Georges Braque

Georges Braque (ur. 13 maja 1882 w Argenteuil w departamencie Seine-et-Oise (obecnie Val-d’Oise); zm. 31 sierpnia 1963 w Paryżu) – francuski malarz, grafik i rzeźbiarz, który po fowistycznym okresie twórczości był razem Pablo Picasso współzałożycielem kubizmu. Pierwsze obrazy kubistyczne namalował w lecie 1906 roku w dzielnicy Marsylii l'Estaque, szczególnie znany jest obraz Domy w L'Estaque (Maisons à L'Estaque), przedstawiający domy w formie sześcianów (fr. cubistes).

Georges Braque, 1908.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec: Charles Braque, malarz dekoracji;
Matka: Augustine Johannet;
Żona: od 1926 Marcelle Lapré (1879–1965);

Życiorys

Nauka i początek twórczości malarskiej

Georges Braque urodził się 13 maja 1882 w Argenteuil jako syn Augustine Johannet i Charles'a Braque'a, malarza dekoracji w Argenteuil, który jednocześnie jako „niedzielny malarz” tworzył pejzaże w duchu impresjonizmu. W 1890 roku rodzina zamieszkała w nadmorskiej miejscowości Hawr (fr. Le Havre), gdzie od 1893 roku uczył się w liceum. Jednak nie był zainteresowany studiami, a uwagę jego przyciągało życie portowe. Pomimo tego od 1897 do 1899 roku uczęszczał do tamtejszej École supérieure d'art, wyższej szkoły sztuki i projektowania, kierowanej przez malarza Charles'a Lhuilliera. W tym czasie brał też lekcje gry na flecie z Gastonem Dufym, bratem malarza i dekoratora Raoula Dufyego.

W 1899 roku opuścił liceum, nie przystępując do matury i zaczął praktykę u ojca, potem u Roneya, jednego z przyjaciół, który był malarzem dekoracyjnym. W następnym roku udał się do Paryża, aby kontynuować naukę u dekoratora Laberthe. W tym samym czasie uczęszczał na kurs rysunku prowadzony przez Eugène'a Quignolot^[1]. Mieszkał na Montmartrze przy rue des Trois-Frères. W 1901 roku odbył służbę militarną w 129 regimencie piechoty w Hawrze. Po powrocie, za zgodą rodziców, postanowił całkowicie poświęcić się malarstwu. Do Paryża powrócił w 1902 roku, w październiku zamieszkał na Montmartrze przy rue Lepic i wstąpił do Académie Humbert przy boulevard de Rochechouart. Tam poznał Francisa Picabię i Marię Laurencin, która została jego powierniczką, towarzyszką na Montmartrze, wzajemnie się rysowali i wychodzili na miasto. W maju 1905 roku został uczniem Léona Bonnata w École des Beaux-Arts w Paryżu, gdzie poznał Othona Friesza i Raoula Dufy.

Tego samego roku zainteresował się pracami impresjonistów w Musée du Luxembourg, którego kolekcja składała się przede wszystkim z obrazów Gustave'a Caillebotte'a. Po zamieszkaniu w wynajętym atelier przy rue d'Orsel na Montmartrze włączył się w nurt fowizmu, do czego przyczyniła się przyjaźń z Othonem Frieszem, pochodzącym również z Hawru. Obaj przyjaciele podróżowali razem w 1906 roku i w roku następnym do Anvers.

Od fowizmu do kubizmu

W lecie 1905 roku Georges Braque przebywał ponownie w Honfleur, potem w Hawrze w towarzystwie krytyka sztuki Maurice'a Raynala i rzeźbiarza Manolo Hugué. W tym samym roku wystawił swoje obrazy razem z zaliczanymi do nurtu fowizmu Henri Matisse'm, André Derainem i przyjaciółmi z Hawru w Salonie Jesiennym (Salon d'automne). W marca i kwietniu 1906 roku podczas XXII Salonu Niezależnych pokazano siedem jego obrazów, które później zostały zniszczone. Prawie przez dwa lata Georges Braque tworzył w duchu fowizmu, czego najlepszym przykładem jest namalowany w jaskrawych odważnych kolorach obraz Mała zatoka w La Ciotat, który był dla niego na tyle ważny, że odkupił go w 1959 roku.

W Salonie Jesiennym w 1906 roku miała miejsce wystawa dziesięciu obrazów Paula Cézanne'a, który w czasie jej trwania zmarł 23 października. Śmierć Cézanne'a wywarła silne wrażenie na młodym malarzu i jeszcze w październiku udał się do L’Estaque, gdzie przebywał do lutego 1907 roku. Po długich rozmyślaniach nad wykorzystaniem linii i kolorów Paula Cézanne'a, stworzył wiele obrazów związanych z pejzażami L'Estaque, prawie wszystkie w kilku wersjach: Wiadukt w L'Estaque (Le Viaduc de L'Estaque, 1907, kolejna wersja w 1908), Droga w L'Estaque (Route de L'Estaque, 1908), Taras w L'Estaque (Terrasse à L'Estaque,1908), Zatoka w L'Estaque (La Baie de L'Estaque, 1908), Dachy fabryki w L'Estaque (Les Toits d'usine à L'Estaque, 1908), Droga do L'Estaque (Chemin à L'Estaque, 1908), Pejzaż z L'Estaque (Paysage à L'Estaque, 1908).

