Alois Alzheimer

Alois Alzheimer (ur. 14 czerwca 1864 w Marktbreit, zm. 19 grudnia 1915 we Wrocławiu) – niemiecki lekarz psychiatra, neurolog i neuropatolog. W 1906 roku opisał chorobę zwaną dziś chorobą Alzheimera. (wyznanie katolickie)

Alois Alzheimer
Alois Alzheimer.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia


  • Ojciec: Eduard Alzheimer (1840–91), notariusz;
  • Matka: Therese Busch;
  • Rodzeństwo: brat z pierwszego i 6 braci i sióstr z drugiego małżeństwa ojca;
  • Żona: od lutego 1895 Cecilie Geisenheimer z domu Wallerstein (1860–1901), wdowa po Otto Geisenheimerze (zm. 1894);
  • Dzieci: córki Gertrud (ur. 1895) i Marie (ur. 1900) oraz syn Hans (ur. 1896).

Biografia


Alois Alzheimer był najstarszym synem z drugiego małżeństwa notariusza Eduarda Alzheimera i jego żony Barbary Teresy z domu Busch, siostry zmarłej w 1862 pierwszej żony Ewy-Marii z domu Busch. Uczęszczał do szkoły w Marktbreit i Kronberg-Gymnasium w Aschaffenburgu. Po maturze w 1883 studiował medycynę w Würzburgu, Tybindze, Berlinie i ponownie w Würzburgu. W ukończonej w 1887 pracy doktorskiej Über die Ohrenschmalzdrüsen u Albert von Koelliker w Instytucie Anatomii w Würzburg zajął się histologią i funkcją gruczołów woskowinowych. W 1888 ukończył studia z notą "bardzo dobry" i otrzymał prawo wykonywania zawodu lekarza.

W tym samym roku został asystentem lekarza w założonym przez psychiatrę Heinricha Hoffmanna miejskim "Zakładzie dla obłąkanych i epileptyków" (niem. Anstalt für Irre und Epileptische) we Frankfurcie nad Menem. Razem z dyrektorem placówki Emilem Siolim, jej naczelnym lekarzem Franzem Nisslem wprowadził nową metodę leczenia umysłowo chorych, którą określili jako "no restraint", a której istotnymi cechami była rezygnacja z kaftanów bezpieczeństwa, przymusowego karmienia, izolatek i stosowania innych przymusów. Zamiast tego wprowadzono opiekę nad chorymi przy łóżkach w dużych salach, później prowadzono terapię szczególnie niespokojnych pacjentów w długotrwałych kąpielach rozgrzewających, których temperaturę wody nadzorował personel. Niektórzy pacjenci mogli swobodnie spacerować po parku kliniki, innych zabierano nawet na wycieczki po okolicy.

W 1894 Wilhelm Erb prosił Alzheimera, aby przybył do Algierii i zbadał jego pacjenta Otto Geisenheimera, frankfurckiego handlarza diamentami. Geisenheimer chorował na rozmiękanie mózgu i zmarł w wyniku tej choroby. Alois Alzheimer zakochał się w wdowie Cecilie Geisenheimer i wrócił z nią do Frankfurtu, gdzie wzięli ślub w lutym 1895 roku. Małżonkowie mieli trójkę dzieci: Gertrudę (ur. 1895), Hansa (ur. 1896) i Marię (ur. 1900). Dzięki bogactwu żony mógł prowadzić obszerne badania. Jednak 28 lutego 1901 śmierć Cecilie Alzheimer zburzyła szczęście rodzinne. Aby przezwyciężyć ból po utracie żony, Alzheimer pogrążył się w pracy.

W 1902 Alzheimer został asystentem naukowym Emila Kraepelina w Uniwersyteckiej Klinice Psychiatrycznej w Heidelbergu. W 1903 udał się za Kraepelinem do Monachium, gdzie w tym samym roku dokończył pismo habilitacyjne zatytułowane Histologische Studien zur Differentialdiagnostik der progressiven Paralyse (Badania histologiczne w diagnostyce różnicowej porażenia postępującego). Już wcześniej zajmował się tym tematem; bazując na badaniu 40 przypadków porażenia postępującego prowadził w 1894, podczas spotkania Towarzystwa Niemieckich Przyrodników i Lekarzy (niem. Gesellschaft Deutscher Naturforscher und Ärzte) w Wiedniu, wykład pt. Progressive Paralyse der Jugendjahre (Postępujące porażenie wieku młodzieńczego). Na 68 zgromadzeniu Towarzystwa Niemieckich Przyrodników i Lekarzy we Frankfurcie we wrześniu 1896 wygłosił odczyt pt. Die anatomische Ausbreitung des paralytischen Degenerationsprozesses (Anatomiczne rozprzestrzenianie się procesu zwyrodnienia porażennego).

