Wolfgang Koeppen

Genealogia

• Ojciec: Reinhold Halben, lekarz okulista;
• Matka: Marie Köppen, szwaczka;
• Żona: od 1948 Marion Ulrich (zm. 1984).

Życiorys

Wolfgang Koeppen urodził się 23 czerwca 1906 w Greifswaldzie jako nieślubny syn krawcowej Marie Köppen i docenta okulistyki Reinholda Halbena, z którym przez całe życie nie miał kontaktu. Po śmierci babci, u której mieszkała Marie Köppen z synem, zamieszkał w 1908 roku u przybranej siostry w Toruniu, a od 1912 przebywał u wujka Theodora Wille w Szczytnie, gdzie uczęszczał do gimnazjum realnego. W 1919 roku wrócił z matką do Greifswaldu. Z powodów finansowych musiał kontynuować naukę w Mittelschule (szkoła średnia). Jednak opuścił szkołę i zaczął pracować jako goniec w greifswaldzkiej księgarni. Pracował także w teatrze miejskim i uczęszczał jako wolny słuchacz na wykłady z germanistyki na uniwersytecie w Greifswaldzie.

W następnych latach imał się różnych zajęć m.in. był pomocnikiem kucharza okrętowego, robotnikiem w fabryce i bileterem w kinie. Przez krótki czas pracował także w różnych teatrach. W teatrze w Wismarze był w 1924 roku aktorem, w teatrze w Würzburgu pracował w 1926/27 jako dramaturg, asystent reżysera i aktor, ale nie mógł wdrożyć swoich pomysłów o teatrze współczesnym. W Berlinie w 1927 roku nawiązał kontakt z grupą Erwina Piscatora, Bertoltem Brechtem, Johannesem R. Becherem, Gottfriedem Bennem i poznał aktorkę Sybille Schloß. Od 1932 należał do kolegium redakcyjnego czasopisma Berliner Börsen-Courier. Krótki pobyt w Monachium w 1933 roku zaowocował pieśnią napisaną dla kabaretu literackiego Die Pfeffermühle, który założyli Erika Mann z bratem Klausem, aktorka Therese Giehse i muzyk Magnus Henning.

Miłość do Sybille Schloß znalazła wyraz w pierwszej powieści Koeppena Eine unglückliche Liebe (Nieszczęśliwa miłość, 1934), którą zaczął pisać w czasie podróży do Włoch. Zawiera ona już charakterystyczne tematy dla jego wszystkich dzieł: rozbieżność między artystą a mieszczaninem, problem tożsamości, konflikt między zmysłowością i rozumem, jak również podróże jako transgraniczna samoświadomość. Po puczu Ernsta Röhma (Noc długich noży; niem. Nacht der langen Messer) wyjechał do Holandii, gdzie w Hadze napisał drugą powieść Die Mauer schwankt (Mur się chwieje, 1935). W 1938 roku wrócił do Niemiec. W Berlinie pisał scenariusze dla UFA i od 1941 dla Bavaria Filmkunst. Z powodu wykonywanej pracy zwolniony był ze służby wojskowej. Po zniszczeniu jego mieszkania w Berlinie żył od 1944 roku razem z przyszłą żoną Marion Ulrich w Feldafing koło Monachium. Po zakończeniu wojny mieszkał w Monachium, skąd odbywał podróże po Europie i do Stanów Zjednoczonych Ameryki.

W 1948 roku ukazała się książka Jakob Littner: Aufzeichnungen aus einem Erdloch (Jakob Littner: notatki z wyrwy w ziemi), którą Koeppen opracował na podstawie autobiograficznych notatek żydowskiego handlarza znaczkami pocztowymi Jakoba Littnera, który przeżył holocaust. W pierwszym jej wydaniu Koeppen nie został wymieniony jak autor, a dopiero w wydaniu drugim z 1992 roku. Książka opisuje losy Jakoba Littnera, który uciekał przed nazistami do Pragi, później do Zbaraża, gdzie w 1941 roku po wkroczeniu oddziałów niemieckich trafił razem z towarzyszką życia i jej synem do getta. Tuż przed jego likwidacją w czerwcu 1943 udało im się uciec i znaleźli schronienie u polskiego ziemianina, gdzie do czasu nadejścia Armii Czerwonej mieszkali w piwnicy.