W marcu/kwietniu 1907 roku ponownie wystawił sześć prac fowistycznych w Salonie Niezależnych, z których jedną kupił marszand Daniel-Henry Kahnweiler, a pięć pozostałych za kwotę 505 franków kolekcjoner Wilhelm Uhde. Decydujący dla Braque'a był drugi pobyt w L’Estaque jesienią 1907 roku. Obrazy Taras hotelu Mistral (kolekcja prywatna, Nowy Jork) i Wiadukt w L'Estaque (Minneapolis Institute of Arts) wykazywały już odejście od fowizmu i zbliżenie do strukturalnego stylu Cézanne'a.

Namalowany w 1908 roku obraz Domy w L'Estaque (Maisons à L'Estaque) został tego samego roku wykluczony z Salonu Jesiennego (fr. Salon d'automne). Bardzo zaskoczony tym wydarzeniem Daniel-Henry Kahnweiler zaproponował Braque'owi wystawienie tego i innych dzieł w swojej galerii. Na ten sam rok przypadła także wizyta Braque'a w atelier Pablo Picassa w Bateau-Lavoir, gdzie odkrył dwa niedokończone jeszcze płótna Panny z Awinionu ((Museum of Modern Art, Nowy Jork) i Trzy kobiety ((Ermitaż, Sankt Petersburg). Wywołały one zdziwienie Braque'a, który podobny kierunek obrał w swoich aktach. Jednak to nie one stały się inspiracją do rozpoczętego w 1907 roku i ukończonego w 1908 roku Wielkiego aktu. Te obrazy potwierdziły jego kierunki poszukiwań, które prowadził już przy Wiadukcie w L'Estaque. Odtąd rozpoczęła się współpraca i rywalizacja obu malarzy. Braque uzmysłowił sobie, że nie sam motyw jest celem malarstwa, lecz właśnie to kompozycja, z jej kontrastującymi rytmami, ujawnia to, co w motywie było strukturalne - o ile da się to odczytać.

Już w 1907 roku Georges Braque zaczął właściwą rewolucję mało znaną pracą Akt stojący, która jest rzadko wystawiana i znajduje się w prywatnej kolekcji. Atramentem na papierze formatu 31 x 20 cm eksperymentował z konstrukcją ciała w formach geometrycznych, rozwiniętą następnie w kilku akwafortach, w których nagie, stojące ciało kobiece ma kilka pozycji (ramiona wzdłuż ciała, z tyłu, głowa wyprostowana, pochylona). Formy modelował według struktury i rytmu, które są dwoma podstawowymi pojęciami kubizmu. Droga malarska Braque'a podążała śladami Paula Cézanne'a. Braque'a inspirowały również maski afrykańskie, których posiadał kilka egzemplarzy. „Czarne maski otworzyły przede mną nowe horyzonty. Pozwoliły mi one nawiązać kontakt z moją instynktowną naturą”. W tym czasie do odkrycia sztuki murzyńskiej pretendowało wielu artystów, w tym Maurice de Vlaminck i André Derain.

Okres kubizmu analitycznego

Istnieje kilka wersji mówiących o pochodzeniu określenia kubizm. Wielu krytyków uważa przede wszystkim Braque'a i Picassa za twórców kubizmu. Inni kojarzą z nimi także Fernanda Légera i Juana Grisa^[2]. Niektórzy za wynalazcę słowa kubizm uznają Louisa Vauxcellesa, krytyka sztuki z gazety „Gil Blas”, który opisał Domy w L'Estaque Braque'a jako „małe sześciany” (fr. petits cubes). Obraz ten uznano wówczas za „akt narodzenia kubizmu”. Według Bernarda Zurchera, to Henri Matisse określił Domy w L'Estaque jako „sześcienne” (fr. cubistes), mówiąc w 1908 roku, że są „wykonane w małych sześcianach” (fr. „fait en petits cubes”)^[3].

Te „sześciany” stanowiły dla Braque'a i Picassa jedynie odpowiedź na problem, jaki stwarzała konstrukcja przestrzeni piktorialnej, która musiała odejść od utrwalonego od czasów renesansu pojęcia perspektywy. Ich prace i eksperymenty położyły podwaliny pod współczesną sztukę.

Później jednak hiszpański malarz przypisywał sobie wynalezienie klejonych papierów papiers collés, które, jak twierdził, dokonał w Céret, jak również stworzenie kubizmu, zarzucając Braque'owi, że go jedynie naśladował, co wywołało ogromne nieporozumienie co do znaczenia twórczości Braque'a. Jak pisze krytyk sztuki Olivier Cena: „Czterdzieści lat później Picasso nie chce pozostawić Braque'owi nic, ani kubizmu analitycznego, ani syntetycznego...”.

Błędne interpretacje były następnie podsycane przez różne osobistości, zwłaszcza przez Gertrudę Stein, której twierdzenia zostały obalone przez Eugène'a Jolasa, który cytował Matisse'a: „W mojej pamięci to Braque stworzył pierwszy obraz kubistyczny. Przywiózł z Południa śródziemnomorski krajobraz […]. Jest to rzeczywiście pierwszy obraz, który stanowi genezę kubizmu, a my uznaliśmy go za coś radykalnie nowego […]^[4].”

