Johann August Ernesti

Johann August Ernesti (ur. 4 sierpnia 1707 r. w Tennstedt koło Erfurtu; zm. 11 września 1781 r. w Lipski) - niemiecki teolog, pedagog i filolog. (wyznania ewangelickiego)

Johann August Ernesti - Imagines philologorum
Johann August Ernesti. (Autor: Anton Graff)
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Pochodził z turyńsko-saksońskiej rodziny księży; ojciec Johann Christoph ((1662–1722), doktor teologii (1710) i superintendent w Tennstedt; matka Catherine Sophie Heden(1670-1746); bracia Johann Friedrich Christoph (1705–58), superintendent w Arnstadt, badacz Biblii, Johann Christian (zmarł 1770 roku) superintendent w Langensalza; - ożenił się w 1744 roku w Weißenfels z Rahelą Amalią Dathe (1725–45); miał 1 córkę.

Życiorys

Okres nauki

Pierwszych lekcji udzielał mu w rodzinnym domu nauczyciel prywatny po czym chodził do szkoły w Tennstedt. W latach 1723-1726 Johann August Ernesti uczęszczał do szkoły książęcej Landesschule Pforta w Schulpforte (część miasta Naumburg (Saale)), którą ukończył jako prymus. W 1726 roku rozpoczął studia matematyczne u Johanna Matthiasa Hase, filologiczne u Johanna Wilhelma von Bergera, filozoficzne u Friedricha Philippa Schlossera i Friedricha Augusta Wolfa oraz teologiczne u Johanna Georga Neumanna i Ernsta Friedricha Wernsdorfa na uniwersytecie Leucorea w Wittenberdze. Od 1728 roku kontynuował studia na uniwersytecie w Lipsku, gdzie jego nauczycielami teologii byli Christian Friedrich Börner, Salomo Deyling, filozofii Johann Christoph Gottsched i matematyki Christian August Hausen. W 1730 roku otrzymał tytuł magistra.

Praca w Thomasschule w Lipsku

W następnym roku Johann August Ernesti został prywatnym nauczycielem w domu burmistrz Lipska Christiana Ludwiga Stieglitza i dzięki jego poparciu został w roku 1731 konrektora, a w latach 1734-1759 był rektorem w Thomasschule w Lipsku.
Jego stosunki z tamtejszym kantorem Janem Sebastianem Bachem od początku nie układały się dobrze. W lipcu 1736 roku doszło między nimi do sporu o prefekta chóru tzw. "Präfektenstreit". Gdy Gottlieb Theodor Krause spuścił lanie uczniowi chóru podczas nabożeństwa weselnego, ten natychmiast poskarżył się rektorowi. Ernesti znalazł okazję, aby pokazać kantorowi kto tu rządzi. Krause musiał przeprosić i został skazany na karę chłosty w obecności wszystkich pracowników i uczniów Thomasschule. Chociaż kary cielesne w XVIII wieku były rzeczą zwykła, to Ernesti sięgnął po nadzwyczajną karę. Honor Krausego byłby stracony na zawsze po publicznym upokorzoniu. Krause wybrał ucieczkę. Wielka podpora Bacha znikła w nocy z Thomasschule.
Ernesti mianował nowego prefekta Johanna Gottloba Krause, który jednak był leniwy, nie był zainteresowany, aby ćwiczyć śpiew z uczniami. Bach znalazł się w sytuacji przymusowej. Wyjaśnił nowemu Krause, że tylko on, kantor, jest odpowiedzialny za powołanie prefekta i zastępuje go swoim drugim prefektem Kittlerem. Krause wezwał na pomoc Ernestiego i Deylinga i ci zmienili decyzję Bacha. Bach w ciągu 15 miesięcy napisał siedem listów, najpierw do rady miasta Lipska, potem do Królewskiego Konsystorza, aż wreszcie do elektora saskiego i króla polskiego Augusta III Sasa. Gdy te interwencje nie dały oczekiwanego rezultatu, Bach zrezygnował z kierowania Collegium Musicum i pozostał w domu z żoną i dziećmi.
Jako nauczyciel w Thomasschule prowadził zajęcia tylko w ostatniej klasie tzw. Prima i główny nacisk kładł na naukę języka łacińskiego. Zaprojektował regulamin szkolny dla saksońskich szkół książęcych (niem.Fürstenschule) i szkół łacińskich (niem. Lateinschule).

