Daniel Gran

Daniel Gran (także Johann Daniel le Gran; Daniel Leo Gran; ur. 22 maja 1694 w Wiedniu, zm. 16 kwietnia 1757 w St. Pölten) – austriacki malarz w dobie baroku. Po stuletniej włoskiej dominacji w Austrii był obok Johanna Michaela Rottmayra jednym z pierwszych wybitnych malarzy w obszarze niemieckojęzycznym. (wyznanie katolickie)

Daniel Gran
Daniel Gran, autoportret.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Martin (zm. 1707), kucharz w służbie na dworze cesarskim;
  • Matka: Maria z d. Thedler (Dörler) (1667-przed 1731);
  • Żona: od 1723 Anna Maria Barbara z d. Werle (zm. 1754);
  • Dzieci: 2 synów (wcześnie zmarli) i 4 córki.

Życiorys i twórczość

Daniel Gran urodził się 22 maja 1694 w Wiedniu jako syn kucharza Martina Grana i jego żony Marii z d. Thedler (lub Dörler). Pierwsze lekcje malarstwa prawdopodobnie otrzymał od malarza Adama Pankracego Ferga. Potem uczył się u ojca przyszłej żony, malarza architektury Georga Werle. Dzięki mecenatowi księcia Adama Franza Schwarzenberga wyjechał w 1719 roku na dalszą naukę do Wenecji, gdzie został uczniem Sebastiano Ricci, a następnie studiował w Neapolu u Francesco Solimena. Jemu zawdzięczał najsilniejsze impulsy, a wpływ Solimena widoczny jest w całej twórczości Grana. Po powrocie do Wiednia końcem 1720 (według Johanna Caspara Füssli dopiero w 1723 roku) zaczął działalność u księcia Schwarzenberga, w służbie którego pozostał do 1735 roku. Już w latach 1724–25 stworzył fresk Alegoria świtu na sklepieniu kopuły pałacu ogrodowym Schwarzenbergów w Wiedniu, który w czasie II wojny światowej uległ zniszczeniu. W 1726 roku wykonał freski w sali marmurowej pałacu Schwarzenbergów, w których Daniel Gran nawiązał do fresku Parnas Rafaela Santi i przedstawił zwycięstwo cnoty nad nałogiem. W tym samym roku rozpoczął freski w sali paradnej (Prunksaal) biblioteki dworskiej (obecnie Austriacka Biblioteka Narodowa) zbudowanej przez Johanna Bernharda Fischera von Erlacha, które ukończył w 1730 roku (data fresku kopuły). Freski te uhonorowały inwestora budowli, cesarza Karola VI, jego dbałość o sztukę i naukę. Obszerny program mitologiczno-alegoryczny napisał dworski uczony Conrad Adolph von Albrecht. Freski te są najsłynniejszą pracą Grana. Johann Joachim Winckelmann porównywał ich znaczenie z alegorycznymi obrazami Rubensa przedstawiającymi dzieje Marii Medycejskiej w Pałacu Luksemburskim w Paryżu. Sufit cesarskiego zamku myśliwskiego Eckartsau, namalowany w 1732 roku, ma podobny efekt i przez rozległość światła i w niektórych postaciach nawiązuje do Sebastiana Ricciego.

Freski z następnej dekady, malowidła sufitowe w starym dworku (Landhaus) w Brnie, w bazylice w Sonntagbergu (Dolna Austria) są w częstym stosowaniu kompozycji rombowej inspirowane przez Francesco Solimena, ale jest to znacznie bardziej rygorystyczne i uroczyste; także w kolorystyce, w której dominują czerwień, błękit, zieleń i ochra (lub brąz). W bazylice w Sonntagbergu Daniel Gran stworzył najwybitniejszy swój cykl fresków kościelnych (ukończone w 1743), które ilustrują historię zbawienia z dziełem Trójcy Świętej i św. Michała. Późniejsze freski Daniela Grana wykazują wzrastające upraszczanie i koncentrację na obiekcie. Kompozycje fresków kopułowych w marmurowej sali opactwa Klosterneuburg (1749) oraz w dawnym kościele kapucynów w Stein an der Donau (1756) lub w sali w pałacu Friedau (1755) wydają się „samotne” w swojej wzniosłej monumentalności w porównaniu z analogicznymi dziełami z lat wcześniejszych, takimi jak freski kopułowe w bibliotece dworskiej i w Sonntagbergu czy malowidłami na suficie i ścianach w pałacu Hetzendorfów (1744 i około 1747).

Daniel Gran w swoich freskach wykazał umiejętność łączenia kontrastów, realizmu i światłocienia Neapolitańczyków z jasnymi, pogodnymi i uroczystymi tonami Wenecjan i Rottmayra czy Flamandów. Obrazy ołtarzowe i przedstawienia dewocyjne (inne jego obrazy nie są znane) pozostają w tradycji włoskiego renesansu i baroku. Główny ołtarz w Českým Rudolcu (około 1744 roku) nawiązuje do Madonny rodziny Pesaro Tycjana. Najważniejszy obraz ołtarzowy Grana, Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny w ołtarzu głównym kolegiaty w Lilienfeld (1745), był wynikiem owocnej analizy obrazu Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny Ricci'ego w wiedeńskim kościele św. Karola Boromeusza.

Schyłek życia malarza przyćmiły choroby i śmierć żony. Daniel Gran zmarł 16 kwietnia 1757 w St. Pölten.

Jego uczniami byli Adam Friedrich Oeser i Johann Caspar Füssli.

Freski i obrazy (wybór)

  • 1724–25: fresk Alegoria świtu w pałacu Schwarzenbergów (zniszczone w 1945);
  • 1726–1730: freski na sklepieniu kopuły biblioteki dworskiej (obecnie Austriacka Biblioteka Narodowa) - uważane za główne dzieło Grana;
  • 1732: – freski na suficie w zamku myśliwskiego Eckartsau (Przyjęcie Diany do Olimp);
  • 1743: freski w bazylice w Sonntagbergu;
  • 1744: malowidła sufitowe w kaplicy zamkowej Schönbrunn (Maria Magdalena i cnoty teologiczne wiara, nadzieja i miłość);
  • 1744 (przypuszczalne datowanie): freski w kościele zamkowym Hetzendorf (Chrzest Chrystusa, Przemienienie Chrystusa i Kazanie na Górze;
  • 1746: 4 obrazy w bocznych ołtarzach w byłym St. Pöltner Stiftskirche, obecny St. Pöltner Domkirche;
  • 1749: freski w sali marmurowej w kolegiacie Klosterneuburg;
  • 1751: freski sufitowe w kościele św. Anny w Wiedniu (1. Wiener Gemeindebezirk Innere Stadt);
  • 1756: freski w kopule kaplicy w byłym klasztorze kapucynów w Und koło Krems an der Donau.

Literatura

Linki

Artykuł jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.

Autor: Roman Penkała