Friedrich Schiller

Friedrich Schiller, właściwie Johann Christoph Friedrich von Schiller (pol. Fryderyk Schiller, do 1802 roku Johann Christoph Friedrich Schiller; ur. 10 listopada 1759 roku w Marbach/Neckar; zm. 9 maja 1805 roku w Weimarze) – niemiecki poeta, filozof, historyk, przedstawiciel klasyki weimarskiej. (wyznania ewangelickiego)

Portret wykonany między 1793 a 1794 r. przez Ludovike Simanowiz (1759–1827). Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Johann Caspar Schiller (1723-96), chirurg w wirtemberskim kontyngencie francuskiego wojska; matka Dorothea z domu Kodweiß (1732–1802); miał 5 sióstr: Christophine (ur. 1757), Luise (ur. 1766), Marie Charlotte (1768-1774), Beate Friderike (ur. 1773 i w tym samym roku zmarła), Nanette (1777-1796); - ożenił się w Wenigenjena koło Jeny w 1790 roku z Charlotte z domu von Lengefeld (1766–1826); miał 2 synów i 2 córki.

Życiorys

Dzieciństwo i czas nauki

Friedrich Schiller. Autor: Anton Graff, 1791. Źródło: Wikimedia Commons

Po kilku zmianach miejsca zamieszkania związanych z pracą ojca, Friedrich Schiller uczęszczał od 1764 roku do szkoły elementarnej w Lorch, a od 1766 do szkoły łacińskiej w Ludwigsburgu. Wprawdzie rodzice chcieli przeznaczyć go do stanu duchownego, ale na żądanie księcia wirtemberskiego i wbrew własnej woli musieli posłać syna do Książęcej Akademii Wojskowej ( Militärakademie Karlsschule) mieszczącej się w Schloss Solitude koło Stuttgartu i będącej zaczątkiem późniejszego uniwersytetu zwanego Hohe Karlsschule (1781). W szkole panował wojskowy dryl i sam książę nadzorował szkołę oraz decydował o najdrobniejszych szczegółach. Biograf Schillera, Peter Lahnstein pisał, że książę faworyzował zdolnych uczniów bez względu na ich społeczne pochodzenie. Uczył się tam języka łacińskiego, greckiego i francuskiego, filozofii, matematyki i historii.

Jenym z jego nauczycieli był Jacob Friedrich von Abel. W 1774 roku rozpoczął studia prawnicze, od 1775 studiował medycynę. Studia ukończył w 1780 roku dysertacją Versuch über den Zusammenhang der thierischen Natur des Menschen mit seiner geistigen, po tym jak jego dwie wcześniejsze prace zostały odrzucone przez opiniodawców.

Po ukończeniu studiów rozpoczął pracę w książęcym wojsku wirtemberskim jako lekarz regimentu i oprócz pracy zawodowej poświęcił się preferowanej przez niego twórczości poetyckiej. Kończył właśnie rozpoczętą jeszcze podczas studiów redakcję dramatu o zbójcach Die Räuber (Zbójcy).

Ucieczka ze Stuttgartu

Ukończony wiosną 1781 roku dramat Zbócy i szybko ukończony drugi dramat Die Verschwörung des Fiesko zu Genua weszły w skład Anthologie auf das Jahr 1782 wydanej w 1782 roku. Zainteresowany przez wydawcę z Mannheim dyrektor tamtejszego teatru Wolfgang Heribert von Dalberg postanowił wystawić Zbójców, ale zażądał od Friedricha Schillera kilku poprawek m.in. przeniesienia akcji dramatu ze współczesności do XV wieku. W styczniu 1782 odbyła się premiera sztuki, na którą przybył także Schiller. Po kolejnej podróży do Mannheim, książę kazał uwięzić Schillera na 14 dni i zabronił mu zajmowania się poezją. W tym czasie Schiller planował już dłuższą współpracę z Dalbergiem, co zdecydowanie komplikował zakaz księcia. Podczas uroczystych obchodów w Stuttgarcie, w nocy z 22 na 23 września 1782 Schiller uciekł stamtąd razem z przyjacielem Andreasem Streicherem do Mannheim. Krok ten był bardzo ryzykowny, gdyż jako wojskowy lekarz stał się oficjalnie dezerterem. Po przybyciu do miasta przedłożył Dalbergowi nową sztukę Die Verschwörung des Fiesko zu Genua (Sprzysiężenie Fieska w Genui). W Mannheim poeta przebywał w latach 1782-1785, co opisał Streicher w książce Schillers Flucht von Stuttgart und Aufenthalt in Mannheim von 1782 bis 1785 (Ucieczka Schillera ze Stuttgartu i pobyt w Mannheim od 1782 do 1785). Z Mannheim udał się do Frankfurtu nad Menem, Oggersheim i Bauerbach w Turyngii.

