mores, quae ratio credendi et vivendi, quae controversiae cum romana ecclesia causa atque vis, Leipzig / London, 1882.
  • Das Apostolikum in drei, am 1. 3. und 5. Trinitatissontage 1895 im akademischen Gottesdienste zu Halle gehaltenen Predigten, Halle 1895.
  • Eustathius von Sebaste und die Chronologie der Basilius-Briefe. Eine patristische Studie, Halle 1898.
  • Zur Chronologie der Briefe des Basilius von Caesarea. Eine patristische Studie. Osterprogramm der Universität Halle-Wittenberg, 1898.
  • Anti-Haeckel. Eine Replik nebst Beilagen, Halle 1900 (5 nakład, 1906).
  • Predigten II, Halle 1901.
  • Grundlinien der Kirchengeschichte in der Form von Dispositionen für seine Vorlesungen, Halle 1901.
  • Leitfaden zum Studium der Dogmengeschichte, Vierte, völlig umgearbeitete Auflage, Halle a. S., Verlag von Max Niemeyer, 1906.
  • Luthers Stellung zum Mittelalter und zur Neuzeit, Halle a.S. 1907.
  • Das Glaubensbekenntnis der Homousianer von Sardica, Berlin 1909.
  • Wer war Jesus Christus? Für Theologen und den weiteren Kreis gebildeter Christen erörtert, Halle 1916.
  • Paulus von Samosata. Eine Untersuchung zur altkirchlichen Literatur- und Dogmengeschichte, Leipzig 1924.
  • Theophilus von Antiochien Adversus Marcionem und die anderen theologischen Quellen bei Irenaeus, Leipzig 1930 (pośmiertnie).

Literatura

  • Georg Fritz: Loofs, Friedrich w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 15, Duncker & Humblot, Berlin 1987, ISBN 3-428-00196-6, s. 148.
  • Klaus Kienzler: Friedrich Loofs w Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 5, Bautz, Herzberg 1993, ISBN 3-88309-043-3, sp. 219–221.
  • Gerhard Ruhbach: Apostolikumsstreit. w Evangelisches Lexikon für Theologie und Gemeinde 1, Wuppertal 1998, s. 104.
  • Hermann Cremer: Zum Kampf um das Apostolikum. Eine Streitschrift wider D. Harnack, Berlin 1892.

Linki

Autor: Roman Penkała