W 1906 zmarła pacjentka z demencją, Auguste Deter, którą Alzheimer badał we Frankfurcie w 1901 roku. Do Monachium kazał posłać dokumentację choroby i jej mózg, który zbadał w założonym przez siebie laboratorium anatomii mózgu. W listopadzie poinformował o charakterystycznych zmianach w mózgu pacjentki. W następnym roku opublikował artykuł Über eine eigenartige Erkrankung der Hirnrinde (O osobliwym schorzeniu kory mózgowej) w czasopiśmie Allgemeine Zeitschrift für Psychiatrie.

Również charakterystyczne zmiany znalazł w przeprowadzonym w 1911 badaniu mózgu zmarłego pacjenta Johanna F.. Dzisiaj są one określane jako wariant demencji. Alzheimer stwierdził podobne zmiany tkankowe w mózgu w przypadkach demencji starczej. Doszedł do przekonania, że demencja starcza jest przypuszczalnie wolniej postępującą odmianą choroby, którą opisał w 1906 roku. Do dziś pogląd ten prowadzi do błędnego rozróżnienia między demencją starczą a przedwczesną.

Ostatni okres życia Alois Alzheimer spędził we Wrocławiu. W 1912, jako następca Karla Bonhoeffera, został profesorem zwyczajnym na wrocławskim Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma i dyrektorem "Królewskiej Kliniki Psychiatrycznej i Neurologicznej" (niem. "Königlich Psychiatrischen und Nervenklinik"). W objęciu tej posady pomogło Alzheimerowi wstawiennictwo jego nauczyciela Kraepelina, ponieważ faworytem na to miejsce był Eugen Bleuler z Zurychu. W kierowanej przez niego klinice wrocławskiej Hans Gerhard Creutzfeldt ukończył część swojej edukacji neurologicznej i leczył tam w 1913 roku młodą kobietę, u której po raz pierwszy opisał encefalopatię gąbczastą. Opis choroby, którą od nazwiska jego i neurologa Alfonsa Jakoba nazwano wówczas chorobą Creutzfeldta-Jakoba, opublikował jednak dopiero w 1920 roku.

W 1915 u Alzheimera nastąpiło gwałtowne pogorszenie stanu zdrowia. Dolegliwości sercowe, niewydolność nerek i problemy z oddychaniem wskazywały na szybki koniec. Alois Alzheimer zmarł 19 grudnia 1915 w wieku 51 lat. Cztery dni później pochowano go obok żony na Cmentarzu Głównym we Frankfurcie nad Menem.

Historia choroby Alzheimer


Już w 1901 Alois Alzheimer badał pacjentkę Auguste Deter (1850-1906). Kobieta prowadziła normalne życie, była zamężna i miała córkę. Mąż umieścił ją w klinice psychiatrycznej we Frankfurcie nad Menem, ponieważ w ostatnim czasie mocno zmieniła się jej osobowość. Zaczęła ukrywać przedmioty, nie mogła wykonywać prostych czynności domowych i czuła się prześladowana. Podczas badania lekarskiego sprawiała wrażenie mocno zdezorientowanej, wykazywała zaburzenia orientacji co do czasu i miejsca. Przypominała sobie zaledwie swoją przeszłość, często odpowiadała bez związku z zadanym pytaniem, jej nastrój zmieniał się między strachem, nieufnością, odrzuceniem i płaczliwością. Alzheimer już wcześniej opiekował się pacjentami o podobnych zaburzeniach, lecz byli oni przeważnie znacznie starsi. Auguste Deter w momencie przyjęcia do placówki miała dopiero 51 lat. W 1906 zmarła z powodu zatrucia krwi spowodowanego odleżynami. Alzheimer kazał przesłać do Monachium jej dokumentację medyczną, a także jej mózg, w którym stwierdził zniszczone komórki nerwowe ze złogami białka w korze mózgowej (tzw. blaszki amyloidowe, blaszki (płytki) starcze). W 1907 opublikował artykuł Über eine eigenartige Erkrankung der Hirnrinde (O osobliwym schorzeniu kory mózgowej) w czasopiśmie Allgemeine Zeitschrift für Psychiatrie. W 1910 Kraepelin w Podręczniku psychiatrii nazwał tę przedwczesną demencję "chorobą Alzheimera".

