Joan Miró

Joan Miró (ur. 20 kwietnia 1893 w Barcelonie; zm. 25 grudnia 1983 w Palma de Mallorca) – kataloński malarz, rzeźbiarz i ceramik, przedstawiciel surrealizmu. Jego początkowe prace wskazują na wpływ katalońskiej sztuki ludowej, kubizmu i fowizmu. Od początku do połowy lat 20-tych XX wieku artysta pracował w Paryżu, gdzie ulegał wpływom dadaizmu i surrealizmu, co doprowadziło do gruntownej zmiany jego stylu. Jako przedstawiciel klasycznego modernizmu Miró należał ze swoimi fantazyjnymi modelami do najpopularniejszych artystów XX wieku. Jego najbardziej znanymi symbolami w sztuce stały się księżyc, gwiazda, ptak, oko i kobieta. Późne prace, jak przykładowo seria Toiles brûlées (Spalone płótna), były inscenizowanym zniszczeniem, protestem przeciwko komercjalizacji sztuki i wyrazem promocji wezwania do „zamordowania malarstwa”. Ceramiki Miró zdobią przykładowo ściany w budynku UNESCO w Paryżu i Wilhelm-Hack-Museum w Ludwigshafen am Rhein, a monumentalne rzeźby można podziwiać na placach w Barcelonie i Chicago.

Joan Miró.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec: Miquel Miró i Adzerias (zm. 1926), złotnik i zegarmistrz;
Matka: Dolors Ferrà di Oromí (zm. 1944);
Żona: od października 1929 Pilar Juncosa Iglesias (1904–1995);
Dzieci: Maria Dolors Miró Juncosa (1930–2004)

Życiorys i twórczość

Dzieciństwo i edukacja

Joan Miró urodził się 20 kwietnia 1893 w Barcelonie jako syn pochodzącego z Cornudella de Montsant złotnika i zegarmistrza Miquela Miró i Adzerias i jego żony Dolors Ferrà di Oromí, córki stolarza artystycznego z Palmy na Majorce. Najwcześniejsze zachowane rysunki Miró pochodzą z 1901 roku i nie znalazły aprobaty u ojca, który nie widział w tej działalności przyszłej pracy zarobkowej syna. Z powodu złych ocen musiał w 1907 roku opuścić gimnazjum i zgodnie z wolą ojca zaczął uczyć się kupiectwa, ale dodatkowo do 1910 roku uczył się w Escola de Belles Arts de Barcelona, nazywanej potocznie „La Llotja“, w której uczył José Ruiz Blasco Picasso, ojciec Pablo Picasso. Tam jego nauczycielami byli również Modest Urgell i Josep Pascó.

Od 1910 do 1911 Joan Miró pracował jako księgowy w drogerii Dalmau Oliveras S.A. Po załamaniu nerwowym i zachorowaniu na tyfus zrezygnował z kupiectwa i na okres leczenia zamieszkał w nabytym przez rodzinę gospodarstwie w Mont-roig del Camp koło Tarragona. Stopniowo sprzeciw ojca przeciwko edukacji artystycznej słabnął i Joan Miró mógł rozpocząć naukę w prywatnej szkole sztuk pięknych Escola d’Art Francesco Galí, do której uczęszczał od 1912 do 1915 roku. Galí wprowadził swoich uczniów do nowoczesnej sztuki francuskiej i zapoznał z architekturą Antoniego Gaudí, sławnego przedstawiciela modernizmu w Barcelonie.

W 1912 roku odwiedził w rodzinnym mieście wystawę malarstwa kubistycznego w Galerías Dalmau, gdzie swoje obrazy wystawiali Marcel Duchamp, Albert Gleizes, Juan Gris, Marie Laurencin, Fernand Léger i Jean Metzinger. W latach 1913–18 uczył się w wolnej akademii rysunku Cercle Artístic de Sant Lluc. Ta wymagała odejścia od modernizmu i powrotu do klasycyzmu z uwzględnieniem dziedzictwa śródziemnomorskiego. Artyści należący do awangardy byli tutaj tylko warunkowo akceptowani.

