Aaron Halle-Wolfssohn

Aaron Halle-Wolfssohn (pierwotnie Aharon ben Wolff von Halle, hebr. אהרן בן וואלף מהאללי ; ur. w 1756 r. w Niederehnheim; zm. 21 marca 1835 r. w Fürth) - niemiecko-żydowski pisarz piszący w językach hebrajskim, jidisz i niemieckim. Był czołowym przedstawicielem żydowskiego ruchu oświeceniowego Haskala. (wyznania mojżeszowego)

Genealogia ↑

Ojciec Wolf Enoch Levin (zm. 1786), doktor medycyny; matka Rösel (zm. 5.6.1778); rodzeństwo siostra Bella (zm. 28.5.1827); ciotka Jette (zm. 22.9.1808) poślubiła Naphtali Herz Beera (29.5.1736-10.10.1811)

Życiorys ↑

Jutta Strauss podaje na podstawie historii rodziny, że Aaron Halle-Wolfssohn prawdopodobnie przyszedł na świat w 1756 r. w Niederehnheim (dzisiaj fr. Niedernai) w Alzacji jako syn Rösel i doktora Wolfa Enocha Levina, który studiował medycynę na uniwersytecie w Halle. Rodzina z Niederehnheim przeprowadziła się do Kriegshaber, a później do Fürth, gdzie ojciec w czerwcu 1760 r. otrzymał posadę lekarza w żydowskim szpitalu i dodatkowo prowadził praktykę prywatną.

Aaron Halle-Wolfssohn udał się w 1785 r. do Berlina, gdzie trafił do znajomego ojca, Mosesa Mendelssohna (1729-1786). Brał udział w zainspirowanym przez Mendelssohna tłumaczeniu Biblii hebrajskiej na język niemiecki, która została wydrukowana z hebrajskimi literami. Razem z innymi zwolennikami haskali nazywanymi maskilimami wydał »Haftarot« (1790) i napisał pierwszy nowoczesny podręcznik języka hebrajskiego dla dzieci »Avtalyon« (1790), który drukowany był w Berlinie, Pradze i Wiedniu. Od 1788 r. publikował regularnie artykuły w hebrajskim czasopiśmie Hame'assef (także Ha-Meassef), którego współwydawcą został w 1790 roku. Razem z Isaakiem Euchelem (1756-1804), Josephem Mendelssohnem (1770-1848), Nathanem Oppenheimerem i Aronem Neo założył w 1792 r. Towarzystwo Przyjaciół (niem. Gesellschaft der Freunde), którego celem było wspieranie jego członków w przypadku ubóstwa, bezrobocia, choroby i śmierci. Motto towarzystwa brzmiało: "Szukać prawdy, kochać piękno, dążyć do dobrego, dobrze czynić". Towarzystwo to pełniło także rolę forum młodych maskilimów. Działalność towarzystwa została zakazana w 1935 roku.

W 1792 r. Wolfssohn przeniósł się do Wrocławia, gdzie został nauczycielem w szkole Königliche Wilhelmsschule (1791-1848), którą kierował jego przyjaciel Joel Löwe (1760-1802). Celem, tej powstałej w 1791 r. szkoły było umożliwienie nauki żydowskim dzieciom. Uczył tutaj czytania, języka hebrajskiego i niemieckiego, rachunków, geometrii, geografii, historii i przyrody. Oprócz tego w szkole uczono języka francuskiego, polskiego i zgodnie z edyktem królewskim, na podstawie którego szkołę utworzono "moralności, miłości człowieka i obowiązków poddanego". W latach 1794-1797 wydali razem z Löwe siódmy tom Hame'assef i z nominacji rządu pruskiego pełnili też funkcję cenzorów publikacji książek hebrajskich. Po śmierci Löwego został w 1802 r. dyrektorem szkoły i w 1804 r.otrzymał tytuł królewskiego profesora.

W 1807 r. Aaron Halle-Wolfssohn wrócił do Berlina, aby objąć posadę w domu rodziny bankiera Beera, z którym był spokrewniony przez ciotkę. Jego zadaniem było wychowanie i kształcenie wnuka ciotki Jakoba Liebmanna Meyera Beera (5.9.1791-2.5.1864), który później był znany jako Giacomo Meyerbeer. Wolfssohn przez sześć lat towarzyszył Meyerbeerowi, podczas jego muzycznej edukacji i przebywał z nim w Darmstadt, Bawarii, Austrii i Francji.

Rodzina Beer przyznała mu rentę co pozwoliło mu w 1813 r. na zamieszkanie w Bambergu, skąd później udał się do Fürth. O jego ostatnich 20-tu latach życia mało jest informacji.

Dzieła (wybór) ↑

  • Ḥamesh Megilot im tirgum ashkenazi ṿe-be'ur. 1788 (hebr. i jidisz).
  • Abtalion. 1790.
  • Jeremias Klagegesänge. 1790.
  • Leichtßin und Frömmelei. Ein Familien Gemählde in drei Aufsügn. 1796 (komedia).
  • Jeschurun, oder unparteyische Beleuchtung der dem Judenthume neuerdings gemachten Vorwürfe. In Briefen. 1804.
  • Avṭalyôn ; we-hûʾ māvôʾ hal-limmûd le-naʿarê benê Yiśrāʾēl û-le-ḵol ha-ḥofeṣîm bi-lešôn ʿĒver. 1806 (hebr.)

Literatura ↑

  • Jutta Strauss: Aaron Halle Wolfssohn. Ein Leben in drei Sprachen. W: Anselm Gerhard (Hrsg.): Musik und Ästhetik im Berlin Moses Mendelssohns. Tübingen 1999.
  • Strauss, Jutta: Aaron Halle-Wolfssohn: A Trilingual Life – An Exemplary Life for the Interplay of Hebrew, German and Yiddish among 18th Century German Jewry. Bodleian Library Oxford: [Microfilm] Deposited Thesis D186345 1994.

Linki ↑

Autor: Roman Penkała