Lata 1785 - 1805

W kwietniu 1785 Friedrich Schiller podążył na zaproszenie Christiana Gottfrieda Körnera do Lipska (Gohlis). Do lipca 1787 roku był wspierany finansowo przede wszystkim przez Körnera, u którego mieszkał zarówno w Lipsku i Dreźnie. Tutaj napisał Don Carlos, opowiadanie Der Verbrecher aus verlorener Ehre (Przestępca z powodu utraconego honoru), początek powieści Der Geisterseher (Spirytualista) i kilka wierszy m.in. An die Freude (Oda do radości).

Od lipca 1787 do 1789 mieszkał w Weimarze, aby być bliżej salonu literackiego księżnej Anny Amalii, a także Goethego, Herdera i Wielanda. W tym czasie Friedrich Schiller zajmował się głównie pracami historycznymi, które zapewniły mu dzięki pośrednictwu Goethego powołanie w 1789 roku stanowisko profesora nadzwyczajnego historii na uniwersytecie w Jenie, ze wszystkimi przysługującymi przywilejami, ale bez stałego uposażenia. Tytułem do jego profesury były wcześniejsze badania dotyczące powstania niderlandzkiego przeciw Hiszpanom, które pisarz poczynił w trakcie prac nad Don Carlosem. Zostały one opublikowane w dwóch tomach pt. Geschichte des Abfalls der vereinigten Niederlande von der spanischen Regierung (Historia wyrwania się Niderlandów spod panowania hiszpańskiego) i razem z Geschichte des dreissigjährigen Kriegs (Historia wojny trzydziestoletniej) stanowi jego główne dokonanie historyczne. Sam autor traktował historię »jako rezerwuar dla poetyckiej wyobraźni«. Wstępny wykład Friedricha Schillera Was heisst und zum welchem Ende studiert man die Universalgeschichte (Czym jest historia powszechna i po co ją studiujemy) odbył się przy wypełnionej sali. Jego późniejsza działalność dydaktyczna nie cieszyła się już takim uznaniem, a i sam Friedrich Schiller nie czuł się dobrze w tej roli.

Chociaż Friedrich Schiller był profesorem i otrzymał tytuł radcy dworu, jego sytuacja materialna nadal nie był ustabilizowana. Fakt ten zmieniła dopiero interwencja pani von Stein, która dzięki wpływom na dworze książęcym wyjednała poecie roczną pensję w wysokości 200 talarów. Ta skromna pensja pozwoliła mu na uregulowanie sytuacji rodzinnej i poślubienie Charlotte von Lengefeld.

Przebywając w styczniu 1791 roku w Erfurcie ciężko zachorował. W Danii, gdzie był wysoko cenionym pisarzem, rozniosła się nawet pogłoska, że zmarł. Kiedy okazało się, że żyje, ale nadal choruje, znany duński poeta Jens Baggesen namówił księcia Fryderyka Chrystiana Schleswig-Holstein-Sonderburg-Augustenburg, by ten wyznaczył legat autorowi Zbójców w wysokości 1000 talarów rocznie przez trzy lata. To stypendium radykalnie zmieniło sytuację poety.

Dzięki poznaniu Carla Leonharda Reinholda zainteresował się filozofią Immanuela Kanta. Odtąd poglądy Kanta zdecydowanie określały twórczość i poglądy Schillera. Bohaterowie jego sztuk kierują teraz się kantowskim wskazaniem: »Niebo gwieździste nade mną, prawo moralne we mnie«.