Pierwsza wojna światowa

Po wybuchu pierwszej wojny światowej Joan Miró musiał od 1915 roku odbywać służbę wojskową. Kogo było stać, ten mógł się wykupić od odbycia służby wojskowej, ale ojciec Miró wpłacił relatywnie małą kwotę, która wystarczyła jedynie na skrócenie pobytu w wojsku do dziesięciu miesięcy, podzielonego na kilka lat. W tym samym roku urządził razem z E. C. Ricartem wspólne atelier w Calle Baja de San Pedro 51 w Barcelonie. W 1916 roku poznał marszanda Josepa Dalmaua, który stał się odtąd jego mecenasem oraz Maurice'a Raynala i Francisa Picabia, którzy od 1917 roku wydawali magazyn, dzięki któremu zapoznał się z dadaizmem. Twórczość Joana Miró w następnych latach była pod silnym wpływem fowizmu i francuskich kubistów. W lutym 1918 roku odbyła się w Galerías Dalmau w Barcelonie pierwsza indywidualna wystawa prac młodego malarza, która obejmowała 60 obrazów z martwą naturą i krajobrazami. W tym samym roku był współzałożycielem grupy artystycznej Agrupació Courbet, nazwanej imieniem Gustave'a Courbet'a, którego radykalność podziwiali członkowie grupy.

Pobyt w Paryżu i Mont-roig del Camp

W marcu 1919 roku Joan Miró wyjechał pierwszy raz do Paryża, gdzie w czasie kilkumiesięcznego pobytu odwiedzał Pablo Picasso w jego atelier. Picasso kupił od swojego młodszego krajana namalowany w tym samym roku autoportret. Dla czasopisma L’Instant Miró wykonał swój pierwszy plakat. Końcem 1920 roku wprowadził się w Paryżu do atelier przy ulicy Blomet 45. Pomimo, że pociągało go życie artystyczne metropolii, pozostał zawsze przywiązany do swojej katalońskiej ojczyzny. Odtąd Joan Miró żył latem w Mont-roig del Camp w Hiszpanii, a zimą w Paryżu, gdzie dołączył do poetów Maxa Jacoba, Pierre'a Reverdy i Tristana Tzara oraz aktywnie działał w ruchu dada.

W 1921 roku Josep Dalmau zorganizował w paryskiej Galerie la Licorne pierwszą indywidualną wystawę Miró. Jednak wystawa przebiegła bez echa. Dwa lata później Joan Miró poznał Henry Millera, którego książkę Uśmiech u stóp drabiny (The Smile at the Foot of the Ladder później ilustrował. W tym czasie spotkał także Ernesta Hemingway, który również przebywał w Paryżu i około 1925 roku kupił jego obraz Farma (1921/22). W 1923 artysta zaprezentował kilka prac w Salonie Jesiennym. Rok później przyłączył się do grupy surrealistów, wśród których pozostał cichym autsajderem. W korespondencji do Michela Leirisa napisał 10 sierpnia 1924 roku, że teraz uwolnił się od starych konwencji obrazowych. W 1925 roku miała miejsce jego druga indywidualna wystawa w Paryżu w Galerie Pierre. W tym samym roku uczestniczył również w pierwszej wystawie surrealistów. Razem z Maxem Ernstem pracował w 1926 roku nad scenografią i kostiumami do baletu Romeo i Julia wystawianego przez rosyjskiego impresario Siergieja Diagilewa. Współpraca ta wywołała protest grupy surrealistów.

Od 1927 roku Joan Miró pracował w atelier Les Fusains przy ulicy Tourlaque 22 na Montmartrze, gdzie jego sąsiadami byli między innymi Hans Arp, Paul Éluard, Max Ernst i René Magritte. W 1928 roku poznał rzeźbiarza Constantina Brâncușia i zaprzyjaźnił się z Alberto Giacometti i Alexandrem Calderem. Wpływ Constantina Brâncușia można odnaleźć zarówno w pracach Joana Miró i Caldera. Do prac tych należy m.in. cykl Konstelacje z 1940 roku wykonany w technice gwaszu. W 1928 roku Miró odwiedził Holandię i pod wpływem starych mistrzów niderlandzkich rozpoczął serię trzech obrazów Wnętrza holenderskie (Intérieurs hollandais). Dzięki inspiracji Joana Miró do grupy surrealistów przyłączył się w Paryżu w 1929 roku Salvador Dalí. W październiku 1929 roku malarz poślubił w Palma pochodzącą z Majorki Pilar Juncosa Iglesias (1904–1995). Małżonkowie zamieszkali w Paryżu przy ulicy François Mouton. W następnym roku urodziła się w Barcelonie ich córka Maria Dolors (1930–2004). Światowy kryzys gospodarczy spowodował, że handlarz dziełami sztuki Pierre Loeb nie mógł dalej kupować jego obrazów. Od 1932 roku jego prace nabywał nowojorski marszand Pierre Matisse.

