William Stern

William Louis Stern (ur. 29 kwietnia 1871 w Berlinie jako Ludwig Wilhelm Stern; zm. 27 marca 1938 w Durham, Karolina Północna) – niemiecki psycholog, założyciel psychologii różnic indywidualnych i twórca pojęcia ilorazu inteligencji. Był współzałożycielem uniwersytetu w Hamburgu, Niemieckiego Towarzystwa Psychologicznego (niem. Deutsche Gesellschaft für Psychologie, DGPs) i czasopisma „Zeitschrift für angewandte Psychologie”. Jako filozof reprezentował personalizm.

William Stern, 1931.
William Stern, 1931.
Źródło: Wikimedia Commons

Rodzina

  • Ojciec: Sigismund (1837–90), rysownik, przedsiębiorca;
  • Matka: Rosa (1839–96), córka Sigismunda Sterna (1812–67) z Kargowej (dawniej Unrugowo), dr filozofii, członkini Talmud-Gesellschaft, filolog, autorka pism językoznawczych, historycznych i pedagogicznych, od 1843 dyrektorka Kulturverein zur Förderung der Wissenschaft und Kunst w Berlinie, współzałożycielka reformowanej gminy żydowskiej w Berlinie, od 1855 dyrektorka szkoły realnej gminy żydowskiej we Frankfurcie nad Menem;
  • Żona: od 1899 Clara (1878–1945), psycholożka, córka bankiera Juliusa Joseephyego;
  • Dzieci: syn Günther (1902–92, 1] żona 1929–37 Hannah Arendt, 1906–75, filozof, 2] żona 1945–55 Elisabeth Freundlich, 1906–2001, pisarka, 3] żona od 1957 Charlotte Zelka [właściwie Zelkowitz], 1930–2001, pianistka), filozof, eseista oraz 2 córki Hilde (1900–60, 1] mąż 1922–27 Rudolf Schottlaender, 1900–88, filozof, profesor zwyczajny filologii klasycznej, 2] mąż Hans Marchwitza, 1890–1965, pisarz), pisarka, tłumaczka i Eva (1904–92).

Biografia

William Stern uczęszczał do Köllnisches Gymnasium w Berlinie, po czym od 1888 roku studiował filozofię i psychologię w Berlinie. W 1893 roku doktoryzował się u Moritza Lazarusa (1824–1903) pracą „Die Analogie im volkstümlichen Denken“ („Analogia w myśli ludowej”). Po czterech latach habilitował się pod kierunkiem psychologa Hermanna Ebbinghausa (1850–1909) pismem „Theorie der Veränderungsauffassung“ („Teoria pojęcia zmiany”) i w 1897 roku został Privatdozentem (nieopłacanym docentem) filozofii i psychologii na uniwersytecie we Wrocławiu.

Razem z Otto Lipmannem (1880–1933) założył „Institut für angewandte Psychologie und psychologische Sammelforschung“ („Instytut Psychologii Stosowanej i Psychologicznych Badań Zbiorowości”). Rok później ukazało się pierwsze wydanie czasopisma „Zeitschrift für angewandte Psychologie”, które William Stern publikował również razem z Otto Lipmannem. W latach 1907–16 był profesorem nadzwyczajnym filozofii oraz dyrektorem Wydziału Psychologii Seminarium Filozoficznego we Wrocławiu, a jednocześnie dyrektorem „Instytutu Psychologii Stosowanej” „Towarzystwa Psychologii Eksperymentalnej” w Berlinie w latach 1906-16. W 1916 roku został profesorem psychologii w Hamburgu jako następca Ernsta Meumannsa (1862–1915) i w 1919 roku uczestniczył w zakładaniu tamtejszego uniwersytetu. Następnie pełnił tam funkcję profesora filozofii, psychologii i jej związków z pedagogiką. W 1933 roku narodowi socjaliści zmusili go do przejścia w stan spoczynku, co spowodowało, że emigrował do Stanów Zjednoczonych Ameryki, gdzie od 1934 roku aż do śmierci uczył jako profesor gościnny w Duke University w Durham (Karolina Północna).

Badania i poglądy

William Stern stworzył psychologię różnic indywidualnych jako szczególną gałąź nauki. Był uznanym ekspertem międzynarodowym w dziedzinie psychologii rozwojowej, pedagogicznej i sądowej. Badania psychologiczne Sterna są uzasadniane jego filozofią „personalizmu krytycznego”, który należy rozumieć jako reakcję na dominujący naukowy sposób myślenia. Przewodnim rozróżnieniem Sterna jest rozróżnienie między osobą a rzeczą. Przedmioty są zorganizowane mechanicznie, mają obce cele i podlegają jedynie prawom natury, podczas gdy osoby są zorganizowane poprzez samoczynne działanie rządzące się własnymi prawami. Zdaniem Sterna, metodologia kulturowo-naukowa (ideograficzna) i przyrodniczo-naukowa (nomotetyczna) są „nie tylko kompatybilne, ale wręcz należą do siebie wewnętrznie i z konieczności odnoszą się do siebie”. Podstawowym elementem personalizmu krytycznego jest zasada konwergencji. Jego zdaniem, zachowanie nigdy nie jest wyłącznie wynikiem uzdolnień lub wpływów zewnętrznych, ale dopiero w połączeniu odziedziczonych i nabytych cech wyłania się życie duszy. Zasada zbieżności przeciwstawia się zarówno jednostronnemu teleologizmowi, jak i jednostronnemu determinizmowi. Dotyczy to zwłaszcza rozwoju psychiki dziecka, który badał poprzez wieloletnią obserwację własnych dzieci oraz korzystając z dzienników swojej żony Clary. Efektem badania przyswajania mowy powstały między innymi pisma „Die Kindersprache“ („Język dziecka”, 1907 z Clara S., Nachdr. 1987) i „Psychologie der frühen Kindheit bis zum sechsten Lebensjahr“ („Psychologia wczesnego dzieciństwa do szóstego roku życia”, 1914).