Dopiero, po tym jak zaczął wydawać czasopismo Musen-Almanach (Almanach muz, 1796-1800) i Die Horen (Godziny, 1795-1797) wrócił do poezji. Do czasopismFriedricha Schillera artykuły pisali m.in. Herder, Fichte, August Wilhelm Schlegel, Alexander von Humboldt, Johann Heinrich Voß, Ludwig Tieck i Friedrich Hölderlin.

W grudniu 1799 Friedrich Schiller przeprowadził się z rodziną do Weimaru i w tym samym roku dokończył dzieło Wallensteins Tod (Śmierć Wallensteina). 16 listopada 1802 został nobilitowany na szlachcica. Od 1804 roku coraz bardziej chorował.

Friedrich Schiller zmarł 9 maja 1805 roku i został pochowany w mauzoleum (Kassengewölbe) na cmentarzu Jacobsfriedhof w Weimarze. W 1826 jego kości przeniesino do Biblioteki Księżnej Anny Amalii, skąd jesienią 1826 roku potajemnie jego czaszkę wyniósł Goethe i pokazał ją w tajemnicy. Goethe tę tajemnicę powierzył Wilhelmowi von Humboldtowi, który ją jednak rozpowszechnił. Patrząc na czaszkę Goethe napisał wiersz Bei Betrachtung von Schillers Schädel (Rozważanie o czaszce Schillera). 16 grudnia 1827 członki Schillera spoczęły w mauzoleum książęcym (Fürstengruft) w Weimarze na cmentarzu Historischer Friedhof.

Zagadka czaszki Schillera

»Odkryliśmy prawdę« - powiedział 4 maja 2008 Hellmut Seemann, przewodniczący fundacji Klassik Stiftung Weimar czasopismu SPIEGEL. Analiza DNA kości Friedricha Schillera w weimarskim Fürstengruft i tych pochodzących od jego najbliższych krewnych wykazała, że czaszka w sarkofagu Schillera nie należy do poety.

Wątpliwości co do autentyczności głowy poety w Weimarze ogłosił już w 1883 anatom z Halle, Hermann Welcker, który zauważył, że czaszka zabezpieczona przez burmistrza Carla Leberechta Schwabe w 1826, nie pasuje do sporządzonej maski pośmiertnej. W 1911 ponownie rozgorzał spór, gdy badacz z Tybingi, August von Froriep ponownie wszedł do krypty Kassengewölbe na cmentarzu Jakobsfriedhof, która skrywa jeszcze 63 inne czaszki i jedną z nich uznał za czaszkę Schillera. Jako kompromis czaszka »Froriepa« została wkrótce w ekstra sarkofagu złożona obok czaszki »Schwabe« w Fürstengruft - i w Weimarze leżały odtąd dwa szkielety przypisywane Schillerowi.

Na zlecenie Mitteldeutscher Rundfunk (MDR) i Klassik Stiftung Weimar, końcem 2006 utworzono międzynarodową grupę ekspertów z dziedziny analizy DNA i antropologii, której zadanie polegało na wyjaśnieniu wątpliwości. Wynik ich badań został opublikowany w dokumencie »Der Friedrich-Schiller-Code«.

Przeprowadzono ekshumację członków najbliższej rodziny Friedricha Schillera, jego dzieci, siostry i matki. Przeprowadzone analizy DNA czaszki »Froriepa« i czaszki »Schwabe« nie wykazały żadnego pokrewieństwa genetycznego, a zatem żadna z nich nie jest czaszką poety. Co więcej, kości szkieletu dopasowane do czaszki są kośćmi kilku różnych osób. Pojawiło się podejrzenie, czy czaszka Friedricha Schillera padła łupem grabieżców grobów i autentyk został zastąpiony duplikatem. Na ten okropny czyn wskazuje analiza uzębienia czaszki »Schwabe«. Podobno zęby zostały zastąpione bardzo profesjonalnie w szczęce czaszki tak, że obraz uzębienia jest podobny do wizerunku uzębienia poety.

Podejrzenie padło na anatoma Franza Josepha Galla, fanatycznego kolekcjonera czaszek, który wierzył, że na podstawie kształtu czaszki można określić charakter człowieka (pewne nawiązanie do fizjonomiki Lavatera). Już krótko po śmierci Schillera, Gall podróżował do Weimaru i prowadził tam wykłady o teorii czaszek. Znalazł wówczas wielu zwolenników i uczniów, którzy zostali osławionymi łowcami czaszek.

