Ludvig Holberg

Ludvig Holberg (ur. 3 grudnia 1684 w Bergen (Norwegia); zm. 28 stycznia 1754 w Kopenhadze) – duński pisarz, myśliciel polityczny, historyk i geograf. Uważany jest za twórcę duńskiego języka literackiego i dramatu narracyjnego oraz nazywany jest ojcem teatru duńskiego. (wyznanie ewangelickie)

Ludvig Holberg. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia ↑

• Ojciec: Christian Nielsen Holberg (ok. 1620–1686), podpułkownik.
• Matka: Karen Lem (1647–1695), córka pastora w Fana koło Bergen.
• Rodzeństwo: trzy siostry i dwaj bracia.
• Stan cywilny: kawaler.

Życiorys ↑

Ludvig Holberg uczył się od 1694 w szkole łacińskiej. Po śmierci matki dzieci trafiły do różnych rodzin. Ludvig Holberg trafił na dwa lata do Fron Gudbrandsdalen do kuzyna matki, pastora Otto Munthe. Potem mieszkał u wujka i opiekuna Pedera Lema w Bergen, gdzie kontynuował naukę. Od 1702 studiował filozofię i teologię w Kopenhadze. Jesienią tegoż roku zmarł wujek w Bergen, po którym otrzymał spadek. W 1704 ukończył studia i wrócił do Bergen, gdzie został nauczycielem w domu pastora w Fana. Wcześnie nauczył się łaciny, greki, mówił po angielsku, niemiecku i francusku. Ta znajomość języków obcych pozwoliła mu odkryć literaturę europejską, którą naśladował, nim znalazł własne inspiracje.

Po pewnym czasie sprzedał odziedziczony kawałek gruntu i wyjechał do Holandii. Jednak tam nie mógł zarobić na utrzymanie i wrócił do Bergen. Przeprowadził się do Kristiansand, gdzie ponownie pracował jako nauczyciel domowy. Wiosną 1706 wyjechał do Oksfordu z zamiarem napisania popularno–naukowego wprowadzenia do geografii i historii. W tym celu odwiedzał tamtą bibliotekę. Poznał tutaj pisma Samuela von Pufendorfa (1632–1694), Hugo Grocjusza (1583–1645) i Johna Locke (1632–1704).

Gdy wrócił w 1708 do Kopenhagi, miał już gotową większą część pisma Wprowadzenie do historii najważniejszych europejskich królestw (Introduction til de fornemste Europæiske Rigers Historier, 1711). Został nauczycielem dzieci tajnego radcy i admirała Frederika Giedde (1641–1717), jednego z najpotężniejszych ludzi w kraju. W latach 1709–13 otrzymał darmowe miejsce w „Borchs Kollegium”. W 1712 przyznano mu czteroletnie stypendium na zagraniczne studia teologiczne. Jednak większość tego czasu nie spędził na protestanckich uniwersytetach, lecz w katolickim Paryżu i Rzymie. W Rzymie spotkał się z commedia dell’arte, która wywarła wpływ na jego późniejsze dramaty. W Paryżu poznał słownik Dictionnaire historique et critique Pierre'a Bayle (1647–1706). Intensywnie zajmował się współczesnym chrześcijaństwem i czytał pisma katolickiego egzegety, teologa i filozofa Richarda Simona (1638–1712), których wpływ można znaleźć w późniejszej historii Kościoła Ludviga Holberga (Almindelig Kirke-Historie, 1738).

W 1716 Holberg wrócił do Kopenhagi, gdzie w 1717 został profesorem metafizyki na tamtejszym uniwersytecie. Od 1718 prowadził spór z duńsko-niemieckim prawoznawcą i historykiem Andreasem Hojerem (1690–1739), który zaowocował dwoma łacińskimi satyrami w formie dysputy: De historicis Danicis (O duńskich historykach) i De Nuptiis Propinqvorum (O małżeństwie bliskich krewnych). W nich Ludvig Holberg odkrył swoją satyryczną smykałkę. Krótko po tym napisał pierwszy tom komicznego eposu Peder Paars, w którym krytykował społeczeństwo duńskie. W związku z nim złożony został wniosek do króla wzywający do zakazu publikacji tego pisma. Ta rzecz skłoniła go do ostrożniejszego formułowania krytyki w następnych tomach.

Pomnik Ludviga Holberga w Bergen (Norwegia). Źródło: Wikimedia Commons

W tym czasie duński krajowy teatr zdominowany był przez zagraniczne trupy aktorskie i sztuki wystawiane były w obcych językach. Dopiero w 1722 król Fryderyk IV Oldenburg (1671–1730) założył pierwszy duńskojęzyczny teatr „Lille Grønnegade teatret” w Lille Grønnegade w Kopenhadze. Zwrócono się do Ludviga Holberga o opracowanie własnych duńskich sztuk. Już druga sztuka wystawiona 25 września 1722 w teatrze była dziełem Ludviga Holberga (Den politiske Kandestøber). Wydał ją, podobnie jak inne komedie, pod pseudonimem „Hans Michelsen, Bierbrauer und Poet in Kalundborg“. Była to jedna z 26 komedii, które napisał w ciągu trzech lat i pierwsza napisana w języku duńskim. Stanowiła punkt wyjściowy nowoczesnego teatru duńskiego.

Komedie Ludviga Holberga traktowały o ludziach, którzy odrzucili rozsądek i kierowali się dziwaczną pasją lub słabością. Komika osiągnięta była dzięki intrydze lub narracji, która skierowana była przeciw głównemu bohaterowi, aby wyleczyć go z jego bezmyślności. Komedie miały swoje korzenie w commedia dell’arte, którą poznał w czasie pobytu we Włoszech. Stamtąd pochodziły dobór postaci z prostego ludu i intrygi, a akcja toczyła się w kopenhaskich kawiarenkach, herbaciarniach i na uliczkach. W jej budowie naśladował Moliera (1622–1673).

W 1725 Ludvig Holberg (1684–1754) – pisarz, myśliciel polityczny, historyk i geograf, twórca duńskiego języka literackiego i dramatu narracyjnego. podróżował do Paryża, aby tam wystawić swoje komedie w języku francuskim. Wprawdzie je chwalono, ale ich nie wystawiono. W latach 1730–46 teatr w Kopenhadze był zamknięty. Potem w krótkim czasie oprócz teatru duńskiego powstały niemiecki i francuski oraz opera włoska. Przez pierwsze pół roku teatry duńskie wystawiały wyłącznie komedie Ludviga Holberga.

Powieść satyryczna Nicolaii Klimii iter subterraneum Ludviga Holberga napisana w języku łacińskim w 1741, została już w 1742 przetłumaczona na język duński (Niels Klims reise til den underjordiske verden) i na wiele innych języków (pol. wyd. Podróż do krajów podziemnych Mikołaja Klimiusza : powieść norweska, tł. z łac. przez Win. Stoińskiego, 1819). W 1751 zaczął pisać także krótkie bajki.

Dzieła (wybór) ↑

Literatura ↑

Linki ↑