Walter Jens

Walter Jens (ur. 8 marca 1923 w Hamburgu; zm. 9 czerwca 2013 w Tybindze) – niemiecki filolog klasyczny, literaturoznawca, pisarz, krytyk, tłumacz, profesor retoryki na Uniwersytet Eberharda Karola w Tybindze (1963–1988), prezydent stowarzyszenia pisarzy Niemieckie Centrum PEN ((1976–1982 i 1988–1989) i prezydent Akademii Sztuk w Berlinie (1989–1997, honorowy prezydent w latach 1997–2013).

Inge i Walter Jens
Inge i Walter Jens. (Foto: dpa)

Rodzina


  • Żona: od 1951 Inge Puttfarcken (1927–2021), literaturoznawczyni;
  • Dzieci: Tilman Jens (1954–2020, dziennikarz) i Christopha Jensa (ur. 1965, redaktor telewizyjny).

Biografia


Walter Jens przyszedł na świat 8 marca 1923 w Hamburgu jako syn dyrektora banku i nauczycielki. Wyrastał w ewangelickiej rodzinie i od 1929 uczęszczał do koedukacyjnej szkoły podstawowej w Hamburgu-Eppendorf, której połowa uczniów była wyznania żydowskiego. W latach 1933–1941 kontynuował naukę w hamburskiej Akademickiej Szkole Johanneums (niem. Gelehrtenschule des Johanneums), gdzie zaprzyjaźnił się z Ralphem Giordano (1923–2014). Od 1941 do 1945 studiował germanistykę i filologię klasyczną, początkowo w Hamburgu, a od kwietnia 1943 we Fryburgu Bryzgowijskim. Jego akademickimi nauczycielami byli Bruno Snell (1896–1986) i Martin Heidegger (1889–1976). Z powodu ciężkiej astmy nie powołano go do wojska w trakcie drugiej wojny światowej. W okresie nacjonalizmu należał do Hitlerjugend i studenckiej organizacji Kameradschaften. 1 września 1942 został członkiem NSDAP.

8 grudnia 1944 Jens doktoryzował się we Fryburgu Bryzgowijskim u Karla Büchnera pracą o tragedii Sofoklesa. Od 1945 do 1949 był asystentem naukowym w Hamburgu i Tybindze. Jego pierwszy tekst literacki Das weiße Taschentuch ukazał się w 1947 pod pseudonimem „Walter Freiburger”. W 1949 Walter Jens habilitował się na Uniwersytecie Eberharda Karola w Tybindze nie wydrukowanym pismem Tacitus und die Freiheit. Od 1950 należał do „Gruppe 47“ („Grupa 47”).

W tym samym 1950 roku, dzięki powieści Nein. Die Welt der Angeklagten, nastąpił przełom w jego karierze pisarskiej. Powieść ta jest protestem przeciwko utopijnemu modelowi władzy totalitarnej. Główną postacią jest Walter Sturm, były docent i literat, który dzieła Franza Kafki stawia ponad wszystkie. Książka powstała pod wpływem nacjonalizmu i stalinizmu. Wkrótce zachwyciła krytyków i przetłumaczono ją na kilka języków. We Francji, magazyn literacki Les Nouvelles littéraires ogłosił ją książką tygodnia, a Émile Favre dokonał jej adaptacji teatralnej, która otrzymała w 1953 nagrodę Amis de la Liberte.

Walter Jens ożenił się w 1951 z literaturoznawczynią Inge Puttfarcken (1927–2021). Małżonkowie mieli dwóch synów: dziennikarza Tilmana Jensa (1954–2020) i redaktora telewizyjnego Christopha Jensa (ur. 1965).

Jako filolog klasyczny usiłował poprzez tłumaczenie greckiej literatury i Pisma Świętego wykazać znaczenie antycznych mitów o bogach i nowotestamentowych historii dla aktualnych pytań odnośnie prawdy i pokoju. W 1956 został profesorem nadzwyczajnym filologii klasycznej na uniwersytecie w Tybindze. W opowiadaniu Tajemnica Odysa (niem. Das Testament des Odysseus, 1957) reinterpretował antyczną postać. Odyseusz staje się antybohaterem, który przekazuje wnukowi Prasidasowi relację z życia. Odys nie jest już dzielnym poszukiwaczem przygód, lecz pacyfistą, brzydzi się rzezią i pragnie uniknąć wszelkimi sposobami wojny trojańskiej. Jednak nie udaje się mu.

