Jakob Michael Reinhold Lenz

Jakob Michael Reinhold Lenz (ur. 23 stycznia 1751 w Cēsvaine, Łotwa; zm. 4 czerwca 1792 w Moskwie) – pisarz niemiecki okresu Sturm und Drang, prekursor romantyzmu. (wyznanie ewangelickie)

Jakob Michael Reinhold Lenz.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Christian David Lenz (1720–1798), generalny superintendent Liwonii, syn kowala Johanna Jakoba w Koszalinie (niem. Köslin) i Marii Zickel; matka Dorothea (1721–78), córka pastora Michaela Theobalda Neoknappa w Neuhausen w Liwonii; bracia Friedrich David i Karl; – kawaler.

Życiorys

Jakob Michael Reinhold Lenz przeprowadził się w 1759 r. z rodzicami do Dorpat (obecne Tartu), gdzie ojciec został pastorem. W wieku 15 lat opublikował pierwszy wiersz. W latach 1768–70 studiował teologię w Królewcu, gdzie słuchał wykładów filozofa Immanuela Kanta (1724–1804). W 1769 r. opublikował pierwszą książkę pt. Die Landplagen. W 1771 r. przerwał wbrew woli ojca studia i towarzyszył jako ochmistrz w Alzacji dwom braciom Friedrichowi Georgowi i Ernstowi Nikolausowi von Kleist, którzy wstąpili do armii francuskiej. Po drodze na próżno prosił Friedricha Nicolai (1733–1811) o wydanie jego tłumaczenia Essay on Criticism Alexandra Pope (1688–1744). W Strasburgu przyłączył się do "towarzystwa przy stole" prawnika Johanna Daniela Salzmanna (1722–1812), gdzie zaprzyjaźnił się z Johannem Wolfgangiem von Goethe (1749–1832). W Société de philosophie et de belles lettres zreferował swoje Uwagi o teatrze (Anmerkungen übers Theater). Poprzez Goethego nawiązał kontakt z Johannem Gottfriedem Herderem (1744–1803) i Johannem Casparem Lavaterem (1741–1801), z którymi korespondował. W 1772 r. przeprowadzał się towarzysząc swoim panom do garnizonów w Landau, Fort-Louis i Weißenburgu. Lenz zakochał się w Friederike Brion (1752–1813), byłej narzeczonej Goethego, przebywającej wówczas w Sesenheim (Sesenheimer Lieder). Jednak jego uczucie nie zostało odwzajemnione. W 1773 r. wrócił do Strasburga i kontynuował studia. W 1774 r. zrezygnował ze służby u baronów von Kleist z powodu 17-letniej Cleophe Fibich, narzeczonej starszego z braci, w której sam się zakochał i zaczął życie niezależnego pisarza, a na utrzymanie zarabiał udzielając lekcji prywatnych. Efektem tych wydarzeń jest Moralne nawrócenie poety (Moralische Bekehrung eines Poeten, 1789). W tym czasie zacieśniły się jego stosunki z Goethe, który umożliwił mu opublikowanie pism, które początkowo jemu samemu były przypisywane, a które wkrótce uczyniły Lenza sławnym: Lustspiele nach dem Plautus, Der Hofmeister, Der neue Menoza, Anmerkungen übers Theater i inne. Nawrócenie Lenza polegało na platonicznej miłości do siostry Goethego i żony Johanna Georga Schlossera (1739–1799), Cornelii Schlosser.

Następną inspiracją dla Lenza stała się Henriette Louise de Waldner de Freundstein znana bardziej jako baronowa Henriette von Oberkirch (1754–1803), w której beznadziejnie się zakochał. Miłość ta stała się inspiracją do napisania powieści epistolarnej Der Waldbruder, która ukazała się w 1797 r. w czasopiśmie Horen Friedricha Schillera (1759–1805) i dramatów Die Freunde machen den Philosophen (1776), Der Engländer (1777).

Oprócz działalności literackiej napisał pismo teologiczne Meinungen eines Laien (1775), które zdenerwowało ojca żądającego jego powrotu do domu. Zamiast tego Lenz odnowił i kierował w duchu Johanna Georga Hamanna (1730–1788) i Herdera "towarzystwo przy stole" Salzmanna jako Deutsche Gesellschaft in Straßburg, czy znane także jako Gesellschaft deutscher Sprache. W licznych wykładach nakłaniał do pielęgnacji i zachowania czystości języka niemieckiego. Prowadził korespondencję przyjacielską z Sophie von La Roche (1730–1807). Przewodził w walce uczestników nurtu Sturm und Drang przeciw Christophowi Martinowi Wielandowi (1733–1813) i w 1774 r. nakłonił Goethego do opublikowania farsy Götter, Helden und Wieland, a sam wystąpił w 1775 r. z sztuką satyryczną Pandämonium Germanicum.

Końcem marca 1776 r. zadłużony Lenz opuścił Strasburg i przez Frankfurt nad Menem, gdzie został powitany przez Friedricha Maximiliana Klingera (1752–1831) i Johanna Heinricha Mercka (1741–1791) udał się do Goethego na dwór w Weimarze. Tam pojednał się z Wielandem i pisał dla jego czasopisma Der Teutsche Merkur. Dworzanie początkowo przyjęli go przyjacielsko, bywał zapraszany przez księcia, ale już początkiem grudnia został na polecenie Goethego wydalony. Dokładna przyczyna tego nie jest znana, Goethe, który po tym zerwał kontakt z Lenzem wspomniał w swoim dzienniku tylko o "niejasnym błędzie wobec sztuki Lenza" (Lenzens Eseley).