William Rubin z kolei uważa, że kubizm Braque'a jest wcześniejszy niż Domy w L'Estaque. Jako pierwszą kubistyczną pracę malarza wskazuje Martwą naturę z dzbanami i fajką^[5] z ok. 1906 roku, w której wybrano przedmioty o zakrzywionej otoczce, kompozycję ustawioną po przekątnej i wyśrodkowaną przez spotkanie dwóch skośnych osi.

Końcem 1908 roku Picasso i Braque rozpoczęli ożywioną dyskusję, co Braque później wspominał: „Nie trwało to długo, spotykaliśmy się codziennie z Picasso i wymienialiśmy poglądy, dyskutowaliśmy i próbowaliśmy pomysły innych, […] porównywaliśmy nasze ówczesne prace.”^[6] W listopadzie 1909 roku Daniel-Henry Kahnweiler pokazał w swojej galerii pejzaże z L’Estaque oraz pierwsze kubistyczne martwe natury Braque'a z instrumentami muzycznymi. W zimie Georges Braque wprowadził do swoich prac motywy z dzieł Cézanne'a takie jak talerz i paterę. W tym samym czasie również Pablo Picasso malował martwe natury z owocami, co potwierdza bliskość obu artystów.

Począwszy od lata 1909 roku, od pobytu w La Roche-Guyon i Carrières-sur-Seine, Georges Braque namalował kilka pejzaży inspirowanych pracami Paula Cézanne'a: Zamek La Roche-Guyon (Le Château de La Roche-Guyon, 73 × 60 cm, Lille Métropole Musée d'art moderne, d'art contemporain et d'art brut), Stary zamek La Roche-Guyon (Le Vieux Château de la Roche-Guyon, 65 × 54 cm, Muzeum Puszkina w Moskwie), Pejzaż Carrières-Saint-Denis (Paysage des carrières Saint-Denis, 41 × 33 cm, Musée National d'Art Moderne, Centrum Pompidou, Paryż). W ten sposób zaczął się okres kubizmu analitycznego w twórczości Braque'a. Po odbyciu służby wojskowej w Hawrze dotychczas dominujące w obrazach artysty pejzaże zaczęły stopniowo ustępować miejsca martwej naturze, np. Dzban i skrzypce (Broc et violon, 1909-1910, olej na płótnie, 117 × 75 cm, Kunstmuseum w Bazylei), Skrzypce i paleta (Violon et palette, 92 × 43 cm, Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku) oraz Fortepian i mandora (Piano et Mandore, 92 × 43 cm, Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku). Artysta przestał już kopiować naturę, mnożył punkty widzenia i tworzył nowe płaszczyzny, co wzbogaciło jego malarstwo o nieoczekiwane kombinacje. Formy te następnie nabierały geometrycznych kształtów i ulegały uproszczeniu. W obrazie Zapalniczka i gazeta (kolekcja prywatna) pierwszy raz pojawiły się w obrazie litery „GILB“. W zimie Picasso i Braque malowali kościół Sacré-Cœur, który u Braque'a przyjął bardziej abstrakcyjną formę.

Wiosną 1910 roku namalował Braque pierwszy owalny obraz kubistyczny Kobieta z mandoliną, po którym Picasso namalował owalny obraz z tym samym tematem. Początkiem września 1910 roku Kahnweiler posłał cztery obrazy Braque'a i trzy Picassa na wystawę do galerii Heinricha Thannhausera w Monachium.

W 1911 roku poznał Marcelle Lapré, z którą ożenił się w 1926 roku. W tym samym roku spędził z Pablo Picasso kilka tygodni letnich w Céret, gdzie kontynuowali rozpoczętą w Paryżu współpracę. Na namalowanego przez Braque'a Mężczyzną z gitarą, Picasso odpowiedział Akordeonistą. W martwych naturach Skrzypce i świecznik (Braque) i Martwa natura z wachlarzem obaj malarze sięgnęli po napisany frakturą tytuł dziennika „L’Indépendant”. Po powrocie Picasso do Paryża, Braque pozostał jeszcze do stycznia 1912 roku w Céret. W tym czasie powstały też jego pierwsze rzeźby papierowe. W Céret zastosował też w obrazie Hołda dla J.S. Bacha (Hommage à J.S. Bach) pierwszy szablon (fr. pochoir) liter. Jednocześnie wprowadził do motywu naturalistycznie malowane słoje drewna. Końcem kwietnia przebywał z Picasso w rodzinnym Hawrze, czego efektem był obraz Picassa Wspomnienie z Hawru (Souvenir du Havre). Początkiem sierpnia Braque i Marcelle wyjechali do Sorgues, koło Awinionu. Tam pierwszy raz zmieszał trociny i piasek z pigmentami malarskimi aby uzyskać nową fakturę. W Sorgues spotkał się ponownie z Picasso. Zainspirowany swoimi papierowymi rzeźbami, Braque stworzył w połowie września swoje pierwsze papiers collés, prace, w których używał imitacji papieru drzewnego i marmuru, a później wycinków z gazet, jako kompozycyjnych elementów obrazowych (Kompotiera i szklanka, fr. Compotier et verre, kolekcja prywatna). Picasso natychmiast podchwycił pomysł Braque'a i do swoich kompozycji wprowadził papier nutowy oraz fragmenty tapet. Z pomysłu tego skorzystali również Juan Gris, Henri Laurens, Fernand Léger i Albert Gleizes. Dzięki płaskiemu, dwuwymiarowemu wyglądowi i rosnącej kolorystyce, papiers collés zapoczątkowały przejście do kubizmu syntetycznego.