Hiszpańska wojna domowa

Po wybuchu hiszpańskiej wojny domowej Joan Miró opuścił w 1936 roku Mont-roig i mieszkał do 1940 roku wyłącznie w Paryżu. W maju 1936 roku zaprezentował swoje obrazy na wystawie Exposition surréaliste d’objets zorganizowanej przez paryskiego marszanda Charlesa Rattona, w której uczestniczyli także Pablo Picasso, Alberto Giacometti, Salvador Dalí, Meret Oppenheim, Yves Tanguy, Hans Arp i Max Ernst. W następnym miesiącu 15 prac malarza trafiło na wystawę Fantastic Art, Dada, Surrealism w Museum of Modern Art w Nowym Jorku oraz od 11 czerwca do 4 lipca 1936 roku można było podziwiać jego dzieła podczas zorganizowanej wystawy w New Burlington Galleries w Londynie.

Podczas światowej wystawy w 1937 roku pokazano w pawilonie hiszpańskim, obok obrazu Guernica Picasso i kompozycji przestrzennej Fontanna rtęci (Fuente de Mercurio), zaginiony obecnie jego obraz Le faucheur (Kosiarz lub Kataloński rolnik). Z okazji wystawy zaprojektował również plakat zatytułowany Pomóżcie Hiszpanii (Aidez l’Espagne). W 1938 roku uczestniczył w Międzynarodowej Wystawie Surrealizmu (Exposition Internationale du Surréalisme) w Galerie Beaux-Arts w Paryżu.

Druga wojna światowa

Po zajęciu w czasie drugiej wojny światowej w 1940 roku Francji przez oddziały niemieckie wrócił z Varengeville-sur-Mer, gdzie spędzał letnie miesiące, do ojczystej Hiszpanii, zamieszkał początkowo w Palma na Majorce, a od 1942 roku w Barcelonie, w swoim rodzinnym domu. W 1944 roku zaczął razem z przyjacielem, katalońskim ceramikiem Josepem Llorensem i Artigasem, prace ceramiczne. Artigas zapoznał go z tajnikami tej techniki. Poza tym Joan Miró wymodelował w małym formacie pierwsze figury, które w 1950 roku odlano z brązu.

W 1947 roku Miró podróżował pierwszy raz do Stanów Zjednoczonych Ameryki, aby zaprojektować obraz ścienny w Terrace Hilton Hotel w Cincinnati. Przez dziewięć miesięcy pracował w swoim studio w Nowym Jorku. W tym czasie poznał Clementa Greenberga i Jacksona Pollocka. W tym samym roku brał udział w wystawie pt. Surrealizm w 1947: międzynarodowa ekspozycja surrealizmu Le Surréalisme en 1947: Exposition internationale du surréalisme w Galerie Maeght w Paryżu, którą zorganizowali André Breton i Marcel Duchamp. W 1948 roku wrócił do Paryża, gdzie otworzył wystawę wykonanych przez siebie ceramik w Galerie Maeght. Katalog wystawy zawierał między innymi teksty Tristana Tzary oraz Paula Éluarda. W 1950 roku wykonał w Barcelonie pierwsze ksylografie.

Pobyt na Majorce

Od 1956 roku Joan Miró mieszkał w Cala Major na Majorce. Razem z Artigasem wykonał dwa wielkopowierzchniowe reliefy (Ściana Księżyca i Ściana Słońca) dla budynku UNESCO w Paryżu. Dzięki dotacji 10.000 dolarów kupił pobliski dom Son Boter, w którym początkowo planował stworzyć warsztat rzeźbiarski, ale z biegiem czasu stał się jego drugim atelier.

Budową nowego warsztatu zajął się w 1956 roku przyjaciel artysty, architekt Josep Lluís Sert, który był dyrektorem Harvard University Graduate School of Design i uchodził za rzecznika europejskiej awangardy w architekturze. Sert stworzył poetycką i funkcjonalną przestrzeń, w której w następnych latach Joan Miró tworzył rzeźby. W 1959 roku przebywał drugi raz w USA z okazji wystawy retrospektywnej dzieł artysty w Museum of Modern Art w Nowym Jorku. W 1960 roku razem z Artigasem wykonywał obraz ścienny (mural) dla Harvard University. Trzeci raz odwiedził Stany Zjednoczone Ameryki w 1961 roku, czego powodem były wystawy jego prac i Alexandra Calder w Nowym Jorku. W tym samym roku ukazała się w Paryżu jego biografia, nad którą pracował od 1957 roku z Jacques'iem Dupin.