Kariera uniwersytecka

W latach 1742-1756 Johann August Ernesti był profesorem nadzwyczajnym literatury klasycznej, 1756-1759 profesorem nadzwyczajnym retoryki na uniwersytecie w Lipsku. W 1756 roku został profesorem zwyczajnym retoryki (po śmierci Johanna Erharda Kappa). W tym samym roku otrzymał tytuł doktora teologii po wygłoszeniu dysertacji pt. Vindiciae arbitrii divi in religione constituenda, a w 1759 został profesorem zwyczajnym na wydziale teologii. Współpracował z Siegmundem Jacobem Baumgartenem z uniwersytetu w Halle, aby uwolnić obowiązujące dogmaty od ich scholastycznych i mistycznych narośli. W ten sposób stworzył podstawy do reformy teologii. U schyłku życia był seniorem Miśnieńskiej Nacji (zrzeszenie studentów i docentów) , kanonikiem w Miśni, eforem książęcych stypendystów, członkiem saksońskiego konsystorza w Lipsku, członkiem Towarzystwa Nauk w Getyndze i prezesem Towarzystwa Naukowego Jabłonowskich (Societas Jablonoviana).
Był rektorem uniwersytetu w semestrach zimowych w 1761/62 i 1769/70. Dziekanem wydziału filozoficznego w semestrze zimowym 1758/59 oraz cztery razy dziekanem wydziału teologicznego 1764, 1768, 1774, 1776.
Jego uczniem był m.in. Karl August Gottlieb Keil.

Johann August Ernesti zmarł po krótkiej chorobie 11 września 1781 w Lipsku w wieku 74 lat.

Znaczenie

Ernesti jako filolog

Pomijając jakość jego własnych tekstów, rozgłos w Niemczech przyniósł mu jego wpływ na krytykę tekstu. Z Johannem Salomo Semlerem pracował nad reformą teologii luterańskiej. Wspólnie z Johannem Matthiasem Gesnerem stworzył nową szkołę literatury klasycznej. Odkrył gramatyczne subtelności w języku łacińskim odnoszące się do następstwa czasów. Z powodu jego znajomości łaciny nazywano go „Germanorum Cicero“( niemiecki Cyceron).

Jako wydawcę klasycznej literatury greckiej nie można go porównać ze współczesnymi mu holenderskimi filologami takimi jak Tiberius Hemsterhuis, Lodewyk Kaspar Valckenaer, David Ruhnken lub z jego kolegą Johannem Jacobem Reiske. Jemu i Johannowi Matthiasowi Gesnerowi należy podziękować, że wychowali wielu doniosłych filologów.

Hermeneutyka

Głównym dziełem Ernestiego jest wprowadzenie dla wykładowców Nowego Testamentu („Institutio interpretis Novi Testamenti“, 1761). Wychodzi z założenia, że Biblia jak każde inne literackie dzieło musi być zinterpretowana. Intencja tekstu biblijnego jest oparta wyłącznie na gramatycznym sensie słów ("sensus Grammaticus") lub słownym sensie wypowiedzi ("sensus literalis"), który uzyskuje nobilitację w wyniku użytego języka przez autora („usus loquendi“). Przy czym są uwzględniane każdorazowo okoliczności czasu, religii, tradycji nauki, życia publicznego i form społecznych. Interpretator potrzebuje pewnej subtelności rozumienia ("subtilitas intelligendi") i wyjaśnienia („subtilitas explicandi“).
Ernesti trwa przy objawieniowym charakterze Pisma Świętego. Zatem tam, gdzie sens tekstu konkuruje z rozumem, nie należy, tak jak czyni się to w przypadku pism świeckich,korygować tekst, lecz założyć słabość ludzkiego rozumu w obliczu natchnionego tekstu.
W tym dziele znajdują się ogólne zasady interpretacji bez pomocy jakiejkolwiek filozofii, które zostały rozwinięte z obserwacji i reguł. Chociaż już je opisali i stosowali znani autorzy, nigdy ściśle nie zostały zastosowane w biblijnej egzegezie. Był założycielem szkoły historyczno-gramatycznej, która w świętych jak i w klasycznych pismach dopuszczała sens, który musiał zgadzać się w gramatyce, logice i historii. Jego teologiczne prace muszą zostać przyporządkowane do neologii.
Konsekwentnie krytykował poglądy tych, którzy uzmysłowienie Pisma Świętego sprowadzali do natchnienia Ducha Świętego, jak również tych, którzy lekceważyli całą wiedzę językową i każde słowo chcieli wyjaśnić przez rzecz. Zasady interpretacji „analogie wiary“ zostały przez niego rygorystycznie ograniczone i uczył, że nigdy nie dostarczają one wyjaśnienia lecz zaledwie wybór spośród możliwych znaczeń.

