Bertha von Suttner

Bertha Sophia Felicita von Suttner (pseudonimy: B. Oulot, Jemand; ur. 9 czerwca 1843 w Pradze jako hrabianka Kinsky von Wchinitz und Tettau; zm. 21 czerwca 1914 w Wiedniu) – austriacka pacyfistka, pisarka. W 1905 roku otrzymała jako pierwsza kobieta Pokojową Nagrodę Nobla. Uważana jest dzisiaj za najsławniejszą pacyfistkę swoich czasów. Położyła podwaliny pod międzynarodowy ruch pokojowy i ruchy społeczne opowiadające się za prawami człowieka i globalną solidarnością. Swoimi wizjami pokojowej i społecznej Europy dalekiej od nacjonalizmu i przemocy strukturalnej oraz krytyką coraz bardziej szerzącego się antysemityzmu przełamała wiele ówczesnych tabu. Propagowana przez nią idea rozbrojenia wydawała się jednak niezrozumiała i nie do przyjęcia dla większości jej współczesnych w Europie i Stanach Zjednoczonych Ameryki. (wyznanie katolickie)

Bertha von Suttner. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Franz Joseph Kinsky von Chinic (Wchinitz) und Tettau (1769–1843), c. k. feldmarszałek-porucznik, syn Franza Ferdinanda (1738–1806, c. k. generał-major, feldmarszałek) i księżnej Marii Christine von und zu Liechtenstein (1741–1819);
• Matka: Sophie (1815–84), córka Josepha von Körnera, c. k. kapitana kawalerii i Anny Hahn;
• Brat: Arthur Kinsky von Chinic (Wchinitz) und Tettau (1837–1906);
• Mąż: od 1876 Artur (Arthur) Gundaccar (1850–1902), inżynier, pisarz, syn barona Karla Gundacker von Suttnera (1819–98, austriacki baron od 1866) i Karoline Knolz (ur. 1822);
• Krewny: Theodor Körner (1791–1813), rotmistrz i pisarz.

Życiorys

Bertha von Suttner spędziła dzieciństwo i młodość w Brnie, od 1856 mieszkała w Wiedniu i od 1859 w Klosterneuburgu koło Wiednia. Otrzymała staranne wykształcenie, poznała muzykę oraz nauczyła się kilku języków. Śmierć ojca i światowy styl życia matki doprowadziły do trudnej sytuacji finansowej, która zmusiła ją w lecie 1873 roku do przyjęcia posady guwernantki w domu barona Karla von Suttnera. Tam rozpoczęła związek miłosny z o siedem lat młodszym Arturem Gundaccarem, trzecim i najmłodszym synem barona. Rodzina Artura była przeciwna temu związkowi, gdyż uważała go za mezalians i Bertha musiała opuścić ich dom.

Od 1875 roku pracowała w Paryżu jako prywatna sekretarka szwedzkiego chemika, producenta dynamitu i broni Alfreda Nobla (1833–96). Jednak po kilku dniach wróciła do Wiednia i 12 czerwca 1876 roku poślubiła potajemnie Artura Gundaccara von Suttnera. Nobel, którego zainspirowała do utworzenia nagrody i fundacji jego imienia, pozostał do końca swojego życia jej wiernym przyjacielem i mecenasem.

Arthur von Suttner został wydziedziczony i początkowo małżonkowie udali się w 1876 roku na zaproszenie księżniczki Ekaterine Dadiani (1816–1882), którą Berta poznała w 1864 roku, na Kaukaz w Gruzji. Tam żyli w bardzo skromnych warunkach. Bertha von Suttner pracowała jako nauczycielka muzyki i języków obcych. Zaczęła tam też pisać. Pierwszy felieton „Fächer und Schürze” („Wachlarze i fartuchy”, 1878) wydrukowany został pod pseudonimem B. Oulot przez wiedeńskie czasopismo „Neue Freie Presse“. Po nim nastąpiły kolejne artykuły m.in. dla „Neue Illustrirte Zeitung“, „Die Gartenlaube“, „Neue Wiener Tagblatt“, „Berliner Tagblatt“, „Deutsche Romanbibliothek“ i „Ueber Land und Meer“. Między 1882 a 1911 rokiem opublikowała 30 powieści, jak również liczne aforyzmy, dzienniki, opowiadania, rozprawy i książki popularnonaukowe. Wydane w 1907 roku „Gesammelten Werke“ (Dzieła zebrane) obejmowały 12 tomów. W 1885 roku Bertha i Artur von Suttner, po pojednaniu z rodziną, wrócili z Gruzji na zamek Suttnerów w Harmannsdorf (Dolna Austria). Po śmierci męża i licytacji majątku przeprowadziła się do Wiednia.