W 1964 roku otwarto w Saint-Paul-de-Vence Fondation Maeght. Projekt budynku fundacji wykonał Sert. Częścią wystawy stały się liczne rzeźby i ceramiki powstałe we współpracy z Artigasem, jego synem Joanem Gardy Artigasem i ukończony w 1968 Labirynt.

Miró otro

W 1969 roku grupa młodych hiszpańskich architektów urządziła w Barcelonie wystawę zatytułowaną Miró otro. Protestowali przeciwko administracji Francisco Franco, ale także przeciwko stylistom i malarzom plakatów, którzy zaczęli plądrować i wulgaryzować repertuar Miró. Joan Miró namalował w nocy przed otwarciem agresywne obrazy na szybach okien, aby uczynić jasnym, że nie są one na sprzedaż, a po trzech dniach je później zmył. Louis Aragon poświęcił wystawie wydanie czasopisma literackiego Les Lettres françaises.

W 1970 roku powstały dwa obrazy ścienne na otwartej przestrzeni, pierwszy dla wystawy światowej w Osace, a drugi z ceramiki dla lotniska w Barcelonie. Rok później Miró zainicjował założenie fundacji, której budynek w Barcelonie zaprojektował również Josep Lluís Sert. Fundacja została otwarta w 1975 roku pod nazwą Fundació Joan Miró

Ostatnie lata

Bum budowlany w końcowych latach 50-tych na Majorce związany z rozwojem turystyki i troska o kreatywne środowisko spowodowały, że Joan Miró przekazał jako dar część majątku administracji miasta Palma. Na podstawie tego podarunku powstała w 1981 roku druga fundacja znana jako Fundació Pilar i Joan Miró a Mallorca. Jej siedziba znajduje się w Cala Major, gdzie artysta żył i pracował. O swojej decyzji wielki przedstawiciel surrealizmu tak się wypowiedział: nie życzę sobie, żeby pewnego dnia na tym miejscu gdziekolwiek został zbudowany jeden z tych okropnych drapaczy chmur, które otaczają mnie ze wszystkich stron[…] Idea, że pewnego dnia młoty zburzą ściany Son Boter i mogą zostać utracone tamtejsze obrazy, prześladuje mnie dzień i noc.

Rocznicę 90-tych urodzin artysty 20 kwietnia 1983 roku uczczono na całym świecie serią wystaw, publikacji i wyróżnień. Jego rodzinne miasto Barcelona zorganizowała tydzień poświęcony pracy Miró Semana de homenaje à Joan Miró, w czasie którego oficjalnie poświęcono monumentalną rzeźbę Kobieta i ptak na Plaça de l’Escorxador.

Joan Miró zmarł tego samego roku 25 grudnia 1983 w Palma de Mallorca i pochowany został 29 grudnia w rodzinnym grobie na cmentarzu Montjuïc w Barcelonie.

Dzieła (wybór)

Malarstwo

Pierwsze obrazy Joana Miró są naznaczone różnorakimi wpływami, w pierwszej kolejności Van Gogha, Matisse'a i fowizmu, potem Gauguina i ekspresjonistów. Paul Cézanne dostarczył mu konstrukcji bryły kubizmu. Pierwszy okres twórczości, zwany „fowizmem katalońskim”, zaczął się w 1918 roku wraz z jego pierwszą ekspozycją i trwał do 1919 roku, do powstania obrazu Akt w lustrze. Ten okres nacechowany jest piętnem kubizmu. W 1920 roku zaczął się okres realizmu, z mniejszą ilością detali, w stylu włoskiego prymitywizmu. Płótno Krajobraz Mont-roig (1919) jest charakterystyczne dla tego okresu. Żywy jest jeszcze wpływ kubizmu i można go zauważyć poprzez zastosowanie kątów, w kompozycji poprzez pocięty plan i zastosowanie żywych kolorów (Autoportret, 1919; Stół (Martwa natura z królikiem, 1920).

