Wilhelm von Humboldt

Fryderyk Wilhelm Christian Karol Ferdynand von Humboldt (ur. 22 czerwca 1767 w Poczdamie; zm. 8 kwietnia 1835 roku w Tegel koło Berlina) – niemiecki filozof, językoznawca i mąż stanu. (wyznania ewangelickiego)

Wilhelm von Humboldt
Wilhelm von Humboldt.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec: Alexander Georg von Humboldt (1720-1779), pruski oficer, pan na włościach Hadersleben i Ringenwalde; matka: Maria Elisabeth z domu von Colomb (1741-1796), wdowa po Friedrichu von Hollwede, pochodziła z rodziny hugenotów; brat: Alexander von Humboldt, przyrodnik i podróżnik; - ożenił się w Erfurcie w 1791 roku z Caroline von Dachroeden (1766–1829); miał 4 synów i 4 córki.

 

Życiorys i działalność

Dzieciństwo i czas nauki

Wilhelm von Humboldt pochodził z zamożnej rodziny arystokratycznej.  Już w okresie dziecięcym kształcili go renomowani nauczyciele tacy jak Joachim Heinrich Campe i Johann Jacob Engel, a od 1777 roku także Gottlob Johann Christian Kunth. Już jako trzynastolatek mówił płynnie po francusku, grecku, łacinie i znał najważniejsze dzieła literackie. W 1785 roku dzięki swoim nauczycielom obaj bracia Humboldt zostali wprowadzeni w krąg berlińskiego oświecenia i do salonu Henriette Herz. Tam poznali Mosesa Mendelssohna.

 

Weimarer Klassik
Wilhelm Humboldt z Schillerem, bratem Alexandrem i Goethe w Jenie.
Źródło: Wikimedia Commons

Dbająca o wykształcenie synów matka dążyła, aby wyrośli na wpływowych mężów stanu. Wilhelm miał ukończyć studia prawnicze, a Alexander studia przygotowujące do pracy w kamerach wojny i domen. Najpierw studiował prawo na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą, a od 1788 roku w Getyndze. Podczas studiów coraz mniej czasu poświęcał studiom prawniczym, a coraz bardziej oddawał się filozofii, historii i językom klasycznym. Końcem 1788 roku odbył podróż w okolice Moguncji w czasie której poznał Georga Forstera i Friedricha Heinricha Jacobiego. W 1789 roku razem z byłym nauczycielem Campe odbył podróż do Paryża, gdzie obserwował życie w rewolucyjnej Francji. Święta Bożego Narodzenia w 1789 roku spędził razem z żoną w Weimarze i pierwszy raz spotkał się z Friedrichem Schillerem i Johannem Wolfgangiem von Goethe.

Po ukończeniu studiów trwających 4 semestry, początkiem 1790 roku rozpoczął pracę w pruskiej służbie, ale już w 1791 roku zrezygnował ze sprawowanego stanowiska i żył w majątku żony do 1794 roku kiedy to przeprowadzili się do Jeny. Po śmierci matki w 1796 roku obaj bracia zostali jej spadkobiercami.

Alexander z otrzymanych pieniędzy sfinansował swoją podróż do Ameryki, natomiast Wilhelm wraz z rodziną udał się do Paryża, skąd odbył dwie podróże do Hiszpanii w 1799 i 1801 roku, których celem było poznanie języka baskijskiego.

Pobyt w Rzymie

W lecie 1801 roku wrócił Humboldt wraz z rodziną do Tegel. Wiosną następnego roku nadarzyła się okazja wyjazdu do Rzymu jako pruski rezydent przy Stolicy Apostolskiej. Jego dom w Rzymie Villa di Malta na Monte Pincio stał się centrum życia towarzyskiego w mieście okupowanym przez Francuzów. Przebywali tu m.in. Bertel Thorvaldsen, Christian Daniel Rauch, Friedrich Tieck, August Wilhelm Schlegel i Friedrich Gottlieb Welcker. Jego fascynacji Rzymem nie zniweczyła śmierć dwojga jego dzieci ani śmierć Schillera.

W Rzymie przebywał do października 1808 roku, po czym wrócił do Tegel.