W 1887 roku podjęła kontakt z jedyną wówczas organizacją pokojową „International Arbitration and Peace Association“ (założona w 1880, w Londynie). Wynikiem jej głębokiego zainteresowania pacyfizmem była w 1889 roku publikacja powieści „Die Waffen nieder! : eine Lebensgeschichte“ („Precz z orężem : historia prawdziwa”). Wiele wydawnictw ze względów politycznych nie zgodziło się na opublikowanie powieści, ale ostatecznie wydał ją Edgar Pierson (1848–1919). Książkę przetłumaczono na prawie wszystkie języki europejskie, a Bertha von Suttner stała się sławną pisarką i popularyzatorką idei pokojowej w Europie i Ameryce. W 1913 roku na podstawie tej powieści powstał film.

Po apelu w „Neue Freie Presse“ z 3 września 1891 roku założono z inicjatywy Berthy von Suttner organizację „Die Österreichische Gesellschaft der Friedensfreunde“ (Austriackie Towarzystwo Przyjaciół Pokoju), której została pierwszym prezydentem. Na zgromadzenie założycielskie w Starym Ratuszu (das Alte Rathaus) w Wiedniu przybyło 2.000 osób, wśród których byli Lew Tołstoj (1828–1910) i Ernst Haeckel (1834–1919). Wspólnie z późniejszym laureatem Pokojowej Nagrody Nobla Alfredem Hermannem Friedem (1864–1921), którego poznała w 1891/92 w Berlinie, wydawała w latach 1892–99 czasopismo „Die Waffen nieder! Monatsschrift zur Förderung der Friedens-Idee“ (od 1899 pt. „Die Friedens-Warte”) i w 1892 roku założyła „Deutsche Friedensgesellschaft“ (Niemieckie Towarzystwo Pokoju). Bertha von Suttner uczestniczyła prawie we wszystkich światowych kongresach pokojowych i międzyparlamentarnych konferencjach. Z jej inicjatywy miała miejsce w 1899 roku pierwsza haska konferencja pokojowa. W grudniu 1905 roku przyznano jej Pokojową Nagrodę Nobla, którą odebrała 18 kwietnia 1906 roku w Christiania (Oslo).

Bertha von Suttner prowadziła bardzo wyemancypowany styl życia. Oficjalnie opowiadała się za równouprawnieniem kobiet zarówno w życiu politycznym, jak również w oświacie i działalności zawodowej. Wzajemne zrównanie płci widziała jako podstawowy warunek do „podniesienia godności człowieka”, a poprzez„wychowanie dla pokoju” powinny zostać wykorzenione „przywileje silniejszych”.

W trakcie drugiej podróży do Ameryki w 1912 roku wygłosiła odczyty w ponad 50 miastach. Poruszyła w nich temat niebezpiecznej sytuację w Europie i wzywała do powszechnej akcji pokojowej. Dwa miesiące przed rozpoczęciem I wojny światowej i podczas przygotowań do kongresu pokojowego w Wiedniu, który miał się odbyć w sierpniu 1914 roku, Bertha von Suttner zmarła na raka żołądka. Jako członkini austriackiego stowarzyszenia „Die Flamme“, które propagowało kremację zwłok, przyczyniła się do powstania pierwszego niemieckiego krematorium w Gocie, w którym zgodnie z testamentem skremowano jej zwłoki. Urna z jej prochami przechowywana jest w kolumbarium krematorium w Gotha.

Urna Berthy von Suttner w krematorium w Gocie. Źródło: Wikimedia Commons

Dzieła (wybór)

• Ein schlechter Mensch, München 1885.
• High Life, 1886 („High-life”, 2 tomy; tł. z niem. Br. Neufeldówna, 1900).
• Die Waffen nieder! : eine Lebensgeschichte, 1889 (pol. wyd. „Precz z orężem : historya prawdziwa”. 2 tomy; podług oryg. niem. obrobił Włodzimierz Trampczyński ; z przedm. Teodora Jeske-Choińskiego, 1898).
• Marthas Kinder (= Die Waffen nieder. Teil II), 1902 (pol. wyd. „Dzieci Marty : powieść : (ciąg dalszy powieści "Precz z orężem!")”. T. 1; tł. Włodzimierz Trąmpczyński, 1906).
• Die Entwicklung der Friedensbewegung, Leipzig 1907.
• Rüstung und Überrüstung, Berlin 1909.
• Memoiren, Stuttgart 1909.
• Der Menschheit Hochgedanken, Berlin 1911.
• Die Barbarisierung der Luft, Berlin 1912.

Literatura

• Korotin, Ilse, "Suttner, Bertha von" w: Neue Deutsche Biographie 25 (2013), s. 719-721 (online).

Linki

• Pisma Berthy von Suttner w Internet Archive.