Alzheimer jako pierwszy opisał, na podstawie wyników badań mikroskopowych, zmiany w mózgu prowadzące do postępującej utraty pamięci i osobowości w otępieniu "typu Alzheimera". Jego dokonanie bazowało na precyzyjnych opisach neuroanatomicznych.

Dopiero w 1995 Konrad Maurer odnalazł kartę choroby Auguste Deter w archiwum psychiatrycznym kliniki we Frankfurcie nad Menem.

Recepcja


Brytyjski psychiatra German E. Berrios stawia pytanie: "Czy Alois Alzheimer naprawdę odkrył chorobę, którą Emil Kraepelin nazwał jego imieniem ?" Twierdzi, że prawdopodobnie tego nie zrobił, gdyż wszystkie markery opisane przez Alzheimera były wówczas dobrze znane. Pięć miesięcy przed raportem Alzheimera, amerykański psychiatra i neurolog Solomon Carter Fuller, zwrócił uwagę na obecność "splotów neurofibrylarnych w demencji starczej". Związek między blaszkami amyloidowymi (starczymi) a demencją nie był też nowością, o czym poinformował w 1887 rosyjski psychiatra Stiepan Bielakow, a w 1898 potwierdził to austriacki neurolog i neuroanatom Emil Redlich. Również austriacki neurolog i neuropatolog Oskar Fischer opisał w artykule Miliare Nekrosen mit drusigen Wucherungen der Neurofibrillen, eine regelmässige Veränderung der Hirnrinde bei seniler Demenz w Monatsschrift für Psychiatrie und Neurologie (22 (4), 1907) blaszki starcze (amyloidowe) i powiązał je z objawami psychiatrycznymi, których zespół był wówczas określany jako prezbiofrenia. Polski neurolog i neuropatolog Teofil Simchowicz uważał chorobę Alzheimera jedynie za ciężką postać demencji starczej. Wreszcie Ernesto Lugaro napisał: "Przez pewien czas uważano, że pewne zaburzenie aglutynacyjne neurofibryli było uważane za główny marker przedstarczej postaci [demencji starczej] i że zostało to pospiesznie ochrzczone jako choroba Alzheimera". Następnie stwierdził, że wierzy, że ta ostatnia była tylko odmianą demencji starczej. Ten sam pogląd przyjęto w USA. Fuller zapytał: "Dlaczego specjalne oznaczenie kliniczne – choroba Alzheimera – skoro w końcu jest ono tylko częścią ogólnego zaburzenia?"

Na spotkaniu Nowojorskiego Towarzystwa Neurologicznego Ramsay Hunt zapytał Lamberta, prezentera przypadku „choroby Alzheimera”, że „chciałby jasno zrozumieć, czy dokonał rozróżnienia między tak zwaną chorobą Alzheimera a demencją starczą, innymi niż… w stopniu i punkcie wieku”. Lambert stwierdził, że jeśli o niego chodzi, podstawowe mechanizmy patologiczne są takie same.

Rozważając powyższe argumenty German E. Berrios stwierdza, że w momencie "odkrycia" zarówno obraz kliniczny demencji starczej, jak i jej różne markery biologiczne były już dobrze znane, a choroba Alzheimera nie miała najmniejszego zamiaru opisywać "nowej choroby". Alois Alzheimer przedstawił jedynie przypadek Auguste Deter jako przykład demencji starczej u młodej kobiety, a Kraepelin wykorzystał to do zdobycia dofinansowania wydziału za odkrycie "nowej choroby". Można zatem uznać, że pojęcie i granice choroby Alzheimera zostały skonstruowane przez naukowca, który chciał utrzymać granty.