Georges Braque pozostał w Sorgues do listopada 1912 roku. W styczniu 1913 roku przeniósł się do nowego atelier przy rue Caulaincourt, a w lutym i marcu trzy jego prace zaprezentowano w Nowym Jorku w Armory Show. W namalowanych na początku 1913 roku gwaszem Misce na owoce i As trefl, na mokrej powierzchni farby zastosował grzebień malarski, dzięki czemu uzyskał filigranowy efekt powierzchni przypominający usłojenie drewna. Picasso natychmiast podjął tę technikę, a później ją udoskonalił. W czerwcu ponownie przebywał w Sorgues. W tym samym czasie relacje między obu malarzami uległy chwilowemu oziębieniu. O ponownych ich kontaktach świadczyć mogą tytuły prac z 1914 roku Martwa natura z asem kier (Braque) i Szklanka wina z asem trefl (Picasso). Wiosną 1914 roku odbyły się w Niemczech dwie wystawy indywidualne prac Braque'a, w Berlinie w galerii Feldmanna, a następnie w Dreźnie w galerii Emila Richtera. W czerwcu Georges Braque udał się na rowerze do letniego domu w Sorgues, gdzie czekali na niego Picasso i André Derain. Picasso mieszkał wtedy w pobliskim Awinionie. Po wybuchu I wojny światowej razem z Derainem został zmobilizowany. 2 sierpnia Picasso odprowadził obu malarzy na dworzec w Awinionie. W grudniu tegoż roku Alfred Stieglitz pokazał w Galerii 291 w Nowym Jorku dwadzieścia obrazów Braque'a i Picassa z kolekcji Francisa Picabia.

Lata 1914–1940

Mobilizacja brutalnie przerwała dalszą karierę malarza. Jako sierżant wcielony został do 224 regimentu piechoty. 11 maja 1915 roku, ciężko rannego w głowę w walkach pod Neuville-Saint-Vaast, pozostawiono jako martwego na polu walki. Nazajutrz noszowi potknęli się o jego ciało w masowym grobie, w który znajdowało się 17.000 ciał^[7]. Po trepanacji czaszki odzyskał przytomność po dwóch dniach śpiączki. Do zdrowia powrócił dopiero w 1917 roku, po czym wyjechał na dalszą rekonwalescencję do willi w Sorgues.

Z poetą Pierre'em Reverdym napisał pismo Pensées et réflexions sur la peinture (Myśli i refleksje na temat malarstwa), które ukazało się w przeglądzie „Nord-Sud”. W swoich poglądach był bliski Juana Grisa, który poinformował go o swoim upodobaniu do poszukiwania faktur i planów zredukowanych do form geometrycznych. Ponownie zaczął prowadzić własne poszukiwania. Dopracowywał swoje prace i opracowywał styl malowania, którym stał się kubizm syntetyczny, którego pierwsze realizacje, rozpoczęte w 1913 roku przez obraz Kompotiera i karty (Compotier et cartes, olej wzmocniony ołówkiem i węglem na płótnie, 81 × 60 cm, Centre Pompidou, Paryż), wznowił w 1917 roku w obrazach Mandolinistka (La Joueuse de mandoline, 92 × 65 cm, olej na płótnie, Lille Métropole Musée d'art moderne, d'art contemporain et d'art brut) i Muzykantka (La Musicienne, olej na płótnie, 221,4 × 112,8 cm, Kunstmuseum, Bazylea). Teraz obrazy Braque'a otrzymały żywsze barwy i stały się bardziej zmysłowe, jak przykładowo Kobieta z mandoliną (La Femme à la mandoline, 1922-1923, olej na kartonie, 41 × 33 cm, Centrum Pompidou, Paryż). Na początku lat 20-tych XX wieku Georges Braque zaczął na prośbę Siergieja Diagilew tworzyć dekoracje i kostiumy dla grupy baletowej Ballets russes.

W tym okresie dużą rolę w dalszym rozwoju malarza odegrali rzeźbiarze Jacques Lipchitz i Henri Laurens. Rozwinął redukowanie kolorów, „przestał deformować, ale formował”, jak napisał w swoim notatniku. W ten sposób nastąpiła „metamorfoza”, która charakteryzowała się użyciem czarnego tła, którego jak twierdził „pozbawili nas impresjoniści”. Ekspozycja najnowszych prac Braque'a w marcu 1919 roku w Galerie de L'Effort moderne Léonce'a Rosenberga okazała się wielkim sukcesem. Przy tej okazji Roger Bissière opublikował pierwszą biografię artysty. W 1920 roku Braque wykonał w sześciu egzemplarzach pierwszą rzeźbę Stojąca kobieta (La Femme debout)^[8].