Do nich należał także Ludwig Friedrich von Froriep, dziadek anatoma Augusta von Froriepa, który zakwestionował autentyczność czaszki. Jak twierdzi genealog Jahn, Froriep senior miał »wiele możliwości i motywów do dokonania podmiany«. Jak przypuszcza Jahn, w wywiadzie dla SPIEGEL, mógł tego dokonać w latach 1805-1826, gdy ciało Schillera znajdowało się w Kassengewölbe. Froriep nie miałby problemu ze znalezieniem podobnej czaszki, gdyż w 1811, w jego kolekcji znajdowało się 1500 czaszek.

Gdzie zatem spoczywa Friedrich Schiller nazywany niemieckim Szekspirem? Badacze podejrzewają, że jego kości mogą nadal znajdować się we wspólnym grobie na cmentarzu Jakobsfriedhof, do którego złożono go jeszcze w 1805 roku. Inni wierzą, że czaszka poety ukryta jest gdzieś w domu Goethego w Weimarze.

Twórczość literacka

Zbójcy

Dramat Zbójcy (Die Räuber) jest jednym z pierwszych utworów Friedricha Schillera i został wydany w 1781 roku. Inspiracją do napisania tej sztuki było opowiadanie szwabskiego pisarza, Christiana Friedricha Schubarta (1739-1791) Zur Geschichte des menschlichen Herzens (Przyczynek do historii serca ludzkiego, 1775). Jego autor za krytykowanie księcia i jego rządów został na wiele lat wtrącony do więzienia. Już u Schubarta pojawia się wątek zwaśnionych braci i wątek ojcobójstwa, brak jednak historii o zbójcach.

Kiedy Friedrich Schiller ukończył swoje dzieło pisane w latach 1779-1780, nie mógł znaleźć wydawcy, który odważyłby się je wydać, ze względu na poruszaną tematykę i ostrą krytykę rządzących. Ostatecznie znalazł wydawcę, ale musiał sam pokryć koszty wydania i ze względów bezpieczeństwa nie umieścił na nim swego imienia, ani nazwiska, gdyż zdawał sobie sprawę z ryzyka jakie niesie jego publikacja, w której nawet motto »Przeciwko tyranom« mogło już spowodować represje. Dzieło dotarło do wydawcy Christiana Schwana w Mannheim, który dostrzegł jego wartość i udostępnił je dyrektorowi teatru, baronowi Dalbergowi. Dalberg pod warunkiem wprowadzenia zmian w utworze m.in. przeniesienie akcji z wieku XVIII do XV wieku zdecydował się wystawić sztukę.

Dramat łączy przekonania i odczucia pisarza z postępowymi dążeniami epoki. W postaciach dwóch zwaśnionych braci, wyraził obok rodzinnego konfliktu, różne postawy moralne i różne racje społeczne. Główni bohaterowie Franciszek Moor, to usposobienie tyrana, który posunie się nawet do zbrodni, a jego brat Karol, to marzyciel i utopista, pragnący odmienić istniejący feudalny system i jego podstawy moralne. Karol jako szlachetny przywódca zbójców walczący z panującą sytuacją społeczną staje się bohaterem dramatycznym, który wzbudził wielki entuzjazm wśród czytelników i widzów.

Niektóre myśli Friedricha Schillera zawarte w Zbójcach:

1. O duchowieństwie

»Po co kościołowi takie szmatałajstwa? Znoszą Stwórcy, który drwi sobie z tych kramów tandetnych, a dzieciom jego każą z głodu umierać.«^[1]

»Osądza ramion wzruszeniem - swoim chrześcijańskim "ach!" potępia. (...) nauczają o miłości bliźniego, a przekleństwami wypędzają za drzwi osiemdziesięcioletniego starca bez oczu; wyrzekają na chciwość, a wyludnili Peru za sztaby złota i pogan jak bydło do wozów zaprzęgli. Łamią sobie głowę, jak to być mogło, że natura spłodziła Iskariotę - a nieostatni pomiędzy nimi w Trójcy jedynego Boga za dziesięć by zdradził srebrników. (...) Przed ołtarzem i krzyżem padacie na kolana, rzemieniami się biczujecie po grzbietach i dręczycie postami.(...) Głosicie uczciwość i przykładne życie, a Bóg, który wasze serca przenika, rozzłościłby się na Stwórcę waszego, gdyby On nie był tym samym, co nad Nilem krokodyla stworzył.«^[2]