Znani ludzie z chorobą Alzheimera


  1. Mabel Albertson, aktorka
  2. Dana Andrews, aktor
  3. Rudolph Bing, impresario operowy
  4. Charles Bronson, aktor, producent filmowy
  5. Abe Burrows, humorysta, dramaturg, reżyser
  6. Carroll Campbell, polityk, gubernator stanu Karolina Południowa
  7. Sean Connery, aktor znany z roli Jamesa Bonda
  8. Peter Falk, porucznik w serialu "Columbo"
  9. Alina Janowska, aktorka znana z seriali "Wojna domowa" i "Złotopolscy"
  10. Perry Como, piosenkarz
  11. Aaron Copland, kompozytor i dyrygent
  12. Willem de Kooning, malarz
  13. Rita Hayworth, aktorka
  14. Charlton Heston, aktor
  15. Andrzej Kopiczyński, aktor z serialu "Czterdziestolatek"
  16. James Doohan, aktor, aktor, występował w roli Scotty’ego w serialu i w filmach Star Trek
  17. Thomasa A. Dorseya, muzyk, kompozytor
  18. Louis Féraud, projektant mody
  19. Arlene Francis, aktorka filmowa i telewizyjna
  20. John Douglas French, fizyk, laureat Nagrody Nobla
  21. Rita Hayworth, aktorka
  22. Jack Lord, aktor
  23. Ross MacDonald, pisarz
  24. Burgess Meredith, aktor
  25. Iris Murdoch, pisarka
  26. Ronald Reagan, 40 prezydent USA
  27. Sugar Ray Robinson, bokser
  28. Margaret Thatcher, premier Wielkiej Brytanii
  29. Walter Jens, pisarz, literaturoznawca
  30. Harald Juhnke, aktor
  31. Annie Girardot, aktorka

Pisma


  • Über die Ohrenschmaldrüsen. 1888, online.
  • Über einen Fall von spinaler progressiver Muskelatrophie mit hinzutretender Erkrankung bulbärer Kerne in der Rinde, 1882.
  • Ein „geborener Verbrecher”, 1896.
  • Über rückschreitende Amnesie bei der Epilepsie. Allgemeine Zeitschrift für Psychiatrie 53, 1896, s. 483–499.
  • Das Delirium acutum. Monatsschrift für Psychiatrie und Neurologie 2, 1897, s. 64.
  • Beiträge zur pathologischen Anatomie der Hirnrinde und zur anatomischen Grundlage einiger Psychosen. Monatsschrift für Psychiatrie und Neurologie 2, 1897, s. 82.
  • Neuere Arbeiten über die Dementia senilis und die auf atheromatöser Gefäßerkrankung basierenden Gehirnkrankheiten. Monatsschrift für Psychiatrie 3, 1898, s. 101.
  • Die Seelenstörungen auf arteriosklerotischer Grundlage. Allgemeine Zeitschrift für Psychiatrie und psychisch-gerichtliche Medizin 59, 1902, s. 695.
  • Über atypische Paralysen. Monatsschrift für Psychiatrie und Neurologie 51, 1902, s. 73–75.
  • Histologische Studien zur Differentialdiagnose der progressiven Paralyse. Habilitationsschrift zur Erlangung der Venia legendi in der Psychiatrie vorgelegt der hohen medicinischen Facultät der Ludwigs-Maximilians-Universität zu München von Dr. med. Alois Alzheimer. Appr. Arzt. Jena, 1904.
  • Über eine eigenartige Erkrankung der Hirnrinde. Allgemeine Zeitschrift für Psychiatrie und psychisch-gerichtliche Medizin 64, 1907, s. 146–148.
  • Die diagnostischen Schwierigkeiten in der Psychiatrie, 1910.
  • Zur Frage von der Heilbarkeit der Dementia paralytica, 1913.
  • Der Krieg und die Nerven, 1912 (pol. wyd, Wojna i nerwy; tłumaczenie z oryginału Grażyna Jurlewicz, Wrocław : Stowarzyszenie Kulturalno-Artystyczne "Rita Baum", 2017).
  • Über eine eigenartige Erkrankung des zentralen Nervensystems mit bulbären Symptomen und schmerzhaften spastischen Krampfzuständen der Extremitäten, 1916.

Literatura


  • Wolf Lübbers, Christian W. Lübbers: Gegen das Vergessen. Alois Alzheimers Dissertation über Ohrenschmalzdrüsen von 1888, w: HNO-Nachrichten, 47. Jg. 2017, Heft 5, s. 66–68, online.
  • Georg Stertz: Alzheimer, Alois w: Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 1, Duncker & Humblot, Berlin 1953, ISBN 3-428-00182-6, s. 236, online.

Linki


  • Ansgar Fabri, Annette Baum (2017): Alzheimer, Aloysius w: Biographisches Archiv der Psychiatrie. URL: www.biapsy.de/index.php/de/9-biographien-a-z/101-alzheimer-aloysius (dostęp 07.02.2023).
  • German E. Berrios: The history of 'Alzheimer's disease' w Internet Archive, online.