Styl i poszukiwania malarza ewoluowały między 1919 a 1939 rokiem. Z kubistycznej przeszłości zachował symultaniczny punkt widzenia, opracowanie obiektów na tej samej płaszczyźnie i inwersję przestrzeni. Wciąż używał czarnego tła dla zasugerowania głębi, operowanie podziałem przedmiotów i planu pozbawiało ich realizmu. Charakterystyczne dla tego rozwoju są Gitara i martwa natura na kominku (Guitare et nature morte sur la cheminée, 1925, olej i piasek na płótnie, 130,5 × 74,6 cm, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork) i Owoce na obrusie i kompotierka (Fruits sur une nappe et compotier, olej na płótnie, 130,5 × 75 cm, Centrum Pompidou). Przedmioty na tych obrazach wydają się być tylko akcesoriami, a cała uwaga artysty skupia się na kolorze. W zastosowaniu kontrastu jeszcze dalej Braque się posunął w Martwej naturze z klarnetem (Nature morte à la clarinette, 1927, olej na płótnie, 55,9 × 75 cm, The Phillips Collection, Washington).

W 1925 roku Georges Braque przeniósł się do atelier na Montmartrze przy rue du Douanier (obecnie rue Georges-Braque). Naturalistyczne i abstrakcyjne formy nabrały od 1928 roku nowego wymiaru wraz z wariacjami na temat Stolika (Le Guéridon, olej na płótnie, 197 × 73 cm, Museum of Modern Art, Nowy Jork). Nawet do 1945 roku przerabiał Stolik czerwony (Le Guéridon rouge, 180 × 73 cm) rozpoczęty w 1939 roku, redukując motyw orientalny. Temat stolika powracał często w pracach artysty od 1911 do 1952 roku.

W 1928 roku Braque z żoną kupili dom w Varengeville w Górnej Normandii (fr. Haute-Normandie). W latach trzydziestych XX wieku pojawiły się Obrusy: Różowy obrus (Nappe rose, 1933) i Żółty obrus (Nappe jaune, 1935, 114,3 × 144,8 cm). Malarz eksperymentował również z rytowanym gipsem, Herkules (Heraklès, 1931,187 × 105,8 cm, Fondation Maeght, Saint-Paul-de-Vence) i akwaforty Theogonia (Théogonie d'Hésiode, 1932, zestaw ośmiu akwafort, 53 × 38 cm, Musées de Belfort), zamówione przez Ambroise'a Vollarda do zilustrowania książki o tym samym tytule, która nigdy nie została wydana, gdyż Vollard zmarł w 1939 roku.

Pierwsza retrospektywna wystawa prac Braque'a odbyła się w 1933 roku w Kunsthalle w Bazylei, oznaczała początek międzynarodowego uznania malarza. Następna miała miejsce w 1934 roku w Valentine Gallery w Nowym Jorku.

Okres II wojny światowej

Od 1939 do 1940 roku małżeństwo Braque'ów mieszkało w Varengeville, gdzie niedaleko wynajął dom Joan Miró, z którym Braque utrzymywał przyjacielski kontakt. W tym okresie Georges Braque koncentrował się wyłącznie na rzeźbie, zrealizował Hymen, Hysperis i Mały koń (Le Petit Cheval). Ludzkie rzeźby to głowy zawsze z profilu w stylu egipskich reliefów. Ten styl pochodził z obrazów jak Duet (Le Duo, olej na płótnie, 129,8 × 160 cm), w którym przedstawił profile dwóch siedzących kobiet na krzesłach.

W latach 1939–1940 odbyły się wystawy prac Braque'a w Chicago, Washingtonie, San Francisco, w 1941 w Nowym Jorku i Baltimore i w 1942 ponownie w Nowym Jorku. W 1943 roku La Galerie de France poświęciła mu ekspozycję pt. „Douze peintures de Georges Braque” (Dwanaście obrazów George'a Braque'a), a Salon Jesienny pokazał jego 26 obrazów i 9 rzeźb.

Miedzy 1940 a 1945 rokiem małżonkowie przebywali przeważnie w Limousin, potem w Pirenejach, po czym ostatecznie wrócili do Paryża. Do Varengeville wrócili dopiero w 1945 roku. W 1941 roku dużą liczbę obrazów Braque'a zdeponowanych w Libourne skonfiskowali naziści.

Odizolowany w czasie wojny w swojej pracowni poświęcił się tematyce wnętrz z silnym powrotem czerni, która daje wrażenie prostoty i surowości. Dla malarza wojna stała się synonimem surowości i przytłoczenia. W tym okresie powstał obraz przedstawiający kobietę siedzącą przed talią kart, widzianą z boku, zatytułowany Pasjans (La Patience, olej na płótnie, 146 × 114 cm), który ilustruje jego stan ducha. Nadal zajmował się tematem instrumentów muzycznych. W 1942 roku rozpoczął kilka płócien o tematyce muzycznej, które później ukończy jako Mężczyzna z gitarą (L'Homme à la guitare, 1942-1961, 130 × 97 cm, olej na płótnie, kolekcja prywatna). Zrealizował także kilka rysunków przedstawiających kobiety, których postawy przypominają okres fowistyczny, np. Kobieta podczas toalety (Femme à la toilette, 1942), oraz powrócił do martwej natury, np. Czarne ryby (Les Poissons noirs, 1942, olej na płótnie, 33 × 55 cm, Centrum Pompidou, Paryż). Jego najważniejsze płótna z tego okresu dotyczą przedmiotów codziennego użytku, przydatnych do przeżycia lub reglamentowanych: Stół kuchenny (Table de cuisine, olej na płótnie, 163 × 78 cm, kolekcja prywatna). Namalował także na ciemnym tle kilka męskich sylwetek, po czym rozpoczął serię Bilard, którą kontynuował do 1949 roku.