Czasopisma „Neue theologische Bibliothek“ i „Neueste theologische Bibliothek“

Wkrótce po jego wstąpieniu na wydział teologiczny założył czasopimo, które zawierało recenzje nowych monografii. Ukazało się ono pod tytułem „Neue theologische Bibliothek“ ("Nowa biblioteka teologiczna", 10 tomów, 1760-1769), a następnie pod tytułem „Neueste theologische Bibliothek“ ("najnowsza biblioteka teologiczna", 4 tomy, 1771-1777). Większość z niepodpisanych artykułów napisał on sam według dowodów jemu współczesnych (wg, Ilgner 2002, 5 Anm. 28). Czasopisma były bardzo cenione i wywarły duży wpływ w dziedzinie teologii.

Nowy humanizm

Johann August Ernesti jest wybitnym przedstawicielem ruchu edukacjnego nowego humanizmu. Na tym polu oddziaływał w szczególności przez matematyczno-logiczno-filozoficzno-retoryczne podręczniki („Initia doctrinae solidioris“, 1734-1735; „Initia rhetorica“, 1750) i przez wydania klasycznych autorów (m.in. Cycerona, Tacyta, Homera; wg Ilgner 2002, 10). Studiom literatury greckiej poświęcił niewiele miejsca,przez co zalicza się go jeszcze do prekursorów nowego humanizmu (Neuhumanismus).

Dzieła (wybór)

  • Emendationem voluntatis per saltum. Lipsia, 1730.
  • Prolusio qua ad oratiunculas quae ab sex bonae spei adolescentibus in schola Thomana ... recitabuntur, audiendas, patronos et fautores ... invitat Rector Io. Augustus Ernesti : [simulque disserit de intereuntium literarum humaniorum causis]. Lipsiae, [1736].
  • Prolusio de finibus humaniorum studiorum regundis. Lipsia, 1738.
  • Clavis Ciceroniana sive indices rerum et verborum philologico-critici in opera Ciceronis : accedunt Graeca Ciceronis necessariis observationibus illustrata. Lipsiae, 1739.
  • Elogivm Caspari Borneri, Grammatici Philosophi Mathematici Et Theologi Lipsiensis Clarissimi. 1740.
  • De fide historica recte aestimanda dispvtatio. Lipsia, 1746.
  • Initia Doctrinae Solidioris. Lipsiae, 1750.
  • Disp. philol. de difficultate interpretationis grammaticae Novi Testamenti. 1755.

Literatura

  • Blaschke, Karlheinz; Lau, Franz, „Ernesti, Johann August“ w: Neue Deutsche Biographie tom 4 (1959), s. 604 (online).
  • Eckstein, Friedrich August, „Ernesti, Johann August“, w Allgemeine Deutsche Biographie tom 6 (1877), s. 235-241 (online).
  • Artykuł Martina Mulzera; Ernesti, Johann August w Bibelwissenschaft.de.
  • Ilgner, F.Ch., Die neutestamentliche Auslegungslehre des Johann August Ernesti (1707-1781). Ein Beitrag zur Erforschung der Aufklärungshermeneutik, Diss. Univ. Leipzig 2002

Linki

Autor: Roman Penkała