2. O możnowładcach.

»Prawo prawem, pęd pędem, siła siłą się niszczy. Prawo zawsze przy zwycięzcy, a granicą sił naszych zakreślają się ustawy. Są wprawdzie pewne wspólne umowy, którymi się popędza bieg świata. Poczciwe imię na przykład! (...) Sumienie - oho! doskonałe szmaciane straszydło do spędzania wróbli z wiśni - ale i to jest dobrze opisany weksel, który bankrutowi nawet przydać się może.
Chwalebne urządzenia! Mogą głupców w granicach szacunku utrzymywać, motłochowi czepiec nasunąć na uszy, żeby spryciarzom wygodniej było. Tyle je cenię, co te płoty z chrustu przez chłopów dowcipnie na polach stawiane(...)«^[3]

3. O moralności.

»Hańba na ten marny wiek kastratów, (...) głaszczą lokaja, żeby do pana za nimi się wstawił, a szturchają łajdaka, którego się nie boją. Ubóstwiają się za kawałek pieczeni, a potruć by się gotowi o pierzynę, za którą ktoś przy licytacji więcej zapłaci. Klną Saduceusza, że do kościoła pilnie nie uczęszcza, a nie wahają się przy ołtarzu procenta obliczać. (...) Mdleją na widok zarżniętej gęsi, a klaszczą w ręce, gdy ich współzawodnik zrujnowany z giełdy odchodzi!«^[4]

4. O prawie i wolności.

»Prawo w ślimaczy chód przeistacza wszystko, co by może lot orła miało. Prawo jeszcze wielkiego nie wydało człowieka - wolność tylko olbrzymów.«^[5]

10 października 1792 minister spraw wewnętrznych Republiki Francuskiej, Jean Marie Roland napisał do autora Zbójców:
»Mam zaszczyt posłać Panu z tym pismem potwierdzonym pieczęcią państwową kopię dekretu z 16 sierpnia bieżącego roku, przyznającego tytuł obywatela francuskiego niektórym cudzoziemcom (...)«
O tym, że przyznano mu tytuł obywatela Republiki Francuskiej dowiedział się z gazet, gdyż na skutek błędu w nazwisku i braku dokładnego adresu dyplom obywatelstwa dotarł do niego dopiero po sześciu latach. Oryginał Schiller przekazał bibliotece w Jenie, a sobie zachował uwierzytelnioną kopię, na wypadek, gdyby on czy jego dzieci musieli skorzystać z praw obywatelstwa francuskiego.

Intryga i miłość (Kabale und Liebe) jest dramatem w pięciu aktach. Jej premiera odbyła się 13 kwietnia 1784 we Frankfurcie nad Menem i jest typowym przykładem ruchu literackiego "burzy i naporu". Jest to współczesna tragedia mieszczańska, której pierwotny tytuł brzmiał Luise Millerin, ale za namową aktora i dramatopisarza Augusta Wilhelma Ifflanda zmienił go na Intryga i miłość. Sztuka traktuje o namiętnej miłości między pochodzącą z mieszczańskiej rodziny córką muzyka, Luizą Miller i synem szlachcica, Ferdynandem von Walterem. Miłość młodych bohaterów zostaje zniszczona przez intrygi. W sztuce tej inspirowanej niewątpliwie lekturą tragedii mieszczańskiej Gottholda Ephraima Lessinga Emilia Galotti, zawarł poeta własne obserwacje poczynione na dworze w Wirtembergii.

Mieszczaństwo

Mieszczaństwo jest reprezentowane przez religijnego ojca Luizy, Millera, który zakorzeniony w feudalnym systemie odrzuca małżeństwo córki z arystokratycznym Ferdynandem, ale zostawia jej wybór małżonka wbrew obowiązującemu zwyczajowi, że jemu, jako ojcu przypada wybór męża dla córki. W rozmowie z Prezydentem von Walterem daje wyraźnie do zrozumienia, że zdemoralizowany świat szlachty stoi moralnie niżej niż świat mieszczański. Jednocześnie daje się skusić pokusą bogactwa i zachowuje się przyjaźnie wobec Ferdynanda.