Lata powojenne

Po wojnie Georges Braque zamieszkał w Varengeville. Nie wstąpił też do Francuskiej Partii Komunistycznej (fr. Parti communiste français), chociaż namawiał go do tego Picasso, z którym też nie utrzymywał dawnych serdecznych kontaktów. Mimo to obaj malarze starali się uzyskać o siebie wiadomości. W szczególności, gdy Braque przeszedł w 1945 roku operację wrzodu żołądka, Picasso przychodził do niego codziennie i nadal zabiegał o jego aprobatę, mimo jego zdystansowanej postawy.

W 1948 roku na Biennale w Wenecji Braque, gdzie zaprezentował cykl Bilard, otrzymał główną nagrodę za całokształt twórczości. Począwszy od 1949 roku malował cykl ośmiu olejnych płócien Atelier (L'Atelier). Ciągle dokonywana przez artystę zmiana treści i numeracji płócien z tej serii przyczyniła się do problemu z ich datowaniem. Kolejność datowania Atelier, ostatecznie zachowana przy ostatniej retrospektywie w 2013 roku, jest taka, jaką ustaliła Nicole Worms de Romilly w swoim „Catalogue raisonné de l'œuvre de Braque”.

Krytyk literacki Jean Paulhan, autor książek Braque le patron (1945) i G. Braque (1958), zauważa, że Braque jest jednym z niewielu malarzy, którzy nie wykonali swojego autoportretu, i dziwi się, że tak mało wiadomo o człowieku, który w 1951 roku został jednogłośnie odznaczony Legią Honorową jako oficer.

W 1952 roku Georges Braque otrzymał zlecenie na wykonanie dekoracji plafonu w sali Henryka II w muzeum w Luwrze. Na suficie wykonał monumentalne malowidło Ptaki (Les Oiseaux), którego inauguracja odbyła się w 1953 roku. Rozgoryczony Pablo Picasso, którego nie wybrano do tego projektu, stwierdził, że Braque skopiował jego gołębie.

Począwszy od 1953 roku w obrazach Braque'a coraz częściej pojawiały się ptaki, przykładowo w Atelier VIII (1952-1955) i Atelier IX (1952-1956). Aby obserwować ptaki artysta wybrał się do rezerwatu w Camargue. Czarne ptaki (Les Oiseaux noirs (1956-1957, lub 1960, 129 × 181 cm, Fondation Maeght, Saint-Paul-de-Vence) są reprezentatywne dla „koncepcji ptaków” malarza. W obrazie Ptaki (Les Oiseaux, 1960, 134 × 167,5 cm) pojęcie to sprowadzone jest do niemal abstrakcyjnych znaków igrających ze światłem. Braque bardzo lubił swoje ptaki i aż do śmierci przechowywał obraz Ptak i jego gniazdo (L'Oiseau et son nid, olej i piasek na płótnie, 130,5 × 173,5 cm, Centrum Pompidou).

W latach 1950–60 prace Braque'a eksponowano na całym świecie. Podczas gdy w 1956 roku zorganizowano gigantyczną wystawę 89 jego obrazów w 23 salach na Międzynarodowym Festiwalu w Edynburgu, a następnie w Tate Gallery w Londynie, on pozostał w swojej pracowni w Paryżu i opuszczał ją tylko po to, by pojechać do Varengeville. W latach 1959–1963 wykonał także ilustracje do książek artystycznych: La Liberté des mers (Pierre Reverdy), La Résurrection de l'oiseau (Frank Elgar), Si je mourais là-bas (Guillaume Apollinaire), L'Ordre des oiseaux (1962, Saint-John Perse), Lettera Amorosa (1963, René Char).

Georges Braque stworzył w 1954 roku w Varengeville-sur-Mer także witraże: siedem dla tamtejszej kaplicy cmentarnej Saint-Dominique i witraż przedstawiający Drzewo Jessego w tamtejszym kościele parafialnym Saint-Valéry. Ostatnia wystawa za życia artysty we Francji miała miejsce od 22 marca do 14 maja 1963 roku w Musée des arts décoratifs w Paryżu i prezentowała wykonaną przez artystę biżuterię.

Georges Braque zmarł 31 sierpnia 1963 roku w swoim mieszkaniu w 14 dzielnicy Paryża. Portret pośmiertny artysty wykonał Alberto Giacometti. Pogrzeb państwowy odbył się 3 września, a mowę pogrzebową przed fasadą wschodnią Luwru wygłosił André Malraux. Nazajutrz odbył się pochówek na cmentarzu w Varengeville-sur-Mer. Po dwóch latach u jego boku spoczęła małżonka.