W następnym czasie Lenz przebywał Emmendingen u Cornelii i Johanna Georga Schlossera, w Strasburgu i w Szwajcarii, gdzie w maju 1777 r. odwiedził Lavatera w Zurychu. Podczas pobytu u szwajcarskiego filozofa i lekarza Christopha Kaufmanna (1753–1795) w Winterthur pojawiły się u niego pierwsze objawy choroby psychicznej (schizofrenii paranoidalnej). Początkiem 1778 r. Kaufmann posłał go do pastora i filantropa Johanna Friedricha Oberlina (1740–1826) do Waldersbach, gdzie przebywał do 8 lutego. Prowadzony przez Oberlina dziennik posłużył w 1836/37 Georgowi Büchnerowi (1813–1837) jako punkt wyjścia do napisania opowiadania Lenz. Pomimo starań Oberlina stan Lenza pogorszył się. Lenz ponownie zamieszkał Emmendingen u Schlossera, gdzie opiekowali się nim szewc i leśniczy. Dzięki ich staraniom ojciec posłał mu pieniądze na podróż i Lenz razem z młodszym bratem Karlem wrócił w 1779 r. do rodzinnego domu, do Rygi, gdzie jego ojciec został superintendentem.

W Rydze nie znalazł pracy, podobnie też w Sankt Petersburgu, gdzie przebywał od lutego do września 1780 roku. Przez pewien czas pracował jako guwerner w majątku koło Dorpatu. Po kolejnym pobycie w Sankt Petersburgu udał się we wrześniu 1781 r. do Moskwy, gdzie uczył w instytucie Madame Exter. Przetłumaczył z języka rosyjskiego na niemiecki książki dotyczące historii. W tym czasie pogorszył się jego stan psychiczny i przeżył ten okres jedynie dzięki wsparciu rosyjskich protektorów.

4 czerwca 1792 r. znaleziono zwłoki Lenza na moskiewskiej ulicy. Miejsce jego pochówku jest nieznane.

Dzieła (wybór)

Dramaty

Der verwundete Bräutigam. (dramat),1766.
Der Hofmeister oder Vorteile der Privaterziehung. (komedia), 1774.
Der neue Menoza oder Geschichte des cumbanischen Prinzen Tandi. (komedia), 1774.
Die Soldaten. (Żołnierze : komedia; przetł. i posł. opatrzyła Katarzyna Skubisz, 2011), 1776.
Henriette von Waldeck oder Die Laube. (fragmenty), 1776.
Die Freunde machen den Philosophen. (komedia), 1776.
Der Engländer – Eine dramatische Phantasey. 1777.
Die Sizilianische Vesper., 1782.
Myrsa Polagi oder Die Irrgärten. (komedia), 1782.

Proza

Moralische Bekehrung eines Poeten. 1775.
Zerbin oder die neuere Dichtung. (opowiadanie), 1776.
Der Landprediger. (opowiadanie), 1777.
Etwas über Philotas Charakter. 1781.
Der Waldbruder ein Pendant zu Werthers Leiden (fragment powieści), 1797.

Pisma teoretyczne

Entwurf eines Briefes an einen Freund, der auf Akademieen Theologie studiert. 1771/72.
Versuch über das erste Principium der Moral. 1771/72.
Supplement zur Abhandlung vom Baum des Erkenntnisses Gutes und Bösen. 1771/72.
Über die Natur unsers Geistes. 1771/73.
Zweierlei über Virgils erste Ekloge. 1773.
Über Götz von Berlichingen. 1773/75.
Anmerkungen übers Theater nebst angehängten übersetzten Stück Shakespears. 1774.
Briefe über die Moralität der Leiden des jungen Werthers. 1774/75.
Verteidigung der Verteidigung des Übersetzers der Lustspiele. 1774.
Über Ovid. 1775.
Über die Bearbeitung der deutschen Sprache im Elsaß, Breisgau und den benachbarten Gegenden. 1775.
Über die Vorzüge der deutschen Sprache. 1775.
Über den Zweck der Neuen Straßburger Gesellschaft. 1775.
Von Shakespeares Hamlet. 1775/76.
Über die Soldatenehen. 1776.
Verteidigung des Herrn W. gegen die Wolken – von dem Verfasser der Wolken. 1776.
Über die Veränderung des Theaters im Shakespeare. 1776.
Das Hochburger Schloß. 1777.

Literatura

Sigrid Damm: Vögel, die verkünden Land. Das Leben des Jakob Michael Reinhold Lenz. Insel Verlag, Frankfurt am Main 1992.
Wolfgang Wittkowski: Lenz, Jakob w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 14, Duncker & Humblot, Berlin 1985, s. 226–231.

Linki

Pisma Jakoba Michaela Reinholda Lenza i o nim w Deutsche Digitale Bibliothek.

: Autor: Roman Penkała