Johann Wessel

Johann Wessel (przydomki: Gansfort, Goesfort, Gösevort lub Basileus – grecka forma nazwiska Wessel; ur. 1419 w Groningen; zm. 4 października 1489 w Groningen) – prekursor Reformacji, zwolennik platonizmu, humanista. Jemu współcześni z powodu przenikliwie przeprowadzonemu dowodowi odnośnie autorytetów, szczególnie Tomasza z Akwinu, nazywali go Lux mundi (światło świata) i Magister contradictionis (mistrz sprzeciwu).

Epitafium w Martinikerk w Groningen. Źródło: Wikimedia Commons

Życiorys

Johann Wessel Gansfort był synem piekarza. Jako sierota uczył się w szkole w Zwolle i mieszkał w konwikcie Braci Wspólnego Życia w pobliskim klastorze Agnetenberg. Tam spotkał mnicha i mistyka Tomasza z Kempis, którego pismo O naśladowaniu Chrystusa bardzo go zainteresowało, a zwłaszcza teoria o wewnętrznym lepszym poznaniu i zbawieniu. Wkrótce w Zwolle został nauczycielem. Od 1449 roku studiował dialektykę na uniwersytecie w Kolonii. Większość ówczesnych nauczycieli uniwersytetu była zwolennikami realizmu. Również Wessel sympatyzował z tym filozoficznym nurtem myślowym i zaczął studia humanistyczne. Studiował grekę i prawdopodobnie także język hebrajski. Zebrany materiał naukowy z wykładów i lektur zebrał w zbiorze, który nazwał mare magnum.

W Kolonii uzyskał stopień magistra. Polecony przez spowiednika arcybiskupa Kolonii, otrzymał powołanie na uniwersytet w Heidelbergu, w 1456/57 kontynuował tam studia i uczył na wydziale sztuk wyzwolonych (niem. Artistenfakultät).

Po krótkim pobycie w Leuven udał się na dalszą naukę do Paryża, gdzie trwał w tym czasie filozoficzny spór między zwolennikami realizmu a nominalizmu. Wessel początkowo chciał opowiedzieć się po stronie zwolenników realizmu, ale przekonały go argumenty nominalizmu. Wprawdzie zachował swój dotychczasowy stosunek do Platona, Augustyna z Hippony i scholastyki, to jednak zmieniło się jego nastawienie do polityki kościelnej. Nominaliści reprezentowali antypapieskie poglądy i również Wessel stopniowo zbliżył się do tych poglądów.

W Paryżu Wessel przebywał przez 16 lat. Ostatecznie nominalizm został zakazany i Wessel poświęcił się wspieraniu humanizmu. Po krótkim pobycie w Angers, wyjechał w 1470 roku do Rzymu, gdzie nie przyjął urzędów zaproponowanych przez papieża Sykstusa IV. Kolejnymi miejscami jego pobytu były Wenecja i Bazylea. W Bazylei spotkał Johanna Reuchlina i Rudolfa Agricolę, z którymi utrzymywał kontakty naukowe. W 1474 roku Johann Wessel Gansfort wrócił przez Heidelberg i Kolonię do ojczyzny. Doświadczenia zebrane w czasie pobytu na uniwersytetach spisał w odiosa Deo magis sunt, non studia sacrarum literarum sed studiorum commixtae corruptiones.

Jego przyjaciółmi byli podobnie myślący teolodzy i humaniści jak Heinrich von Rees, Abt von Advert, Rudolf von Langen, Johann Agricola, Hermann von dem Busch.

Ostatni okres życia Wessel spędził w różnych klasztorach częsciowo w Groningen, częściowo w Agnetenbergu koło Zwolle pod ochroną swojego protektora, biskupa Utrechtu Davida von Burgunda, ponieważ od czasu prześladowania teologa Johanna von Wesela, (właściwie Johann Rucherath von Oberwesel, 1425–1481), sam nie czuł się już bezpiecznie.

Wessel zmarł 4 października 1489 w Groningen i pochowano go w tamtejszym klasztorze. W 1862 roku jego szczątki przeniesiono do kościoła Martinikerk. Tam na ścianie zachodniej wzniesiono epitafium, u którego podstawy położono stary kamień nagrobny. W 1962 roku szczątki odkopano podczas ostatniej renowacji kościoła, a nagrobek wmurowano obok epitafium.

Wpływ na Reformację

Pod wpływem Braci Wspólnego Życia i Augustyna z Hippony Johann Wessel Gansfort zajmował się pewnymi poglądami Pisma Świętego.

Marcin Luter odniósł się w 1522 roku w przedmowie do zbioru traktatów i listów Wessela Farrago rerum theologicarum do jego opartej na Biblii wiary i nauki:

„hic si mihi antea fuisset lectus, poterat hostibus meis videri Lutherus omnia ex Wesselo hausisse adeo spiritus utriusque conspirat in unum.”

Gdybym wcześniej przeczytał pisma Wessela, moi przeciwnicy pomyśleliby, że Luter wszystko przejął od Wessela, a więc oba nasze umysły są w harmonii.”

Bibliographisches Kirchenlexikon akceptuje tylko częściowo stwierdzenie, że Wessel był prekursorem Reformacji, ponieważ w zasadniczych punktach, jak np. artykuł o usprawiedliwieniu, stał na gruncie średniowiecznej nauki.

Większość pism Wessela zniszczyła inkwizycja. Charakterystyczne dla jego poglądów teologicznych jest wyznanie na łożu śmierci: „Nie znam nikogo poza Jezusem ukrzyżowanym.”

Dzieła (wybór)

• De oratione
• De sacra Eucharistia
• De passione Christi
• De purgatorio et indulgentia
• Farrago rerum theologicarum, z przedmową Marcina Lutra, Wittenberg 1522

Literatura

• Brecher, Adolf, "Wessel, Johann Gansfort" w: Allgemeine Deutsche Biographie 42 (1897), s. 761-763 [online]; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118941232.html#adbcontent
• Friedrich Wilhelm Bautz: Gansfort, Wessel w: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 2, Bautz, Hamm 1990, ISBN 3-88309-032-8, sp. 176–177.
• Harald Wagner: Johannes Wessel Gansfort w: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 3, Bautz, Herzberg 1992, ISBN 3-88309-035-2, sp. 369–370.