Samuel von Pufendorf

Samuel Pufendorf, od 1694 baron von Pufendorf (pseudonim: Severinus de Monzambano; ur. 8 stycznia 1632 w Dorfchemnitz (obecnie część miasta Zwönitz), zm. 26 października 1694 w Berlinie) – niemiecki historyk, filozof prawa natury, nauczyciel prawa międzynarodowego i historii naturalnej w początkowym okresie oświecenia. (wyznanie ewangelickie)

Samuel von Pufendorf, miedzioryt Pietera van Gunst według obrazu Davida Klöckera Ehrenstrahla. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Esaias (Elias Jesaias) Pufendörfer (1592–1648), pastor w in Dorfchemnitz koło Miśni, od 1634 w Flöha, syn Johanna (1547–1601), pastora w Großolbersdorf (Saksonia) i Marie Bauchens (1566–1637) z Marienbergu;
• Matka: Margarete Hickmann (ur. 1599);
• Brat: Jeremias (1623-1703), pastor w Flöha, Esaias (1628-89, szwedzki tytuł szlachecki od 1673), dyplomata w szwedzkiej i duńskiej służbie;
• Żona: od 1665 Katharina Elisabeth von Palthen, wdowa Heidegger (1630–1713);
• Dzieci: 2 córki Magdalene (zm. 1666), Emerentia Elisabeth (zm. 1668);

Życiorys

Samuel von Pufendorf urodził się 8 stycznia 1632 w Dorfchemnitz jako piąte z ośmiorga dzieci pastora luterańskiego Esaiasa Eliasa Pufendörfera i jego żony Margarete z domu Hickmann. Dzieciństwo spędził w Flöha, gdzie ojciec został pastorem w 1634 roku. Od 1645 roku uczęszczał do szkoły książęcej w Grimma. Po ukończeniu szkoły w 1650 roku rozpoczął, zgodnie z wolą ojca, studia teologiczne na uniwersytecie w Lipsku. Jednak wkrótce przeniósł się na prawoznawstwo. Od 1656 roku studiował w Jenie, gdzie szczególny wpływ wywarł na niego profesor matematyki i filozof Erhard Weigel (1625–99) oraz jego etyka. Tutaj studiował też pisma Kartezjusza, Galileusza, Hugo Grocjusza i Thomasa Hobbesa, co spowodowało jego ostateczny zwrot ku etyce i polityce. W 1658 roku uzyskał stopień magistra artium.

Dzięki pośrednictwu brata Esaiasa otrzymał posadę nauczyciela w domu szwedzkiego posła Petera Juliusa Coyeta w Kopenhadze. W czasie wojny szwedzko-duńskiej przebywał osiem miesięcy w duńskim więzieniu, w którym napisał pismo Elementa iurisprudentiae universalis, które w 1660 opublikował z dedykacją dla Karla Ludwiga von der Pfalz (1617–80) w Hadze, dokąd podążył w 1659 za szwedzkimi posłami. Przez pewien czas studiował w Lejdzie filologię klasyczną i poznał tam neostoicyzm. W 1661 roku objął nowo utworzoną na uniwersytecie w Heidelbergu katedrę prawa naturalnego i międzynarodowego.

Z nadzieją na otrzymanie katedry na wydziale prawniczym napisał pisma De obligatione erga patriam (1663), De rebus gestis Philippi Amyntae (1664) i w 1667 De statu Imperii Germanica. W 1670 przyjął powołanie na katedrę prawa naturalnego i międzynarodowego w nowo utworzonym uniwersytecie w Lund. W 1672 ukazało się tam jego główne dzieło De iure naturae et gentium libri octo, a rok później krótkie streszczenie De officio hominis et civis libri duo, które w całej Europie przez ponad 100 lat było najczęściej czytanym podręcznikiem prawa naturalnego. Obronę swojego prawa naturalnego przed krytyką, zwłaszcza Valentina Alberti (1635–97), zawarł w kilku pismach, m.in. Eris scandica (1687). Od 1677 roku przeważającą część jego prac stanowiły pisma historyczne, które pisał jako historiograf szwedzkiego króla (od 1677) i elektora brandenburskiego (od 1688) oraz pisma dotyczące kwestii religijnych. Pufendorf opowiadał się za tolerancją religijną oraz za naukowym rozdzieleniem teologii i filozofii, co przysporzyło mu wielu wrogów.