Reforma szkolnictwa

Po powrocie do kraju Wilhelm von Humboldt awansował 10 lutego 1809 roku na tajnego radcę i otrzymał od Karla vom und zum Steina stanowisko dyrektora w "Sektion des Kultus und des öffentlichen Unterrichts" (Sekcja kultu i nauczania publicznego). W Królewcu z niesamowitą dynamiką rozpoczął reformy, w których był wspierany przez współpracowników Georga Heinricha Ludwiga Nicoloviusa, Johanna Wilhelma Süverna i Wilhelma Uhdena. Jego działania skupiły się na zreformowaniu planu nauczania, edukacji nauczycieli, systemu egzaminów w szkołach podstawowych, ludowych, gimnazjach i w uniwersytetach, chociaż nie poznał systemu nauczania ani jako uczeń szkół publicznych, ani jako nauczyciel. Podczas tych reform był krytykowany jako arystokrata nie znający realiów społecznych.

Humboldt przewidywał system trzystopniowej edukacji oparty nauczaniu podstawowym, szkolnym i uniwersyteckim. Po każdym stopniu nauczania była przewidziana możliwość wykonywania zawodu. Jesienią 1809 roku złożył dwa projekty dla systemu szkolnego, "Königsberger Schulplan" (Królewiecki plan szkolny) i "Litauischen Schulplan" (Litewski plan szkolny), które są zasadniczymi dokumentami niemieckiej historii szkoły. Jego system nauczania zmierzał do ogólnego kształcenia, a nie tylko zawodowego. Dla trzyletniej szkoły podstawowej zaproponował metodę Johanna Heinricha Pestalozziego, gimnazja widział jako przygotowanie do studiów, w których naukę języka greckiego i łacińskiego uważał za kształtowanie mentalne. Jego koronnym dziełem było założenie 16 sierpnia 1809 roku uniwersytetu w Berlinie, który dziś nosi jego imię.

Dyplomata w Wiedniu

Wilhelm von Humboldt nie mogąc przeforsować swoich idei w skostniałej administracji państwowej już 23 czerwca 1810 roku poprosił króla o zwolnienie go z pełnionej funkcji. Zarówno król, jak i Karl August von Hardenberg nie chcąc stracić tak nadzwyczaj zdolnego człowieka zaproponowali mu stanowisko dyplomaty w Wiedniu. Wiedeń po Paryżu był najważniejszą placówką dyplomatyczną w okresie napoleońskim. Głównym zadaniem Humboldta zostało pozyskanie niechętnego cesarza Austrii i sceptycznego ministra spraw zagranicznych Metternicha do przystąpienia do koalicji antynapoleońskiej. Po trzech latach działalności dyplomatycznej odniósł wielki sukces o czym pisał do żony Caroliny: "Jestem w punkcie, który chciałem osiągnąć. Przeforsowałem teraz ważną rzecz w życiu."

Po zwycięskiej bitwie pod Lipskiem, jako pruski dyplomata podążył za zwycięskimi armiami i w zimie 1813 roku napisał memorandum o przyszłej konstytucji Niemiec. Zaproponował w nim, żeby wszyscy książęta niemieccy się zjednoczyli w jeden sojusz obronny. Taki sojusz zostałby zagwarantowany przez wszystkie mocarstwa Europy, ale Austria i Prusy powinny być właściwymi jego gwarantami. Obowiązkiem wszystkich książąt powinna być obrona związku, przy czym deklaracja w przypadku wojny zastrzeżona była dla Niemiec i Austrii. W każdym niemieckim państwie powinny zostać utworzone klasy społeczne lub przywrócone, które nie tylko broniłyby obywateli przed rządem, ale podniosłyby "poczucie niezależności w narodzie".

W 1814 roku razem z Hardenbergiem reprezentował Prusy na kongresie wiedeńskim. Coraz bardziej był przekonany o konieczności "ścisłego połączenie między ludem, a sferami wyższymi", widząc w ludzie "świeżość narodu". Po ucieczce Napoleona z Elby Humboldt był zdecydowany przeprowadzić bitwę do końca. Podczas spotkania czołowych mężów stanu powiedział: "Nie ma pokoju, ani rozejmu z nim." Po zakończeniu 2 kampanii przeciw Francji usiadł po raz drugi przy stole rokowań i podpisał traktat pokojowy z Francją. Być może to był powód, dla którego rząd francuski odmówił akredytacji go w 1816 roku jako ambasador w Paryżu. Po chwili wahania, przyjął takie same stanowisko w Londynie, ale z zastrzeżeniem, że będzie to jedynie faza przejściowa do stanowiska w ministerstwie.