W 1962 Jens został członkiem Niemieckiej Akademii Języka i Literatury (niem. Deutsche Akademie für Sprache und Dichtung, DASD). Od 1963 do 1988 kierował pierwszą od 1829 w Niemczech katedrą retoryki ogólnej na uniwersytecie w Tybindze. Był jednocześnie dyrektorem seminarium retoryki ogólnej. Do grona jego uczniów należeli Wilfried Barner, Volker Jehle, Karl-Josef Kuschel oraz Gert Ueding, który został następcą Jensa na katedrze.

Pod pseudonimem Momos pisał od 1963 do 1985 prawie cotygodniowo krytyki telewizyjne dla tygodnika Die Zeit. W 1966 Martin Walser opisał satyrycznie jego obchodzenie się z tekstami w Brief an einen ganz jungen Autor (List do całkiem młodego autora). Od 1965 Walter Jens był członkiem Wolnej Akademii Sztuki (niem Freie Akademie der Künste) w Hamburgu. W 1971 powołano Jensa do senatu założycielskiego uniwersytetu w Bremie. Jens widział siebie jako „literata i protestanta”. Od 1976 do 1982 oraz po śmierci Martina Gregor-Dellina od 1988 do 1989 był prezydentem Niemieckiego Centrum PEN. Od 1989 do 1997 był prezydentem Akademii Sztuk w Berlinie (niem. Akademie der Künste zu Berlin). W następnych latach pozostał jej prezydentem honorowym. Od 1990 do 1995 był przewodniczącym fundacji Martin-Niemöller-Stiftung.

W ostatniej powieści Der Fall Judas (Sprawa Judasza) opisał w 1975 fikcyjny proces beatyfikacji Judasza Iskarioty w formie kryminalistycznego studium przypadku: „Bez Judasza nie ma krzyża, bez krzyża nie ma wypełnienie planu zbawienia. Nie ma Kościoła bez tego człowieka ani tradycji”. Przetłumaczył fragmenty Nowego Testamentu: cztery Ewangelie, List św. Pawła do Rzymian i Apokalipsę św. Jana.

Do grona długoletnich przyjaciół Jensa należeli Hans Küng, Ralph Giordano i Marcel Reich-Ranicki. Angażował się od lat 80-tych XX wieku w ruchu pokojowym, sprzeciwiał się rozmieszczeniu rakiet Pershing w Niemczech. Podobnie jak Heinrich Böll i inni znani pisarze oraz teolodzy uczestniczył na początku sierpnia 1983 w „blokadzie prominenckiej” przed rozmieszczeniem rakiet Pershing na terenie gminy Mutlangen we wschodniej Badenii-Wirtembergii. Podczas drugiej wojny w Zatoce Perskiej razem z żoną ukrywał w swoim domu amerykańskich żołnierzy, którzy zdezerterowali. Walter Jens był członkiem rady doradczej Unii Humanistycznej (niem. Humanistische Union). Między styczniem 1989 a kwietniem 2011 był współwydawcą miesięcznika Blätter für deutsche und internationale Politik.

W latach 80-tych Jens zaczął chorować na depresję. Leczył go Hans Heimann, ordynator psychiatrii w Tybindze. 15 maja 2001 Walter Jens przyznał się oficjalnie do choroby w programie telewizyjnym Boulevard Bio nadawanym przez ARD. Wraz z żoną udzielił 3 sierpnia 2001 roku wywiadu na ten temat do fachowego czasopisma Psychotherapie im Dialog. W 2004 stwierdzono u Jensa chorobę Alzheimera. Walter Jens zmarł 9 czerwca 2013 w Tybindze.