W 1949 roku Koeppen poznał wydawcę Henryego Govertsa, u którego wydano jego trzy wielkie powieści: Tauben im Gras (Gołębie w trawie, 1951), Das Treibhaus (Cieplarnia, 1953) i Der Tod in Rom (Śmierć w Rzymie, 1954), które tworzą Trilogie des Scheiterns (Trylogię niepowodzenia). Powieści te stanowiły przełom w karierze literackiej pisarza. Przedstawiają wieloraki obraz lat powojennych w Republice Federalnej Niemiec. W Tauben im Gras ukazał polityczne, społeczne i kulturalne sprzeczności ówczesnego okresu, w Das Treibhaus polityczny dzień powszedni parlamentu bońskiego, reemigranta z Londynu, intelektualistę i poetę który został socjaldemokratycznym posłem, a w Der Tod in Rom demonstruje wcześniejszy krytycyzm wobec faszyzmu w Niemczech.

Dzięki pośrednictwu krytyka literatury powojennej i redaktora radiowego Alfreda Anderscha, Koeppen podróżował w następnych latach dla Süddeutscher Rundfunk do Hiszpanii (1955), Rzymu (1956), Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, Warszawy, Hagi, Londynu (1957), Stanów Zjednoczonych Ameryki (1958) i Francji (1959). Dla rozgłośni pisał reportaże z podróży, które ukazały się też drukiem.

Wolfgang Koeppen zmarł 15 marca 1996 w monachijskim domu opieki. Jego grób znajduje się na Cmentarzu Północnym (Nordfriedhof) w Monachium. W celu upamiętnienia pisarza i zaopiekowania się jego spuścizną założona został 10 lipca 2000 roku przez Güntera Grassa i Petera Rühmkorfa fundacja Wolfgang-Koeppen-Stiftung z siedzibą w Greifswaldzie.

Dzieła (wybór)

• Eine unglückliche Liebe (Nieszczęśliwa miłość, powieść). Cassirer, Berlin 1934.
• Die Mauer schwankt (Mur się chwieje, powieść). Cassirer, Berlin 1935.
• Jakob Littner: Aufzeichnungen aus einem Erdloch (Jakob Littner: notatki z wyrwy w ziemi). Kluger, München 1948.
• Tauben im Gras (Gołębie w trawie, powieść). Scherz & Goverts, Stuttgart 1951
• Das Treibhaus (Cieplarnia, powieść). Scherz & Goverts, Stuttgart 1953.
• Der Tod in Rom (Śmierć w Rzymie, powieść). Scherz & Goverts, Stuttgart 1954.
• Reisen nach Frankreich (Podróże do Francji). Goverts, Stuttgart 1961.
• Jugend (Młodość, opowiadania). Suhrkamp, Frankfurt am Main 1976, ISBN 3-518-01500-1.
• Es war einmal in Masuren (Pewnego razu na Mazurach). Suhrkamp, Frankfurt am Main 1995, ISBN 3-518-38894-0.

Literatura

• Matthias Kußmann: Auf der Suche nach dem verlorenen Ich. Wolfgang Koeppens Spätwerk. Dysertacja. Karlsruhe 2000. Königshausen und Neumann, Würzburg 2001, ISBN 3-8260-2084-7. (online), dostęp 28.01.2020.
• Bernd E. Fischer: Wolfgang Koeppen in Greifswald. Fischer, Berlin 2002, ISBN 3-937434-05-4.

Linki

• Biografia Wolfganga Koeppena w Literaturportal Bayern.
• Pisma Wolfganga Koeppena i o nim w Deutsche Digitale Bibliothek.