Praca w ministerstwie

W styczniu 1819 roku został powołany do ministerstwa z zadaniem troszczenia się "sprawami stanowymi". Już w lutym 1819 roku przedstawił projekt nowej pruskiej konstytucji. Uznał za konieczne wprowadzenie podstawowych praw w konstytucji takich jak: gwarantowana własność prywatna, wolność sumienia i prasy. Widział w tym korzyści nie tylko dla obywateli, ale również dla państwa. Stany (klasy społeczne) powinny nie tylko doradzać, ale rzeczywiście uczestniczyć w procesie legislacyjnym, przy czym były z tego wyłączone kwestie podatkowe. Wprowadzenie reprezentantów klas społecznych, co przewidywał także Stein, miało odbywać się stopniowo. Mimo, że jego projekt nie zawierał żadnych idei utopijnych, to i tak spełzł na niczym z powodu braku zaufania arystokracji, obawiającej się utraty części swoich praw.

31 grudnia 1819 Wilhelm von Humboldt został zwolniony z pełnionego stanowiska oraz pozbawiony przyznanej przez króla pensji. Rozczarowany napisał do Steina, że ma nadzieję, że już żadne stanowisko nie jest przewidziane dla niego. Z dzisiejszej perspektywy wiadomo, że jego zwolnienie było katastrofalne dla Prus i Niemiec i wzmocniło tylko klasy panujące i pruski militaryzm.

Ostatnie lata życia

Po dymisji postanowił, że jego docelowym miejscem pobytu będzie odziedziczona posiadłość w Tegel. W związku z tym zdecydował się przebudować dotychczasowy pałac, które to zadanie wykonał w latach 1820-1824 architekt Karl Friedrich Schinkel. W nowych warunkach poświęcił się porównawczym studiom językowym. Oprócz języków, które nauczył się w młodym wieku, opanował język angielski, włoski, hiszpański, baskijski, węgierski, czeski i litewski. Jego badania naukowe poświęcone były rodzimym językom Ameryki, językowi koptyjskiemu, chińskiemu, japońskiemu i wielu innym. Źródłem tych kompleksowych badań językowych był wizerunek człowieka Humboldta, który odgrywał kluczową rolę w języku: "Ponieważ to język jest w człowieka charakterze kołyską, ojczyzną i mieszkaniem, tak więc jest niezauważany i w nim samym ukryty oraz wszystkie jego właściwości tym samym pomijane." Wynikiem tych badań była praca Über den Dualis (1827). Rozważał także zadania jakie powinien realizować historyk. W obu tych obszarach utorował drogę do nowych spostrzeżeń. Jego rozprawa Über die Aufgaben des Geschichtsschreibers (1822) ustanowiła kierunek programowy, na którym rozwinęła się historiografia niemiecka od Leopolda von Ranke do Wilhelma Diltheya. W 1830 roku opublikował Vorerinnerung über Schiller und den Gang seiner Geistesentwicklung. Po śmierci żony w 1829 roku zaczęła postępować u niego choroba Parkinsona.

Wilhelm von Humboldt zmarł 8 kwietnia 1835 roku w Tegel i został pochowany w zaprojektowanym w 1829 roku przez Schinkela rodzinnym miejscu pochówków w części ogrodu przy pałacu.

Dzieła (wybór)

  • Sokrates und Platon über die Gottheit, 1787–1790.
  • Über männliche und weibliche Form, 1795.
  • Aischylos "Agamemnon", 1816.
  • Über die Aufgabe des Geschichtsschreibers, 1821.
  • Über die Entstehung der grammatischen Formen und ihren Einfluss auf die Ideenentwicklung, 1822.
  • Bhagavad-Gitá, 1826.
  • Über den Dualis, 1827.
  • Über Schiller und den Gang seiner Geistesentwicklung, 1830.
  • Rezension von Goethes Zweitem römischem Aufenthalt, 1830.

Literatura

  • Alfred Dove: "Humboldt, Wilhelm von." W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 13, Duncker & Humblot, Leipzig 1881, s. 338-358 (online).
  • Gerhard Masur, II Hans Arens: "Humboldt, Wilhelm." W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 10, Duncker & Humblot, Berlin 1974, ISBN 3-428-00191-5, s. 43–51 (online).
  • Gustav Schlesier: Erinnerungen an Wilhelm von Humboldt. F.H.Köhler, Stuttgart 1854 w der Google-Buchsuche.