Cytaty


  1. „Pacyfista – dziś jest znowu wyzwiskiem, kto by to pomyślał?”
    (niem. „Pazifist – heute wieder ein Schimpfwort, wer hätte das gedacht?“)
  2. „Jeśli dalej tak pójdzie, Niemcy za dziesięć lat nie będą już dobrze znali niemieckiego i nie będą znali jeszcze dobrze angielskiego.”
    (niem. „Wenn es so weiter geht, dann können die Deutschen in zehn Jahren nicht mehr richtig deutsch und noch nicht richtig englisch.“)
  3. „Im jesteś starszy, tym dłuższy staje się twój oddech.”</ br>(niem. „Je älter man wird, desto länger wird der Atem.“)
  4. „Istnieje wiele teorii sprawiedliwej wojny, jednak żadnej opracowanej teorii pokojowej.”
    (niem. „Es gibt viele Theorien für einen gerechten Krieg, jedoch keine ausgearbeitete Friedenstheorie.“)
  5. „Miliony ludzi żyłyby pogodniej, gdyby nie musiały się obawiać, że będą tylko wegetować jako drgające mięśnie.”
    (niem. „Millionen Menschen würden gelassener leben, wenn sie nicht fürchten müssten, nur noch als zuckendes Muskelpaket dahinzuvegetieren.“)
  6. „Kto umie czytać, ten nigdy nie jest samotny.”
    (niem. „Wer lesen kann, der ist niemals einsam.“)
  7. „Ludzie zmieniający zdecydowanie świat płynęli zawsze pod prąd.”
    (niem. „Die entschiedenen Veränderer der Welt sind immer gegen den Strom geschwommen.“)
  8. „Socjal, socjalizm to dla mnie wciąż słowa o szczególnej godności.”
    (niem. „Sozial, Sozialismus sind für mich immer noch Worte mit einer besonderen Würde.“)
  9. „Częścią życia jest poczucie skończoności. Dopiero ograniczoność daje impuls do chwytania dnia.”
    (niem. „Zum Leben gehört das Gefühl der Endlichkeit. Erst die Begrenztheit gibt einem den Impuls, den Tag zu nutzen.“)
  10. „W drodze do przepaści awaria może uratrować życie”
    (niem. „Auf dem Weg zum Abgrund kann eine Panne lebensrettend sein.”)
  11. „Kwestionuję stan umysłu ludzi, którzy chcą zostać wolnymi pisarzami.”
    (niem. „Ich zweifle an dem Geisteszustand der Menschen, wenn sie freie Schriftsteller werden wollen.”)

Pisma


  • Das weiße Taschentuch. Hansischer Gildenverlag, Hamburg 1947, (jako Walter Freiburger).
  • Nein. Die Welt der Angeklagten. Rowohlt Verlag, Hamburg/Stuttgart/Baden-Baden 1950 (powieść).
  • Der Blinde. Rowohlt Verlag, Hamburg 1951 (opowiadanie).
  • Vergessene Gesichter. Rowohlt Verlag, Hamburg 1952 (powieść).
  • Der Mann, der nicht alt werden wollte. Rowohlt Verlag, Hamburg 1955 (powieść).
  • Das Testament des Odysseus. Neske, Pfullingen 1957 (pol.wyd. Testament Odysa, PIW 1960).
  • Herr Meister. Dialog über einen Roman. Piper Verlag, München 1963 (pol. wyd. Pan Meister : dialog o pewnej powieści Warszawa : PIW 1969).
  • Die Verschwörung. Norstar, Grünwald 1969.
  • Der tödliche Schlag. Piper Verlag, München 1974.
  • Der Fall Judas. Verlag Kreuz, Stuttgart 1975.
  • Der Ausbruch. Rotsch, Tübingen 1975 (libretto).
  • Der Untergang. Nach den Troerinnen des Euripides. Kindler Verlag, München 1982.
  • Die Friedensfrau. Nach der Lysistrate des Aristophanes. Kindler Verlag, München 1986.
  • Der Teufel lebt nicht mehr, mein Herr! Erdachte Monologe, imaginäre Gespräche. Radius-Verlag, Stuttgart 2001.

Literatura


  • Ulrich Berls: Walter Jens als politischer Schriftsteller und Rhetor. Stauffenburg-Verlag, Tübingen 1984.
  • Karl-Joseph Kuschel: Walter Jens. Literat und Protestant. Patmos-Verlag, Düsseldorf 2003.

Linki


  • Walter Jens w de.wikipedia.org (online).