Jego żona, w związku córki z Ferdynandem widzi drobnomieszczańskie korzyści i po kryjomu popiera ich miłość, ale pochlebstwa Wurma powodują, że wyjawia mu informacje na temat relacji Ferdynanda i Luizy, który wie, jak to wykorzystać dla swojej intrygi.

Ich jedynym dzieckiem jest Luiza, wychowana w moralności chrześcijańskiej, która spotyka się z amoralnym życiem dworskim. Spotkanie z Ferdynandem, w którym się zakochała prowadzi do jej wewnętrznego konfliktu pomiędzy obowiązkiem i upodobaniem, pomiędzy jej miłością do Ferdynanda i oczekiwaniem ojca i jej przekonaniem religijnym o danej przez Boga, nienaruszalnej barierze klasowej.

Ostatnią postacią reprezentującą mieszczaństwo jest Wurm, sekretarz i zaufany Prezydenta von Waltera. Jest on zdecydowany na wszystko w celu osiągnięcia bogactwa i prestiżu. Jest źródłem intrygi i otwarcie dystansuje się od moralności mieszczańskiej, czując się bardziej szlachcicem.

Szlachta

Ferdynand jest typowym przedstawicielem "burzy i naporu", namiętny, porywczy, nieziemski i egocentryczny. Dla syna Prezydenta von Waltera Luiza jest niewłaściwa jako narzeczona. Jednak dla niego samego nie jest ważne pochodzenie, ale wartości wewnętrzne człowieka. Gardzi dworskimi intrygami, skarży się na niesprawiedliwość, nieludzkość i amoralność oraz stara się złamać ten porządek i odnosi się do natury i Boga.

Lady Milford, wzorowana na faworycie księcia Karola Eugeniusza Franciszce von Hohenheim, której rzekomo udawało się łagodzić surowość tyrana, to osoba działająca z niskich pobudek i zajmuje pozycję pośrednią między dworskimi i mieszczańskimi obyczajami. Swoją tęsknotę za prawdziwą miłością przelewa na Ferdynanda, z którym mogłaby opuścić kraj i rozpocząć nowe życie. Kiedy Ferdynand odrzuca jej miłość, ze wszystkich sił usiłuje nie dopuścić do małżeństwa Ferdynanda z Luizą. Próbuje groźbami i obietnicami nakłonić Luizę do rezygnacji z miłości do oblubieńca, a gdy to zawodzi, opuszcza księcia i kraj. Jest to obraz kobiety, która pragnie dobra, ale jest związana z intrygami życia dworskiego. Poszukiwanie czci i władzy rzuca cień na ich człowieczeństwo, które przekłada się na ich zachowanie w stosunku do ludzi i ich pracowników.

Prezydent von Walter, ojciec Ferdynanda, uzyskał swoje stanowisko mordując swego poprzednika. Całe jego zachowanie ma na celu umocnienie jego pozycji na dworze i zjednanie przychylności księcia. Temu dążeniu do władzy podporządkowuje ludzi, wyobrażenie wartości i uczucia. Miłość traktuje jako marzycielstwo, a małżeństwo powinno służyć celom politycznym i dynastycznym. Dopiero, gdy na łożu śmierci Ferdynand mu wybacza, uświadamia sobie swój błąd.

Marszałek dworu von Kalb jest zależnym od Prezydenta von Waltera, tchórzliwym i gadatliwym dworzanina, który uosabia styl życia dworaka. Uświadamia sobie, że jako człowiek, bez żadnych specjalnych cech nie ma alternatywy jak być tylko poplecznikiem i narzędziem w ręku możnowładców.

Sztuka ta będąca protestem przeciw panującym stosunkom w Niemczech, przeciw tyranii i amoralności panujących została bardzo gorąco przyjęta przez współczesnych. Pod wrażeniem tej sztuki był także znakomity grafik gdańskiDaniel Chodowiecki. Wykonał on kilkanaście miedziorytów, które do dziś zdobią bibliofilskie wydania Intrygi i miłości.