William Stern był jednym z pionierów metodologii testów psychologicznych i w 1912 roku wprowadził pojęcie ilorazu inteligencji („Die psychologische Methode der Intelligenzprüfung“ [„Psychologiczna metoda badania inteligencji”]). Ten iloraz wieku inteligencji i wieku życia jest o wiele bardziej znaczący niż stosowane dotychczas odejmowanie, ponieważ lepiej uwzględnia często dużą różnicę między wiekiem inteligencji a wiekiem życia, zwłaszcza u dzieci. Stern widział w ilorazie inteligencji „wskaźnik, który rościł sobie prawo do wartości prognostycznej i mógł mieć znaczenie w szkolnym doradztwie (jak również w późniejszym doradztwie zawodowym)”. Dalsze obszary jego zastosowania widział w ocenie przejścia do szkół specjalnych oraz w selekcji dzieci uzdolnionych. Koncepcja ilorazu inteligencji Sterna pozostała jednak osadzona w jego filozofii personalistycznej. Wyraźnie krytykował stosowanie IQ jako „gołych ram liczb testowych”, które nie uwzględniały „sił napędowych osiągnięć” i „charakteru pracy" („Der personale Faktor in d. Psychotechnik u. in d. praktische Psychologie”, w: „Zeitschrift für angewandte Psychologie” 44, 1933, s. 52–63). William Stern okazał się tym samym pionierem etycznie odzwierciedlanej psychologicznej nauki stosowanej. Nie zgadzał się z bezmyślnym stosowaniem wymyślonego przez siebie ilorazu inteligencji jako szybkiego testu na inteligencję, wspominał jego syn Günther: „Założenie, że umiejętność malowania świadczy o umiejętności myślenia, zdradza najniższe IQ i całkowity brak wykształcenia.”

William Stern znany jest również z terminu „fuszer interpretacji” (niem. Deutungspfuscher), po raz pierwszy wprowadzonego w 1905 roku, którym opisał psychologów wykorzystujących swój zawód do przekazywania swoich prywatnych opinii oraz osobistych postaw i uprzedzeń jako psychologicznej i naukowej wiedzy.

Pisma

  • Die Analogie im volkstümlichen Denken. Eine psychologische Untersuchung von Dr. L. William Stern. Berlin 1893 (online).
  • Psychologie der Veränderungsauffassung. Breslau, 1897.
  • Über Psychologie der individuellen Differenzen: Ideen zu einer „differentiellen Psychologie“. Leipzig 1900.
  • Zur Psychologie der Aussage: experimentelle Untersuchungen über Erinnerungstreue. Berlin 1902.
  • Beiträge zur Psychologie der Aussage. Mit besonderer Berücksichtigung von Problemen der Rechtspflege, Pädagogik, Psychiatrie und Geschichtsforschung. Leipzig 1905.
  • Helen Keller: die Entwicklung und Erziehung einer Taubstummblinden als psychologisches, pädagogisches und sprachtheoretisches Problem. Berlin 1905.
  • Die Kindersprache: Eine psychologische und sprachtheoretische Untersuchung. Monographien über die seelische Entwicklung des Kindes. Von Clara und William Stern. Leipzig 1907.
  • Die differentielle Psychologie in ihren methodischen Grundlagen. Leipzig 1911.
  • Die psychologischen Methoden der Intelligenzprüfung und deren Anwendung an Schulkindern. Leipzig 1912.
  • Psychologie der frühen Kindheit, bis zum sechsten Lebensjahre. Mit Benutzung ungedruckter Tagebücher von Clara Stern. Leipzig 1914.
  • Jugendliches Seelenleben und Krieg: Materialien und Berichte. Leipzig 1915.
  • Die Intelligenzprüfung an Kindern und Jugendlichen: Methoden, Ergebnisse, Ausblicke. Leipzig 1916.
  • Die Jugendkunde als Kulturforderung: mit besonderer Berücksichtigung des Begabungsproblems. Leipzig 1916.
  • Die Psychologie und der Personalismus. Leipzig 1917 (online).
  • Grundgedanken der personalistischen Philosophie. Berlin 1918 (online).
  • Die Intelligenz der Kinder und Jugendlichen und die Methoden ihrer Untersuchung. Leipzig 1920 (pol. wyd. Inteligencja dzieci i młodzieży. Warszawa : Komisja Pedagogiczna Ministerstwa W.R.i O.P., 1927).
  • Die differentielle Psychologie in ihren methodischen Grundlagen. Leipzig 1921.
  • Neue Beiträge zur Theorie und Praxis der Intelligenzprüfung. Leipzig 1925.

Literatura

  • Stefan Büttner: "Stern, William" w: Neue Deutsche Biographie 25 (2013), s. 25 283-285, online.

Linki

  • Kalenderblatt, Dradio, 19.04.2012 (dostęp 25.10.2022).
  • Christian Bittner und Werner Deutsch: William Stern und die Experimentelle Psychologie, PDF.