Dzieła (wybór)

Postimpresjonizm

1900 : Pejzaż z Harfleur (Paysage d'Harfleur), olej na kartonie, 46 × 34,5 cm,
1903 : Portret kobiety (Portait de femme), olej na płótnie, 55 × 46 cm,
1905 : Maszt w porcie w Antwerpii (Mât dans le port d'Anvers), olej na płótnie, 46,5 × 38,4 cm,

Fowizm (1905-1907)

1905 : Port w Antwerpii (Le Port d'Anvers), 50,5 × 61,5 cm, Kunstmuseum, Bazylea,
1905-1906 : Drzewo oliwne koło L'Estaque (L'Olivier près de L'Estaque), olej na płótnie, 50 × 61 cm, Musée d'Art Moderne de la Ville de Paris, online,
1906 : Antwerpia (Anvers), olej na płótnie, 59,7 × 73 cm, własność prywatna,
1906 : Kanał Saint-Martin (Le Canal Saint-Martin), olej na płótnie, 50 × 62 cm, kolekcja Alaina Delona,
1906 : Łodzie na plaży (Bateaux sur la plage), ojej na płótnie, 49,53 × 69,85 cm, Los Angeles County Museum of Art, online,
1906 : Łodzie na plaży w L'Estaque (Bateaux sur la plage de L'Estaque), olej na płótnie, 38,1 × 46 cm, The Met Fifth Avenue w Gallery 823, online,
1906–1907 : Pejzaż z L'Estaque (Paysage à L'Estaque), olej na płótnie, 60 × 73 cm, Musée National d'Art Moderne (Centrum Pompidou), Paryż, depozyt w Musée de l'Annonciade, Saint-Tropez,
1906-1907 : Dom za drzewami (La Maison derrière les arbres), olej na płótnie, 37,5 × 46 cm, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork, online,
1907 : Drzewo oliwne (L'Olivier), olej na płótnie, 63 × 73 cm, kolekcja prywatna, online,
1907 : Mała zatoka w La Ciotat (Petite Baie de La Ciotat), olej na płótnie, 60,3 × 72,7 cm, Musée National d'Art Moderne (Centrum Pompidou), Paryż
1907 : Wiadukt w L'Estaque (Le Viaduc de L'Estaque; kolejna wersja w 1908, Muzeum Sztuki Tel Awiwu), olej na płótnie, 65,1 x 81 cm, Minneapolis Institute of Arts, online,

Kubizm analityczny (1907–1912)

1908: Droga w L'Estaque (Route de L'Estaque),
1908: Zatoka w L'Estaque (La Baie de L'Estaque, 1908),
1908: Dachy fabryki w L'Estaque (Les Toits d'usine à L'Estaque),
1908: Droga do L'Estaque (Chemin à L'Estaque),
1908: Pejzaż z L'Estaque (Paysage à L'Estaque),
1908: Talerz i patera , olej na płótnie, 46 x 55 cm, własność prywatna,
1908: Pięć bananów i dwie gruszki (Cinq bananes et deux poires), olej na płótnie, 24 x 33 cm, Musée National d'Art Moderne,
1908: Instrumenty muzyczne (Les instruments de musique), olej na płótnie, 50,2 x 61 cm, Musée National d'Art Moderne (Centrum Pompidou), Paryż, online
1909: Mały port w Normandii (Petit Port en Normandie), 81,1 x 80,5 cm, The Art Institute of Chicago,online,
1909: Zamek w La Roche-Guyon (Le Château de La Roche-Guyon, olej na płótnie, 80 x 59,5 cm, Moderna Museet , Sztokholm,
1909: Zamek La Roche-Guyon (Le Château de La Roche-Guyon, 73 × 60 cm, Lille Métropole Musée d'art moderne, d'art contemporain et d'art brut,
1909: Stary zamek La Roche-Guyon (Le Vieux Château de la Roche-Guyon), 65 × 54 cm, Muzeum Puszkina w Moskwie,
1909: Pejzaż Carrières-Saint-Denis (Paysage des carrières Saint-Denis), 41 × 33 cm, Musée National d'Art Moderne (Centrum Pompidou), Paryż,
1909: Skrzypce i paleta (Violin and Palette), olej na płótnie, 91,7 x 42,8 cm, Solomon R.Guggenheim Museum, online,
1909–10: Dzban i skrzypce (Broc et violon), olej na płótnie, 117 × 75 cm, Kunstmuseum w Bazylei,
1909–10: Pianino i mandora (Piano et Mandore), olej na płótnie, 91,7 × 42,8 cm, Solomon R.Guggenheim Museum, Nowy Jork, online,
1910: Skrzypce i świecznik , Muzeum Sztuki Nowoczesnej w San Francisco,
1910: Ryby w koszyku (Poissons dans une corbeille), olej na płótnie, 50,3 × 61 cm, Philadelphia Museum of Art, online,
1910: Butelka i ryby (Bouteille et Poissons), olej na płótnie, 61,9 × 74,9 cm, Tate Liverpool, online,
1911–12: Mężczyzna z gitarą (L'Homme à la guitare), olej na płótnie, 116,2 × 80,9 cm, MoMA, online,