Dzieła (wybór)

Dramaty

• Die Räuber (Zbójcy. 1781).
• Die Verschwörung des Fiesco zu Genua (Sprzysiężenie Fieska w Genui, 1783).
• Kabale und Liebe (Intryga i miłość, 1784).
• Don Karlos ( dzisiaj tytuł Don Carlos, 1787/88).
• Wallenstein-Trilogie (Trylogia o Wallensteinie i wojnie trzydziestoletniej, 1799).
• Maria Stuart (Maria Stuart, 1800).
• Die Jungfrau von Orléans (1801) (Dziewica Orleańska, 1801).
• Die Braut von Messina (Oblubienica z Messyny, 1803).
• Wilhelm Tell (Wilhelm Tell, 1803/04).
• Die Huldigung der Künste (Hołd sztuk, 1804).
• Demetrius (unvollendet (Dymitr, niedokończony 1805).

Proza

• Der Verbrecher aus verlorener Ehre (Przestępca z powodu utraconego honoru, 1786).
• Der Geisterseher (Fragment) (Jasnowidzący, 1792).

Wiersze i poematy

• An die Freude (Oda do radości, 1786).
• Resignation (Rezygnacja, 1786).
• Die Teilung der Erde (Podział świata, 1795).
• Der Taucher (Nurek, 1797).
• Der Handschuh (Rękawiczka, 1797).
• Die Kraniche des Ibykus (Żurawie Ibika, 1797).
• Der Kampf mit dem Drachen (Walka ze smokiem, 1798).
• Die Bürgschaft (Rękojmia, 1798).
• Das Lied von der Glocke (Pieśń o dzwonie, 1799).
• Der Antritt des neuen Jahrhunderts (Początek nowego stulecia, 1800).

Pisma filozoficzne

• Die Schaubühne als eine moralische Anstalt betrachtet (Teatr jako instytucja moralna, 1784).
• Über den Grund des Vergnügens an tragischen Gegenständen (O powodach, dla których przedmioty liryczne dostarczają nam zadowolenia, 1792).
• Über Anmut und Würde (O wdzięku i godności, 1793).
• Über die ästhetische Erziehung des Menschen (Listy o estetycznym wychowaniu człowieka, 1795).
• Über den Dilettantismus (O patetyczności, 1799).
• (Über das Erhabene (O wzniosłości, 1801).

Pisma historyczne

• Geschichte des Abfalls der Vereinigten Niederlande von der spanischen Regierung (Historia wyrwania się Niderlandów spod panowania hiszpańskiego, 1788).
• Was heisst und zum welchem Ende studiert man die Universalgeschichte (Czym jest historia powszechna i po co ją studiujemy, 1789).
• Geschichte des dreissigjährigen Kriegs (Historia wojny trzydziestoletniej, 1790).

Literatura

• Hermann Fischer: Johann Christoph Friedrich Schiller. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 31, Duncker & Humblot, Leipzig 1890, s. 215-245.
• Norbert Oellers: Johann Christoph Friedrich von Schiller. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 22, Duncker & Humblot, Berlin 2005, ISBN 3-428-11203-2, s. 759-763.
• Stefan H. Kaszyński: Fryderyk Schiller.Dzieła wybrane. PWN, Warszawa 1985.

Linki

Ostatni dostęp do linków w dniu 21 kwietnia 2015 roku.

• Geschichten aus der Gruft: Rätsel um Schillers Schädel-Double, SPIEGELONLINE KULTUR.
• Portrety i wizerunki przedstawiające Schillera w Goethezeitportal.
• "Friedrich Schiller in der Rezeption", online.
• Ilustracje do dzieł Schillera w Goethezeitportal.
• Schiller: Kabale und Liebe – Analyse wichtiger Szenen, w: norberto42.
• Ilustracje Daniela Chodowieckiego do Intrygi i miłość w Goethezeitportal.

Przypisy

1. ↑ Stefan H. Kaszyński: Fryderyk Schiller. Dzieła wybrane. PWN, Warszawa 1985, s.159.
2. ↑ tamże s. 165.
3. ↑ tamże s. 103.
4. ↑ tamże s. 105-106.
5. ↑ tamże s. 106.