Wilhelm Weitling

Wilhelm Christian Weitling (ur. 5 października 1808 w Magdeburgu; zm. 25 stycznia 1871 w Nowym Jorku) – niemiecki socjalista, polityk, publicysta i teoretyk komunizmu. Był inicjatorem Związku Sprawiedliwych (niem. Bund der Gerechten), który uważany jest za poprzednika późniejszych europejskich oraz światowych partii socjalistycznych i komunistycznych. (wyznanie luterańskie)

Wilhelm Weitling. Źródło: Wikimedia Commons

Życiorys

Wilhelm Weitling był nieślubnym dzieckiem robotnicy Christiane Weitling. W rodzinnej miejscowości nauczył się rzemiosła krawieckiego i jako czeladnik rozpoczął wędrówkę, która zaprowadziła go do Lipska, Wiednia, Paryża i innych miejscowości. W czasie pobytu w Paryżu (wrzesień 1837–maj 1841) poznał nauki komunistów i socjalistów, szczególnie Charles'a Fouriera (1772–1837), Roberta Owena (1771–1858) i Étienne'a Cabet'a (1788–1856) oraz dążenia ponownie odradzającego się ruchu François Noëla Babeufa (1760–1797). Z inicjatywy Weitlinga powstał w 1836 r. Związek Sprawiedliwych (niem. Bund der Gerechten), który był odłamem założonego w Paryżu przez niemieckich emigrantów Związku Wygnańców (niem. Bund der Geächteten).

Przyczyna tego rozłamu tkwiła w reprezentowanych poglądach przez oba ugrupowania. Związek Wygnańców prowadził propagandę republikańską, podczas gdy Związek Sprawiedliwych hołdował tendencjom komunistycznym i miał charakter bardziej demokratyczny. W 1838 r. Wilhelm Weitling opublikował pierwsze pismo zatytułowane Ludzkość, jaka jest a jaka powinna być (tyt. oryg. Die Menschheit, wie sie ist und wie sie sein sollte). W 1841 r. udał się do Szwajcarii, gdzie przebywał w różnych miejscowościach (Genewa, Vevey, Langenthal w kantonie Berno, od 1843 Zurych). W tym czasie poświęcił się propagandzie komunistycznej, wydawał czasopisma, opublikował swoje główne dzieło Gwarancje harmonii i wolności (tyt. oryg. Garantien der Harmonie und Freiheit) i zakładał jadłodajnie o komunistycznych tendencjach. Opublikowanie trzeciego pisma pt. Ewangelia ubogich grzeszników (tyt. oryg. Das Evangelium der armen Sünder) przyczyniło się do sześciomiesięcznego pobytu we więzieniu pisarza i jego ekstradycji do Prus. Tam kazano mu zamieszkać w Hamburgu, skąd po krótkim pobycie w Londynie, Trewirze i Brukseli wywędrował w 1847 r. do Nowego Jorku. Wydarzenia roku 1848 sprowadziły go ponownie do Europy. Gdy prowadzona w Berlinie działalność publicystyczna nie przyniosła istotnych sukcesów, udał się w 1849 ponownie do Ameryki. Tam kontynuował początkowo propagandę komunistyczną, a potem zajął się studiami technicznymi i astronomicznymi.

Znaczenie i poglądy

Wilhelm Weitling znany jest przede wszystkim jako pierwszy niemiecki teoretyk komunizmu. Wprawdzie jego pisma wykazują jeszcze wpływ francuskich socjalistów i komunistów, ale zawierają cechy samodzielnego sposobu myślenia. Ponieważ Manifest komunistyczny Marksa i Engelsa, stanowiący rdzeń panującej obecnie materialistycznej koncepcji historii w dzisiejszym socjalizmie, powstał później niż zasadnicze pisma Weitlinga, nie mogły więc wywrzeć na niego żadnego wpływu. Rozważając z tej perspektywy pisma Weitlinga, szczególnie Gwarancje harmonii i wolności, wzrasta jego znaczenie w literaturze i nauce. Już Weitling uznał, że nie istnieje absolutny ideał państwa, i że organizacja społeczeństwa zależy od jego stanu rozwoju. Własność, wojna, niewolnictwo, handel, pieniądze itd. są przez niego przedstawiane jako produkty historyczne. Organizację społeczeństwa (naśladując Fouriera) chciał dopasować do zdolności i popędów ludzi. Szczegółowo opisana przez myśliciela administracja powinna zostać powierzona osobom o najwyższych kwalifikacjach naukowych i technicznych, a dostęp do czołowych stanowisk powinien być uzyskiwany poprzez prace konkursowe. Podstawą jego systemu jest ekonomiczna równość przy różnorodności pracy, dająca możliwość uzyskania bogatszej przyjemności poprzez dokonania w "godzinach pracy"; tj. obowiązkowa praca z równym minimalnym dochodem.

Weitling oczekiwał, że jego idee zrealizowane zostaną w wyniku rewolucji społecznej, a w razie potrzeby także poprzez anarchię społeczną. Jeśli nie będzie innej możliwości, musi dojść do kradzieży, co uniemożliwi funkcjonowanie obecnego porządku społecznego. Pogląd ten poróżnił go z wieloma towarzyszami broni. Pomysł wezwania proletariatu do kradzieży zdyskredytował jego nauki, które skądinąd są pełne żarliwego entuzjazmu dla nauki i często zdradzają skłonności religijne. Sprzeczność między jego podstawowymi poglądami a tymi wątpliwymi środkami osłabiła działalność Weitlinga i z pewnością można ją uznać za główny powód, dla którego Wilhelm Weitling szybko usunął się w cień. Utopijne założenia Weitlinga wkrótce zdominowały teorie marksistowskie.

Pisma (wybór)

• Die Menschheit. Wie sie ist und wie sie sein sollte, 1838/39 (marxists.org).
• Garantien der Harmonie und Freiheit, 1842; (pol. wyd. Gwarancje harmonii i wolności; przeł. Edda Werfel, Warszawa : "Książka i Wiedza", 1968).
• Kerkerpoesien. Hoffmann und Campe, Hamburg 1844.
• Das Evangelium eines armen Sünders auch Das Evangelium der armen Sünder, 1845.
• Ein Nothruf an die Männer der Arbeit und der Sorge, Brief an die Landsleute, 1847.
• Der bewegende Urstoff in seinen Kosmo-electro-magnetischen Wirkungen ein Bild des Weltalls. Den Akademien der Wissenschaften hochachtungsvoll zur Prüfung vorgelegt, Nowy Jork 1856.
• Gerechtigkeit. Ein Studium in 500 Tagen; Bilder der Wirklichkeit und Betrachtungen des Gefangenen (= Christentum und Sozialismus 2), pierwsze wydanie Mühlau, Kilonia 1929.
• Theorie des Weltsystems (= Christentum und Sozialismus, Mühlau, Kilonia 1931.
• Klassifikation des Universums. Eine frühsozialistische Weltanschauung; nebst Anhang: Weitlings „Adreßbuch“ und Hamburger Versammlungsreden 1848-49 (= Christentum und Sozialismus, Mühlau, Kilonia 1931.
• Der bewegende Urstoff. In seinen kosmo-elektro-magnetischen Wirkungen (= Christentum und Sozialismus, Mühlau, Kilonia 1931.
• Grundzüge einer allgemeinen Denk- und Sprachlehre, Frankfurt nad Menem 1991, ISBN 3-8204-8421-3.

Literatura

• Wittelshöfer, Otto: "Weitling, Wilhelm" w: Allgemeine Deutsche Biographie 41 (1896), s. 624-625, online.