W kontrowersyjnie przyjętym piśmie De statu imperii germanici analizował konstytucję i stan Rzeszy, szczególnie stanowisko cesarza i stanów, i doszedł do wniosku, że Rzesza jest „nieregularna” w stosunku do arystotelesowskiej formy państwa. W piśmie De iure naturae et gentium opracował i rozwinął idee Hugo Grocjusza i Thomasa Hobbesa w obszerny system obejmujący wszystkie obszary prawa. Uważał, że prawo natury opiera się przez zastosowanie rozumu na doświadczonej naturze człowieka, która z kolei bazuje na boskim stworzeniu i uporządkowana jest sensownie i rozumnie. Przy rozwoju norm wychodził od indywidualnego człowieka w stanie naturalnym, według którego człowiek jest słaby i niezdolny sam się utrzymać. Dlatego człowiek jest zobowiązany do współpracy z innymi ludźmi (socialitas). Ta społeczność postępuje według reguł, które częściowo opierają się na boskim objawieniu, częściowo wynikają z rozumu wspólnego wszystkim ludziom i częściowo z praw państwowych. Obowiązki człowieka wobec innych ludzi polegają nie tylko na tym, że nie powinien naruszać ich praw, lecz powołując się na Platona, Cycerona i Senekę, okazywać im dobroć. Moralne zobowiązania wzajemnie świadczonych dobrodziejstw mogą i muszą zostać przekształcone przez umowy w prawne obowiązki. W ten sposób umowa staje się najważniejszą podstawą wszystkich ludzkich społeczności, także państwa.

Prawo natury Pufendorfa miało z powodu jego treści i systematycznej budowy wielkie znaczenia dla prawa i prawa natury w XVIII wieku. Wywarło wielki wpływ na Christiana Thomasiusa (1655–1728) i Christiana Wolffa (1679–1754), a przez ich pośrednictwo także na prawodawstwo końca XVIII i początku XIX wieku. Dopiero wpływ Kanta zmniejszył znaczenie prawa natury Pufendorfa. Do dzisiaj znaczenie mają jego podstawowe teorie prawa prywatnego.

Samuel von Pufendorf zmarł 26 października 1694 w Berlinie i został pochowany w pobliżu ołtarza w kościele św. Mikołaja (Nikolaikirche).

Dzieła (wybór)

• Elementorum Iurisprudentiae Universalis libri duo, 1660 (online, dostęp 18.02.2020)
• Graecia antiqua, 1661
• De obligatione adversus patriam disputatio, 1663
• Refutatio Severini de Monzambano ... de statu imperii German, 1667
• Dissertatio de existimatione, 1667 (online)
• De statu Imperii Germanici ad Laelium fratrem, 1667 (online)
• L' Estat de l'Empire d'Allemagne, 1668 (online)
• Samuelis Pufendorfii De Jure Naturae Et Gentium Libri Octo, 1672 (online)
• Historisch- und politische Beschreibung der geistlichen Monarchie des Stuhls zu Rom, 1679 (online)
• Samuelis Pufendorff Einleitung zu der Historie der Vornehmsten Reiche und Staaten, so itziger Zeit in Europa sich befinden, 1682 (online)
• Continuirte Einleitung zu der Historie der vornehmsten Reiche und Staaten von Europa, 1686 (online)
• Herrn Samuel von Pufendorf Sechs und Zwantzig Bücher der Schwedisch- und Deutschen Kriegs-Geschichte von König Gustav Adolfs Feldzuge in Deutschland an, biß zur Abdanckung der Königin Christina: darinn zugleich beschrieben wird, was die Cron Schweden selbige Zeit über mit andern Staaten von Europa zu thun gehabt, nebst dem Osnabrügischen und Münsterischen Friedens-Schlusze ..., 1688 (online)
• Traité de la Nature de la Religion chrétienne à legard de la Societé civile, 1690
• De rebus a Carolo Gustavo Sueciae rege gestis commentariorum libri septem, 1696 (pol. wyd. Siedem ksiąg o czynach Karola Gustawa króla Szwecji, przetł., oprac., wstępem opatrz. Wojciech Krawczuk, 2013)
• Herrn Samuel Frey-Herrn von Pufendorf Heiliges Religions-Recht: darinnen angezeiget wird, in welchen Lehr-Puncten die Protestanten einig sind oder nicht, 1696 (online)

Literatura

• Luig, Klaus, "Pufendorf, Samuel Freiherr von" w: Neue Deutsche Biographie 21 (2003), s. 3-5; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118597051.html#ndbcontent
• Breßlau, Harry, "Pufendorf, Samuel Freiherr von" w: Allgemeine Deutsche Biographie 26 (1888), s. 701-708; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118597051.html#adbcontent