W 1922 kończy ten okres obraz Farma i pojawia się nowa technika, surrealizm, najlepiej widoczna w takich dziełach jak Myśliwy (1923) i Karnawał Arlekina (1924–25). Przestrzeń obrazu staje się płaska, pojawia się brak trzeciego wymiaru. Przedmioty stają się jedynie symbolicznymi znakami i Miró przywraca żywe kolory w swoich obrazach (Narodziny świata, 1925; Wyimaginowane pejzaże, 1926; Pies szczekający na księżyc, 1926).

W 1933 roku artysta zaczął tworzyć kolaże, w czym poprzedził go inny surrealista, Max Ernst. W tym czasie Miró eksperymentował z szeroką gamą technik, aby stworzyć swoje obrazy: pastele, obraz na papierze ściernym, akwarele, gwasz, tempera, obrazy na drewnie i miedzi. Tematem serii Dzikie obrazy (1935–36) uczynił wojnę domową w Hiszpanii i wykorzystał wiele technik obrazowych. Seria Konstelacje poświadcza wszechstronność malarza i dzieli się na „obrazy powolne” (1939-1941) i „obrazy spontaniczne” (m.in. Kompozycja ze smyczkiem, 1950). W innych obrazach, bardziej abstrakcyjnych eksperymentach, wykorzystywał monochromatyczność; tak jest w przypadku tryptyku Nadzieja skazanego na śmierć (1961-1962), który składa się wyłącznie z czarnej arabeski na białym tle.

Wreszcie Joan Miró wykonał wiele murali w USA (m.in. dla hotelu Terrace Hilton Hotel w Cincinnati, 1947; dla Harvard University (1950)) i w Paryżu (seria Niebieski I, II i III, 1961 i Obrazy ścienne I, II, III (Murale) z 1962).

Portret Nubiola, Museum Folkwang, Essen, 1917.
Portret Enrica Cristòfola Ricarta, MoMA, Nowy Jork, 1917, online.
Autoportret, Musée Picasso, Paryż, 1919.
La table – Nature mort au lapin (Stół – martwa natura z królikiem), własność prywatna, 1920.
La ferme (Farma), National Gallery of Art, Washington D. C., 1921/22, online.
La terre labourée (Zaorana ziemia), Solomon R. Guggenheim Foundation, Nowy Jork, 1923/24
L’Addition (Rachunek), Musée National d’Art Moderne, Centre Georges Pompidou, Paryż, 1925.
Narodziny świata, MoMA, Nowy Jork, 1925, online.
Danseuse II (Tancerka II), Sammlung Rosengart, Lucerna, 1925.
Photo – ceci est la couleur de mes rêves (Fotografia – oto kolor moich marzeń), własność prywatna, 1925.
Paysage (Le lièvre) (Pejzaż, (Zając)), Solomon R. Guggenheim Foundation, Nowy Jork, 1927, online.
Intérieurs hollandais I, (Holenderskie wnętrza I), MoMA, Nowy Jork, 1928, online.
Intérieurs hollandais II, (Holenderskie wnętrza II), Solomon R. Guggenheim Foundation, Nowy Jork, 1928, online.
Hirondelle (Amour (Jaskółka (Miłość)), Museum of Modern Art, 1933/34.
Chiffres et constellations amoureux d’une femme (Cyfry i konstelacje miłosne kobiety), The Art Institute of Chicago, 1941, online.
Peinture (Malarstwo), Van Abbemuseum, Eindhoven, 1950.
Paysan catalan au clair de la lune (Katalońscy rolnicy w blasku księżyca), Fundació Joan Miró, Barcelona, 1968.
L'Espoir du condamné à mort (Nadzieja skazanego na smierć), Fondation Miró, Barcelona, 1974.

Konstelacja nr 19.

Karnawał Arlekina.

Portret Vincenta Nubioli.

Rzeźba

Od początku pracy artystycznej Joan Miró interesował się rzeźbą. Razem ze swoim mistrzem i przyjacielem Joanem Gardy Artigasem realizował monumentalne prace z ceramiki. Jego pierwsze próby pochodzą z lata 1932 roku i przypadają na okres surrealizmu i są zatytułowane Przedmioty poetyckie. Jednak dopiero dzięki Artigasowi osiągnął od 1944 mistrzostwo w tej dziedzinie. Poszukując blasku kolorów, stosował chińską technikę wypalania „grand feu”, między 1944 a 1950 przeszedł od ceramiki do brązu. Artysta gromadził różnego rodzaju przedmioty, które później używał podczas tworzenia rzeźb.