Kubizm syntetyczny (1912–1918)

1912: Gitara (Guitare), olej na płótnie, 24 × 34,5 cm, Musée de Grenoble,
1913: Kompotiera i karty (Compotier et Cartes), olej, ołówek i węgiel na płótnie, 81 × 60 cm, Centrum Pompidou, Paryż,
1913: Kobieta z gitarę (Femme à la guitare), olej na płótnie, 130 × 73 cm, Centrum Pompidou, Paryż, online,
1914: Martwa natura z fajką (Nature morte à la pipe), olej na płótnie, Musée d'Art Moderne de la Ville de Paris, online,
1917–18: Muzykantka (La Musicienne I), olej na płótnie, 221,3 × 113 cm, Kunstmuseum w Bazylei, online),
1918: Martwa natura (Nature morte), olej i piasek na płótnie, 100 × 65 cm, kolekcja prywatna,
1918: Martwa natura z instrumentami muzycznymi (Nature morte aux instruments de musique), olej na płótnie, 64,8 × 92,1 cm, Norton Simon Museum of Art (Pasadena, Kalifornia), online,

Lata 1919–1944

1919: Café-Bar, olej na płótnie, 159,7 × 81,5 cm, Kunstmuseum w Bazylei,
1920: Statuetka kobiety (Statue de femme), gips, 21 × 8,9 × 8,9 cm, Philadelphia Museum of Art, online,
1923: Kobieta niosąca koszyk z owocami (Femme portant un panier de fruits), olej i piasek na płótnie, 146,7 × 77,2 cm, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork, online. Obraz ten jest częścią cyklu Ciała kobiet, w cyklu Canéphores.
1927: Martwa natura z klarnetem (Nature morte à la clarinette), olej na płótnie, 55,9 × 75 cm, The Phillips Collection,
1932: Błękitne łodzie (Les Bateaux bleus), olej na płycie, 23 × 33 cm, kolekcja prywatna,
1936: Martwa natura z kompotierą (Nature morte au compotier), olej na płótnie, 60,3 × 81,3 cm, Philadelphia Museum of Art,
1938: Atelier z czaszką (L'Atelier au crâne), olej na płótnie, 92 × 92 cm, kolekcja prywatna.
1942: Czarne ryby (Les Poissons noirs), olej na płótnie, 33 × 55 cm, Centrum Pompidou, Paryż,
1944: Bilard (Le Billard), olej i piasek na płótnie, 130,5 × 195,5 cm, Centrum Pompidou, Paryż,

Lata 1945–1962

1945: Kobieta z książką (La Femme au livre), olej na płótnie, 132 × 77 cm, kolekcja Samira Traboulsia, Paryż,
1949: Atelier III (Atelier III), olej na płótnie, 130,8 × 74 cm, Metropolitan Museum of Art, online,
1951: Pole pszenicy (Champ de blé), olej na płótnie, 35,6 × 55,9 cm, Institut d'art de Chicago, online,
1955: Pejzaż z ciemnym niebem (Paysage au ciel sombre), olej na płótnie, 20,5 × 64,5 cm, kolekcja prywatna,
1958: Amarylis (Amaryllis), akwarela, 54,2 × 44,8 cm, Institut d'art de Chicago, online,
1962: Biały ptak (Oiseau blanc), akwaforta barwna, akwatinta, 42,23 × 53,34 cm, Los Angeles County Museum of Art, litografia do wiersza Saint-Johna Perse'a, online.

Literatura

Nicole (Worms) de Romilly: „Braque, le cubisme : fin 1907-1914”, Paris, Adrien Maeght, 1982.
Bernard Zurcher: „Braque vie et œuvre”, Fribourg, Office du livre, 1988.

Linki

Georges Braque w: fr.wikipedia.org, online.
Obrazy Georges'a Braque'a w: Art Institute of Chicago, online.
Obrazy Georges'a Braque'a w: MoMA, online.
Obrazy Georges'a Braque'a w: Kunstmuseum w Bazylei, online.
Biografia i prace Georges'a Braque'a w: georgesbraque.fr, online.

Przypisy

↑ Eugène Quignolot : le maître et ses élèves w: Auguste Brouet - le journal, artykuł z 4 października 2020 (dostęp 26.02.2021).
↑ Jean-Louis Ferrier, Yann Le Pichon: „L'Aventure de l'art au xxe siècle”, Paris, 1988, s. 833.
↑ Alex Danchev: „Georges Braque. Le défi silencieux”, Hazan, 2013, s. 85.
↑ Henri Matisse, cytowany przez Eugène'a Jolasa, w: „Témoignage contre Gertrude Stein”, esej opublikowany w lutym 1935 (online).
↑ Martwa natura z dzbanami i fajką (dostęp 26.02.2021).
↑ Judith Cousins: „Vergleichende biographische Chronologie Picasso und Braque”. W: William Rubin: „Picasso und Braque. Die Geburt des Kubismus”. 1990, s. 346–347.
↑ Alex Danchev: „Georges Braque, le défi silencieux”, Éditions Hazan, 2013, s. 128.
↑ Stanislas Fumet: „Les Sculptures de Braque”, Éditions Jacques Damase, 1951.

: Autor: Roman Penkała